Ιστορία Β´ Λυκείου: Επαναληπτικές ασκήσεις από την Τράπεζα Θεμάτων (Κεφάλαιο 1ο)

Ιστορία Β´ Λυκείου: Επαναληπτικές ασκήσεις από την Τράπεζα Θεμάτων (Κεφάλαιο 1ο)

1^ο ΘΕΜΑ

 

Να τοποθετήσετε τα ακόλουθα γεγονότα στη σωστή χρονολογική σειρά, αρχίζοντας από το αρχαιότερο και καταλήγοντας στο πιο πρόσφατο:

α. στέψη του Πιπίνου ελέω θεού βασιλιά

β. Τέταρτη Σταυροφορία

γ. αποδημία του Μωάμεθ στη Μεδίνα

δ. Πρώτο Σχίσμα

ε. Αποκατάσταση των εικόνων

 

 

Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις παρακάτω ερωτήσεις:

1. Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν τον 7ο αι:

α. στη Μικρά Ασία

β. στη Βαλκανική Χερσόνησο

γ. στο Φραγκικό κράτος

δ. στη Δυτική Ευρώπη

 

2. Τα εικονομαχικά μέτρα που έλαβε η κεντρική εξουσία του Βυζαντινού κράτους δικαιολογούνται πολιτικά από:

α. έναν σεισμό μεταξύ Θήρας και Θηρασίας

β. τη βούληση των δύο πρώτων Ισαύρων αυτοκρατόρων (Λέοντος Γ’ και Κωνσταντίνου Ε’)

γ. την κρισιμότητα των περιστάσεων λόγω των απειλών που δεχόταν η αυτοκρατορία από τους Άραβες και τους Σλάβους

δ. την εκδήλωση της θεϊκής οργής

 

3. Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν τον 7ο αι:

α. στη Μικρά Ασία

β. στη Βαλκανική Χερσόνησο

γ. στο Φραγκικό κράτος

δ. στη Δυτική Ευρώπη

 

4. Οι μόνιμες εγκαταστάσεις των Σλάβων στη Βαλκανική είναι γνωστές με το όνομα:

α. θέματα

β. κομητείες

γ. κοινότητες χωρίων

δ. σκλαβηνίες

 

5. Το 732 ο αυλάρχης Κάρολος Μαρτέλος αναχαίτισε στο Πουατιέ της Γαλλίας την προέλαση των:

α. Σλάβων

β. Αράβων

γ. Λογγοβάρδων

δ. Αβάρων

 

6. Τα θέματα αρχικά ήταν:

α. διοικητικές περιφέρειες του Βυζαντινού κράτους

β. κτήματα από τα οποία οι στρατιώτες εξασφάλιζαν τον οπλισμό τους

γ. στρατιωτικές μονάδες μετακινούμενες ανά την επικράτεια

δ. εύρωστες και ομοιογενείς κοινότητες αγροτών

 

7. Το 800 μ.Χ. στέφθηκε αυτοκράτορας στη Ρώμη ο:

α. Κάρολος ο Μέγας (Καρλομάγνος)

β. Κάρολος Μαρτέλος

γ. Πιπίνος Α’

δ. Κωνσταντίνος ΣΤ’

 

 

8. Ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον ελληνικό τίτλο:

α. αυτοκράτωρ των Ρωμαίων

β. βασιλεύς, πιστός εν Χριστώ

γ. μέγας και ειρηνοποιός αυτοκράτωρ

δ. κυβερνήτης του Ρωμαϊκού κράτους

 

9. Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία των θεμάτων ασκούσε:

α. ο Λογοθέτης του Δρόμου

β. ο πατριάρχης

γ. ο στρατηγός

δ. ο αυλάρχης

 

10. Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν τον 7ο αι:

α. στη Μικρά Ασία

β. στη Βαλκανική Χερσόνησο

γ. στο Φραγκικό κράτος

δ. στη Δυτική Ευρώπη

 

11. Οι μόνιμες εγκαταστάσεις των Σλάβων στη Βαλκανική είναι γνωστές με το όνομα:

α. θέματα

β. κομητείες

γ. κοινότητες χωρίων

δ. σκλαβηνίες

 

12. Το 732 ο αυλάρχης Κάρολος Μαρτέλος αναχαίτισε στο Πουατιέ της Γαλλίας την προέλαση των:

α. Σλάβων

β. Αράβων

γ. Λογγοβάρδων

δ. Αβάρων

 

13. Τα θέματα αρχικά ήταν:

α. διοικητικές περιφέρειες του Βυζαντινού κράτους

β. κτήματα από τα οποία οι στρατιώτες εξασφάλιζαν τον οπλισμό τους

γ. στρατιωτικές μονάδες μετακινούμενες ανά την επικράτεια

δ. εύρωστες και ομοιογενείς κοινότητες αγροτών

 

14. Το 800 μ.Χ. στέφθηκε αυτοκράτορας στη Ρώμη ο:

α. Κάρολος ο Μέγας (Καρλομάγνος)

β. Κάρολος Μαρτέλος

γ. Πιπίνος Α΄

δ. Κωνσταντίνος ΣΤ΄

 

15. Η διδασκαλία του Μωάμεθ, μεταξύ άλλων:

α. έθεσε τέρμα στην πολιτική διάσπαση της Αραβικής Χερσονήσου

β. συντέλεσε στην προσέγγιση Βυζαντινών και Αράβων

γ. οδήγησε στη διάσπαση των αραβικών φυλών

δ. συνέβαλε στη διάδοση του ιουδαϊσμού στην Αραβική Χερσόνησο

 

16. Ο Λογοθέτης του Δρόμου ήταν υπεύθυνος για:

α. τα οικονομικά της Αυτοκρατορίας

β. τον στρατό

γ. την Εκκλησία

δ. την εξωτερική πολιτική

 

17. Τον ελληνικό τίτλο βασιλεύς υιοθέτησε ο αυτοκράτορας:

α. Ηράκλειος

β. Ιουστινιανός Α΄

γ. Λέων Γ΄ Ίσαυρος

δ. Βασίλειος Β΄

 

18. Η εικονομαχία κορυφώθηκε επί: 

α. του Κωνσταντίνου ΣΤ’ και Ειρήνης

β. του Λέοντος Ε’ και Θεόφιλου

γ. του Κωνσταντίνου του Ε’

δ. του Μιχαήλ Γ’

 

 

19. Ο πρώτος Οθωμανός που περιβλήθηκε τον αυτοκρατορικό τίτλο του σουλτάνου ήταν:

α. ο Μουράτ Α’

β. ο Βαγιαζήτ

γ. ο Ορχάν

δ. ο Οσμάν

 

20. Ιδρυτής της δυναστείας των Καρολιδών υπήρξε:

α. ο Κάρολος Μαρτέλος

β. ο Πιπίνος ο Α΄

γ. ο Κάρολος ο Μέγας (Καρλομάγνος)

δ. ο Κάρολος Γ

 

 

 

Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη «σωστό» ή «λάθος» δίπλα στον αριθμό που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση:

1. Στις κοινότητες των χωρίων τον 7ο αιώνα τη δυναμικότερη τάξη τη συγκροτούσαν οι γαιοκτήμονες.
2. Το Ισλάμ έχει δάνεια στοιχεία μόνο από τη Χριστιανική θρησκεία
3. Ένα μέσο προάσπισης των παραλίων της βυζαντινής αυτοκρατορίας από τον 7ο έως τον 9ο αιώνα ήταν η δημιουργία ναυτικών θεμάτων.
4. Το Κοράνι καθορίζει μόνο τη θρησκευτική συμπεριφορά των πιστών.
5. Το πρώτο επίσημο εικονομαχικό διάταγμα (730) βρήκε αντίθετη την εκκλησία της Ρώμης.
6. Η εικονομαχία έληξε οριστικά με τη σύνοδο της Ιέρειας το 754.
7. Οι μόνιμες εγκαταστάσεις των Αβάρων στη χερσόνησο του Αίμου λέγονταν σκλαβηνίες.
8. Η εικονομαχία είχε αρνητικές συνέπειες για τις σχέσεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με τη Δύση.
9. Το 622 ο Μωάμεθ εκδιώχθηκε από τη Μεδίνα και κατέφυγε στη Μέκκα.
10. Η απόφαση της συνόδου της Κωνσταντινούπολης (843 μ. Χ.) για αποκατάσταση των εικόνων οριστικοποίησε την αποτυχία του κράτους να επιβάλει ολοκληρωτικά τη βούλησή του στην Εκκλησία.
11. Ο Χαλίφης ήταν συγχρόνως θρησκευτικός και κοσμικός ηγέτης.
12. Από τα μέσα του 7ου ως τα μέσα του 9ου αιώνα παρατηρείται έντονη κοινωνική παρουσία του στρατού στο Βυζάντιο.
13. Ένας σεισμός (726), που ερμηνεύτηκε ως εκδήλωση της οργής του Θεού, αποτέλεσε την αφορμή για την έναρξη της εικονομαχίας.
14. Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν στη Μικρά Ασία περί τα μέσα του 6ου αιώνα.
15. Τα θέματα αρχικά ήταν οι περιοχές μόνιμης εγκατάστασης των βυζαντινών στρατιωτικών μονάδων.
16. Το Ισλάμ έχει πολλά δάνεια στοιχεία από τη χριστιανική θρησκεία.
17. Τα «θέματα» αποτέλεσαν τη βάση της οργάνωσης του Μεσοβυζαντινού κράτους.
18. Ο πάπας έστεψε τον γιο του Καρόλου Μαρτέλου, Πιπίνο, «Μέγα και ειρηνοποιό αυτοκράτορα, κυβερνήτη του Ρωμαϊκού Κράτους».
19. Ο ιερός πόλεμος (τζιχάντ) υπήρξε σημαντικός παράγοντας της ραγδαίας εξάπλωσης του Ισλάμ.
20. Η στρατιωτικοποίηση της μεσοβυζαντινής κοινωνίας εκφράζεται και με την εμφάνιση των οικογενειακών επωνύμων
21. Τα στρατιωτόπια ήταν στρατιωτικές μονάδες, μετακινούμενες ανά την επικράτεια.
22. Η λατρεία των εικόνων με όλες τις υπερβολές που περιέκλειε, ήταν απόλυτα αποδεκτή από τον βυζαντινό λαό τον 8ο αιώνα.
23. Ο τίτλος «Μέγας και ειρηνοποιός αυτοκράτωρ, κυβερνήτης του Ρωμαϊκού Κράτους» αποδόθηκε στον Καρλομάγνο το 800.
24. Οι μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου συνέβαλαν στη διαμόρφωση της φεουδαρχίας.
25. Στο Ισλάμ η κοσμική δικαιοσύνη διαχωρίζεται από τη θρησκευτική.
26. Την ευθύνη της χάραξης της εξωτερικής πολιτικής του Βυζαντινού Κράτους είχε από τον 7ο αιώνα ο Λογοθέτης του Δρόμου.
27. Στοιχείο στρατιωτικοποίησης της μεσοβυζαντινής κοινωνίας αποτελεί, μεταξύ άλλων, η δημιουργία ναυτικών θεμάτων.
28. Οι σκλαβηνίες ήταν οι μόνιμες εγκαταστάσεις των Περσών στη Χερσόνησο του Αίμου.
29. Ο Πιπίνος ο Α΄ στέφθηκε το 800 Μέγας και ειρηνοποιός αυτοκράτωρ, κυβερνήτης του Ρωμαϊκού κράτους. 
30. Ο θεσμός των θεμάτων ενίσχυσε την ανάγκη του βυζαντινού στρατού για μισθοφόρους.
31. Η Εικονομαχία έληξε οριστικά το 787, με την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο. 
32. Ο θεματικός στρατός ήταν μισθοφορικός.
33. Το κίνημα της Εικονομαχίας συνδέεται αποκλειστικά με τις θρησκευτικές ιδέες των δύο πρώτων αυτοκρατόρων της δυναστείας των Ισαύρων, Λέοντα Γ΄ και Κωνσταντίνου Ε’.
34. Με τη δημιουργία ναυτικών θεμάτων η βυζαντινή αυτοκρατορία θωράκισε τις παράλιες περιοχές.
35. Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός.
36. Τον 8ο αιώνα το Φραγκικό βασίλειο περιλάμβανε τη σημερινή Γαλλία και τμήμα της σημερινής Ισπανίας.
37. Από τα τέλη του 10ου αιώνα στο Βυζάντιο οι αγροτικές κοινότητες και ο δήμος υφίστανται την ασφυκτική πίεση των μεγαλογαιοκτημόνων.
38. Τα θέματα αρχικά ήταν οι περιοχές μόνιμης εγκατάστασης των βυζαντινών στρατιωτικών μονάδων.
39. Το Ισλάμ έχει πολλά δάνεια στοιχεία από τη χριστιανική θρησκεία.
40. Ο Χαλίφης, τοποτηρητής του Προφήτη, ήταν συγχρόνως θρησκευτικός και κοσμικός ηγέτης.
41. Μετά τη στέψη του Καρλομάγνου ως Μεγάλου και ειρηνοποιού αυτοκράτορα, οι σχέσεις Ανατολής και Δύσης βελτιώθηκαν στο έπακρο.
42. Οι σκλαβηνίες ήταν αυτόνομες νησίδες Σλάβων εγκατεστημένων ανάμεσα σε βουλγαρικούς πληθυσμούς.
43. Η λατρεία των εικόνων με όλες τις υπερβολές που περιέκλειε, ήταν απόλυτα αποδεκτή από τον βυζαντινό λαό τον 8ο αιώνα.
44. Ο τίτλος «Μέγας και ειρηνοποιός αυτοκράτωρ, κυβερνήτης του Ρωμαϊκού Κράτους» αποδόθηκε στον Καρλομάγνο το 800.
45. Οι μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου συνέβαλαν στη διαμόρφωση της φεουδαρχίας.
46. Το Ισλάμ έχει πολλά δάνεια στοιχεία από τη Χριστιανική και την Ιουδαϊκή θρησκεία.
47. Ο Λέων Γ΄ υιοθέτησε τον τίτλο βασιλεύς, πιστός εν Χριστώ.
48. Επί της βασιλείας του Κωνσταντίνου Ε΄ καταδικάστηκε η εικονομαχία από τη Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο.
49. Στη σύνοδο της Ιέρειας (754) αποφασίστηκε η αποκατάσταση των εικόνων.
50. Από τις σκλαβηνίες που βρίσκονταν στα βορειοδυτικά της χερσονήσου του Αίμου προήλθαν τα πρώτα κρατίδια των Σέρβων και των Κροατών.
51. Ο Κάρολος Μαρτέλος στέφθηκε αυτοκράτορας τα Χριστούγεννα του έτους 800.
52. Ο Μωάμεθ εκδιώχθηκε από τη Μεδίνα και εγκαταστάθηκε στη Μέκκα το έτος 613 μ.Χ.
53. Ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον τίτλο αυτοκράτωρ Ρωμαίων και καίσαρ.
54. Ο λογοθέτης του Δρόμου έγινε βαθμιαία ο πρώτος αξιωματούχος της αυτοκρατορίας, ένα είδος πρωθυπουργού.
55. Όταν ο Λέων ο Γ΄ Ίσαυρος εξαπέλυσε την πρώτη επίθεση κατά των εικόνων, ο πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης τάχθηκε με το μέρος του αυτοκράτορα.
56. Ο Λογοθέτης του Γενικού είχε την ευθύνη των οικονομικών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

 

Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων: στρατιωτόπια, σκλαβηνίες, θέματα, Λογοθέτης του Δρόμου, θεοκρατικό κράτος, ανεικονικές αντιλήψεις, ιερός πόλεμος (τζιχάντ), Εγίρα, Λογοθέτης του Γενικού

 

2^ο ΘΕΜΑ

1. Ποιες συνέπειες είχε η δημιουργία των θεμάτων για το αμυντικό σύστημα και την κοινωνική οργάνωση του Βυζαντίου; 

Κεφάλαιο 1, 2. Η βασιλεία του Ηρακλείου (610-641). Αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις, β. Εσωτερική αναδιοργάνωση, «[…] Τα νέα διοικητικά μέτρα…κοινότητες χωρίων. […]»

 

 

2. Ποια στοιχεία καταδεικνύουν τον εξελληνισμό του βυζαντινού κράτους μετά το 630 μ.Χ.;

Κεφάλαιο 1, 2. Η βασιλεία του Ηρακλείου (610-641), Αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις, γ. Εξελληνισμός του κράτους, «[…] Μετά το 630 … augustus (αύγουστος) […]».

 

 

3. Να περιγράψετε την εποικιστική πολιτική που εφάρμοσε το Βυζάντιο, προκειμένου να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των σλαβικών πληθυσμών. Ποια ήταν τα αποτελέσματά της;

Κεφάλαιο 1, 6. Κοινωνία και οικονομία, β. Στρατιωτικοποίηση και εποικισμοί, «[…] Ιδιαίτερες δυσχέρειες… να αφομοιώνονται. […]»

 

 

4. Ποια πολιτική σκοπιμότητα ώθησε τους αυτοκράτορες της δυναστείας των Ισαύρων στην εικονομαχία;

Κεφάλαιο 1, 5. Η Εικονομαχία, α. Συνθήκες εκδήλωσης της Εικονομαχίας, «[…] τα αραβικά πλοία…των Ισαύρων […]».

 

 

5. Να παρουσιάσετε τους κινδύνους που αντιμετώπιζε το Βυζαντινό Κράτος στις αρχές του 8ου αιώνα και επέβαλαν την υιοθέτηση εικονομαχικής πολιτικής.

Κεφάλαιο 1, 5. Η Εικονομαχία, α. Συνθήκες εκδήλωσης της Εικονομαχίας, «[…] Τα αραβικά πλοία… της δυναστείας των Ισαύρων. […]».

 

 

6. Ποια στοιχεία καταδεικνύουν τη στρατιωτικοποίηση της μεσοβυζαντινής κοινωνίας από τα μέσα του 7ου ως τα μέσα του 9ου αιώνα;

Κεφάλαιο 1, 6. Κοινωνία και οικονομία β. Στρατιωτικοποίηση και εποικισμοί, «[…] Από τα μέσα του 7ου…σε μεγαλύτερο βάθος […]».

 

 

7. Ποια υπήρξε η ιδεολογική βάση του εικονομαχικού κινήματος και ποιες εκδηλώσεις λατρείας συνέβαλαν στην εμφάνισή του;

Κεφάλαιο 1, 5. Η Εικονομαχία, α. Συνθήκες εκδήλωσης της Εικονομαχίας, «[…] Ιδεολογικι βάση του κινήματος … σοβαρές αντιδράσεις. […]»

 

 

8. Με ποια μέτρα ο Κάρολος ο Μέγας ενίσχυσε την εσωτερική οργάνωση του κράτους του;

Κεφάλαιο 1, 8. Το Φραγκικό Κράτος υπό τις δυναστείες των Μεροβιγγείων και των Καρολιδών, β. Οι Καρολίδες και η ακμή της φραγκικής δύναμης, «[…] Για να ενισχύσει την εσωτερική οργάνωση… παράγοντα συνοχής και ενότητας […]».

 

 

9. Ποια συνέπεια είχε η απώλεια μεγάλου μέρους των ανατολικών επαρχιών του Βυζαντίου μετά το 630 μ. Χ.;

Κεφάλαιο 1, 2. Η βασιλεία του Ηρακλείου (610-641). Αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις, γ. Εξελληνισμός του κράτους, «[…]Μετά το 630 … και augustus (αύγουστος) […]».

 

 

10. Τι ήταν οι σκλαβηνίες και ποια η εξέλιξή τους;

Κεφάλαιο 1, 7. Σλάβοι και Βούλγαροι, α. Σκλαβηνίες. «[…] Οι μόνιμες εγκαταστάσεις…πλήρωναν φόρο υποτέλειας […]»

 

 

 

 

3^ο ΘΕΜΑ

1. Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από το κείμενο που σας δίνεται, να απαντήσετε στα ερωτήματα που ακολουθούν:

α. Ποιο φυσικό γεγονός έδωσε την αφορμή για την έναρξη της εικονομαχίας και πώς ερμηνεύτηκε από τον αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄ τον  Ίσαυρο;                                        

β. Σε ποιες ενέργειες προέβη ο αυτοκράτορας αμέσως μετά και ποιες αντιδράσεις προκάλεσε;

ΚΕΙΜΕΝΟ

Είναι αξιομνημόνευτο αυτό που συνέβη εκείνα τα χρόνια κοντά στα νησιά που λέγονται Θήρα και Θηρασία […]. Το καλοκαίρι εκτόξευσε ο θαλάσσιος βυθός πάρα πολύν ατμώδη καπνό, από τον οποίο πύκνωσε πολύ η μάζα του αέρα και άναψε φωτιά και μετά τη φωτιά εκβράστηκαν κισσηρώδεις λίθοι[1] […]. Η θαλάσσια περιοχή εκείνη είχε καλυφθεί ολόκληρη από το πλήθος των αναδυομένων λίθων και είχαν φθάσει από εκεί μέχρι την Άβυδο και τα παράλια της Μικράς Ασίας, ενώ έκαιγε το νερό εκεί τριγύρω τόσο, ώστε να μην μπορεί καν να το αγγίξει κάποιος. Λέγεται πως, μόλις τα άκουσε αυτά ο βασιλέας, τα εξέλαβε ως μηνύματα θείας οργής και σκεπτόταν ποια αιτία να τα προκάλεσε. Από εκεί λοιπόν στράφηκε κατά της ευσεβείας και μελετούσε την καθαίρεση των ιερών εικονισμάτων, κακώς πιστεύοντας ότι τάχα, από την ύπαρξη και την προσκύνησή τους έγινε το παράδοξο γεγονός. Επιχειρούσε λοιπόν να διδάξει στον λαό το δικό του δόγμα και πολλοί θρηνούσαν για την ύβρη κατά της εκκλησίας. Γι’ αυτό και οι κάτοικοι της Ελλάδας και των Κυκλάδων νήσων, διαφωνώντας με την ασέβεια, στασιάζουν κατά του αυτοκράτορα.

Νικηφόρος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως[2], Ιστορία Σύντομος, (μτφρ. Λ. Κωσταρέλλη), Κανάκης,  Αθήνα 1994, σ. 136, 138.

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της ιστορικής πηγής, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες: Ως προς το πρώτο σκέλος του ερωτήματος:

• «Είναι αξιομνημόνευτο αυτό που συνέβη εκείνα τα χρόνια κοντά στα νησιά που λέγονται Θήρα και Θηρασία …. ώστε να μην μπορεί καν να το αγγίξει κάποιος».> σεισμός μεταξύ Θήρας και Θηρασίας

Ως προς το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος:

• «[…]μόλις τα άκουσε αυτά ο βασιλέας, τα εξέλαβε ως μηνύματα θείας οργής και σκεπτόταν ποια αιτία να τα προκάλεσε.»

• «[…]στράφηκε κατά της ευσεβείας και μελετούσε την καθαίρεση των ιερών εικονισμάτων, κακώς πιστεύοντας ότι τάχα, από την ύπαρξη και την προσκύνησή τους έγινε το παράδοξο γεγονός.»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [1.5. Η Εικονομαχία, β. Έναρξη της εικονομαχίας] μπορούν να αξιοποιηθούν οι αναφορές:

• «Την αφορμή για την έναρξη της εικονομαχίας φαίνεται ότι έδωσε ένας καταστροφικός σεισμός που είχε επίκεντρο το θαλάσσιο χώρο μεταξύ Θήρας και Θηρασίας (726)».
• «Ο σεισμός ερμηνεύτηκε ως εκδήλωση θείας οργής, διότι, τάχα, η λατρεία των εικόνων αποτελούσε εκδήλωση ειδωλολατρίας στο χώρο της Εκκλησίας».

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να περιγράφει την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας το 726, η οποία ερμηνεύτηκε ως εκδήλωση της θείας οργής από τον Λέοντα Γ ́ και αποτέλεσε αφορμή για την έναρξη της εικονομαχίας.

β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της ιστορικής πηγής, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:
Ως προς το πρώτο σκέλος του ερωτήματος:

• «Επιχειρούσε λοιπόν να διδάξει στον λαό το δικό του δόγμα και πολλοί θρηνούσαν για την ύβρη κατά της εκκλησίας».

Ως προς το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος:

• «Γι’ αυτό και οι κάτοικοι της Ελλάδας και των Κυκλάδων νήσων, διαφωνώντας με την ασέβεια, στασιάζουν κατά του αυτοκράτορα».

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [1.5. Η Εικονομαχία, β. Έναρξη της εικονομαχίας] μπορούν να αξιοποιηθούν οι αναφορές:

• «Το 726 ο Λέων Γ’ εξαπέλυσε την πρώτη επίθεσή του κατά των εικόνων. Με διαταγή του ο στρατός απομάκρυνε από τη Χαλκή Πύλη των ανακτόρων μια εικόνα του Χριστού».
  · «Η αντίδραση κατά της εικονομαχικής πολιτικής απλώθηκε από την πρωτεύουσα στο Θέμα Ελλάδος (σημερινή ανατολική Στερεά Ελλάδα). Ο θεματικός στόλος κινήθηκε εναντίον του Λέοντος,[…]».

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να παρουσιάζει τις πρώτες ενέργειες του αυτοκράτορα κατά των εικόνων και τις αντιδράσεις που συνάντησε.

 

 

 

2. Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από τα κείμενα που σας δίνονται, να απαντήσετε στα εξής:

α. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της εικονομαχικής κρίσης και πώς αυτό συνέβαλε στη διαμόρφωση της πολιτιστικής φυσιογνωμίας του Βυζαντίου;                                  

β. Ποια αναγκαιότητα επέβαλε την εικονομαχική πολιτική και πώς τεκμηριώνεται η τελευταία;                                                                                      

 

KEIMENO Α

Η εικονομαχική κρίση ήταν το ίδιο αποφασιστική για την πνευματική επιβίωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όπως ακριβώς ήταν και ο αγώνας εναντίον των περσικών και αραβικών εισβολών για την πολιτική της υπόσταση. Η συντριβή του εικονοκλαστικού κινήματος σήμαινε τη νίκη της ελληνικής θρησκευτικής και πολιτιστικής ιδιομορφίας πάνω στην ασιατική, όπως την είχε ενσαρκώσει η εικονομαχία. Από τότε, το Βυζάντιο διατήρησε τη δική του πολιτιστική φυσιογνωμία μεταξύ Ανατολής και Δύσεως ως ελληνο-χριστιανική αυτοκρατορία.

Ostrogorsky, G. Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. Β’, (μτφρ. Ι. Παναγόπουλος), Πατάκης, Αθήνα 2014, σ. 90.

 

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες γινόταν όλο και πιο φανερό, ότι η σωτηρία της Αυτοκρατορίας εξαρτιόταν αποκλειστικά από τους αγροτικούς πληθυσμούς του εσωτερικού της Μ. Ασίας. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία, ότι η εικονομαχική πολιτική, που ήταν εντελώς αντίθετη σε  ό, τι θύμιζε τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό και την παλιά ιδεολογία, θα μπορούσε να συμφιλιώσει την Κωνσταντινούπολη με τους αγροτικούς πληθυσμούς της ανατολικής Μ. Ασίας, που εξαθλιωμένοι και πάμφτωχοι αποζούσαν από τη γη, που τώρα όφειλαν να υπερασπίσουν από τους επιδρομείς.

Γλύκατζη-Αρβελέρ, Ελ. Η πολιτική ιδεολογία του Βυζαντινού Κράτους, Αθήνα 1977, σ. 34.

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική μελέτη της ιστορικής πηγής (ΚΕΙΜΕΝΟ Α) να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες: Ως προς το πρώτο σκέλος του ερωτήματος:

• «Η συντριβή του εικονοκλαστικού κινήματος[…]» (νίκη εικονολατρών με την οριστική αποκατάσταση των εικόνων)

Ως προς το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος:

•  «Η εικονομαχική κρίση ήταν […]αποφασιστική για την πνευματική επιβίωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας[…]

•  «[…]σήμαινε τη νίκη της ελληνικής θρησκευτικής και πολιτιστικής ιδιομορφίας πάνω στην ασιατική, όπως την είχε ενσαρκώσει η εικονομαχία»

•  «Από τότε, το Βυζάντιο διατήρησε τη δική του πολιτιστική φυσιογνωμία μεταξύ Ανατολής και Δύσεως ως ελληνο-χριστιανική αυτοκρατορία.» (διαμόρφωση αυτόνομης πολιτιστικής φυσιογνωμίας που στηρίζεται στον ελληνοχριστιανικό χαρακτήρα)

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 1.5 Η Εικονομαχία] μπορεί να γίνει σύνδεση με τις αναφορές:

•  «Ιδεολογική βάση του κινήματος αυτού υπήρξαν οι ανεικονικές αντιλήψεις… ως καθαρά πνευματικής θρησκείας».
•  «Τελικά, το Μάρτιο του 843… αποφάσισε την αποκατάσταση των εικόνων»

β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική μελέτη της ιστορικής πηγής (ΚΕΙΜΕΝΟ Β) να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:
Ως προς το πρώτο σκέλος του ερωτήματος:

• «[…]η σωτηρία της Αυτοκρατορίας εξαρτιόταν αποκλειστικά από τους αγροτικούς πληθυσμούς του εσωτερικού της Μ. Ασίας».

Ως προς το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος:

• «[…] η εικονομαχική πολιτική, που ήταν εντελώς αντίθετη σ’ ό, τι θύμιζε τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό και την παλιά ιδεολογία, θα μπορούσε να συμφιλιώσει την Κωνσταντινούπολη με τους αγροτικούς πληθυσμούς της ανατολικής Μ. Ασίας, που εξαθλιωμένοι και πάμφτωχοι αποζούσαν από τη γη, που τώρα όφειλαν να υπερασπίσουν από τους επιδρομείς».

μπορεί να γίνει σύνδεση με την αναφορά:

• «[…] η σωτηρία της Αυτοκρατορίας εξαρτιόταν ολοκληρωτικά από τους αγροτικούς πληθυσμούς της Μ. Ασίας… οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Ισαύρων»

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση ιστορικής πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο το οποίο: α) να αναδεικνύει την πολιτική αναγκαιότητα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας να εξασφαλίσει την εδαφική της επιβίωση της και β) να τεκμηριώνει την εικονομαχική πολιτική των Ισαύρων στη βάση της απαιτούμενης (για την επίτευξη του παραπάνω στόχου) συμφιλίωσης με τους αγροτικούς πληθυσμούς της Ανατολικής Μ. Ασίας, οι οποίοι ήταν περισσότερο ευεπίφοροι στις ιδεολογικές επιρροές της Ανατολής (ανεικονικές αντιλήψεις) και αντίστοιχα πιο απομακρυσμένοι από την «παλιά ιδεολογία» της ελληνορωμαϊκής παράδοσης που σχετίζεται με την προσφορά λατρείας μέσω της απεικόνισης του θείου.

 

3. Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από το κείμενο που σας δίνεται, να αναφερθείτε:

α. στο πολιτικό περιεχόμενο της στέψης του Καρλομάγνου από τον πάπα στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης, τα Χριστούγεννα του 800                                                                    (μονάδες 12)

β. στις συνέπειες αυτού του γεγονότος για τις σχέσεις της χριστιανικής Δύσης με τη χριστιανική Ανατολή.                                                                                                        (μονάδες 13)

Μονάδες 25

ΚΕΙΜΕΝΟ

Είναι γνωστό ότι οι αυτοκρατορικοί τίτλοι [«αυτοκράτωρ» και «βασιλεύς των Ρωμαίων»] που ιδιοποιήθηκε [με τη στέψη του στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης, τα Χριστούγεννα του 800] ο Καρλομάγνος και οι διάδοχοί του με την υποστήριξη και την ευλογία του πάπα, προκάλεσαν βίαιες αντιδράσεις από μέρους της Κωνσταντινούπολης, που δεν δίστασε καθόλου να κηρύξει τον πόλεμο κατά της Δύσης. Έναν πόλεμο που δεν υπήρξε μόνο διπλωματικός. Θεωρούμε ότι η έκταση και η βιαιότητα αυτού του γεγονότος σημειώνουν το πρώτο σημαντικό σχίσμα στους κόλπους της χριστιανοσύνης. Η χριστιανική Δύση και η χριστιανική Ανατολή, για λόγους πολιτικού γοήτρου, μπαίνουν σε μία περίοδο αμοιβαίας δυσπιστίας. Αυτή η κατάσταση θα επιδεινωθεί σε λίγο από την εκκλησιαστική διαφωνία γύρω από τη θεωρία που αφορούσε την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος και η οποία απέκρυψε την πραγματική αιτία της αντίθεσης που υπήρχε ανάμεσα στις δύο εκκλησίες, τουλάχιστον σε αυτή την εποχή, για τις αμοιβαίες διεκδικήσεις τους για τα πρωτεία,  δηλαδή για την πρωτοκαθεδρία.

Γλύκατζη-Αρβελέρ Ε., Η πολιτική Ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, Αθήνα 1988, σ. 52. (διασκευή)

 

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της ιστορικής πηγής (ΚΕΙΜΕΝΟ Α), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

•  «[…]Οι Άραβες … παράσταση ανθρώπινου προσώπου […]» (ανεικονικές αντιλήψεις)
•  Στις διδασκαλίες των εικονοκλαστικών κύκλων: «[…]συνάντηση της χριστιανικής πίστης με τις διδασκαλίες αιρετικών εικονοκλαστικών κύκλων».

•  «[…]επιδράσεις μη χριστιανικών θρησκειών, όπως του Ιουδαϊσμού και ιδιαίτερα του Ισλάμ.»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 1, 5. Η Εικονομαχία. α. Συνθήκες εκδήλωσης της Εικονομαχίας] μπορεί να αξιοποιηθεί η εξής αναφορά:

• «Ιδεολογική βάση του κινήματος … ως καθαρά πνευματικής θρησκείας».

β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της ιστορικής πηγής (ΚΕΙΜΕΝΟ Β), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

•  «Μαζί με τον Θεό για τους φτωχούς και τους καταπιεσμένους και την υπεράσπιση της πατρίδας» (σύνθημα της εικονομαχικής πολιτικής)
•  «[…]νέα βυζαντινή ιδεολογία, η οποία αποβλέπει στο να δημιουργήσει μια εθνική αλληλεγγύη που θα επιτρέψει να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η εξωτερική απειλή και κυρίως οι αραβικές εισβολές στην Ανατολή και οι σλαβικές επιδρομές στη Δύση». (εθνική αλληλεγγύη για την αντιμετώπιση των εξωτερικών εχθρών)
•  «Επινοήθηκε για να συνενώσει τα απόκληρα στρώματα της βυζαντινής κοινωνίας… υπερασπιστών της». (πολιτική στόχευση Ισαύρων: η προάσπιση των συμφερόντων των αγροτικών πληθυσμών που κατοικούσαν στις απομακρυσμένες ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας, οι οποίοι ήταν υπέρμαχοι των ανεικονικών αντιλήψεων και των οποίων τη στρατιωτική υποστήριξη, εναντίον των εξωτερικών εχθρών, είχε ανάγκη η αυτοκρατορία).

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 1, 3. Η Εικονομαχία, α. Συνθήκες εκδήλωσης της Εικονομαχίας] μπορούν να αξιοποιηθούν οι εξής αναφορές:

• «Τα μέτρα που έλαβε η κεντρική εξουσία… Σλάβων[…]»
• «[…] η σωτηρία της Αυτοκρατορίας εξαρτιόταν ολοκληρωτικά από τους αγροτικούς πληθυσμούς… την πολιτική αυτή αποφάσισαν να εφαρμόσουν οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Ισαύρων».

Οι μαθητές/-τριες αναμένεται να προβούν στους απαιτούμενους αιτιολογικούς συσχετισμούς προκειμένου να αναδείξουν τους λόγους (περιστάσεις) που επέβαλλαν την υιοθέτηση της εικονομαχικής πολιτικής: οι επιθέσεις που δεχόταν η Βυζαντινή αυτοκρατορία εκείνη την περίοδο από διαφορετικούς εχθρούς και η ανάγκη να στηριχθεί στο πολεμικό σθένος των κατοίκων των ανατολικών επαρχιών της. Η εξάρτηση της αυτοκρατορίας από τη στρατιωτική υποστήριξη των πληθυσμών αυτών (που υπηρετούσαν στους θεματικούς στρατούς) υπαγορεύει την υιοθέτηση της εικονομαχικής πολιτικής, δεδομένου ότι οι πληθυσμοί αυτοί είχαν ανεικονικές αντιλήψεις.

Από τη συνδυαστική προσέγγιση των ιστορικών πηγών και της ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο, που να εκθέτει την ιδεολογική βάση της Εικονομαχίας, και ταυτόχρονα να εξηγεί τους λόγους για τους οποίους οι Ίσαυροι (Λέων Γ ́ και Κωνσταντίνος Ε ́) έγιναν οι εισηγητές αυτής της πολιτικής, που συντάραξε το Βυζαντινό Κράτος για περισσότερο από έναν αιώνα.

 

 

4. Αντλώντας στοιχεία από τις παρακάτω ιστορικές πηγές και αξιοποιώντας τις ιστορικές σαςγνώσεις, να αναφερθείτε:

α. στον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκαν οι σκλαβηνίες             

β. στο είδος και τα αποτελέσματα της πολιτικής που εφάρμοσε το Βυζαντινό κράτος για την αντιμετώπιση της ισχυρής παρουσίας σλαβικών πληθυσμών στις ευρωπαϊκές επαρχίες του.

ΚΕΙΜΕΝΟ Α 

Ένας λαός, που ονομάζονται Σκλαβηνοί, εισέβαλε σε ολόκληρη την Ελλάδα και στη χώρα των Θεσσαλονικέων και σε όλη τη Θράκη, και κατέλαβε τις πόλεις, και πήρε πολυάριθμα φρούρια, και λεηλάτησε, και έκαψε, και υποδούλωσε το λαό, και έγινε κύριος όλης της χώρας, και εγκαταστάθηκε εκεί διά της βίας, και έμεινε εκεί σαν να ήταν δική του […]. Και ακόμη μέχρι σήμερα (584 μ.Χ.) βρίσκονται εκεί, και ζουν ανενόχλητοι στις ρωμαϊκές χώρες, χωρίς αγωνία και φόβο, και αιχμαλωτίζουν και σφάζουν και καίνε […]. 

Mango,  C., Βυζάντιο, η αυτοκρατορία της νέας Ρώμης, (μτφρ. Δ. Τσουγκαράκη), ΜΙΕΤ, Αθήνα 1990, 35-36.

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Β 

Η αποφασιστική εθνολογική πολιτική των αυτοκρατόρων της εποχής [ιδιαίτερα του Ιουστινιανού Β’ και λίγο αργότερα του Νικηφόρου Α’] που προέβησαν σε υποχρεωτικές μετακινήσεις πληθυσμών [Σλάβοι μεταφέρονται στην Ασία, ενώ Αρμένιοι στην Ευρώπη], εμπόδισαν τις διασυνοριακές συνεργασίες ομοφύλων εναντίον του Βυζαντίου και εξασφάλισαν την απρόσκοπτη άσκηση της αυτοκρατορικής διοίκησης, που είχαν διασαλεύσει οι διασπαστικές κινήσεις αυτών των ξένων στοιχείων, σε συνεργασία με τους εκτός συνόρων ομογενείς τους. 

Γλύκατζη – Αρβελέρ, Ε., Γιατί το Βυζάντιο, Μεταίχμιο, Αθήνα 2012. 

 

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της πηγής (ΚΕΙΜΕΝΟ Α) να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

«Ένας λαός, που ονομάζονται Σκλαβηνοί εισέβαλε σε ολόκληρη την Ελλάδα … και σε όλη τη Θράκη»

«κατέλαβε τις πόλεις, και πήρε πολυάριθμα φρούρια, και λεηλάτησε, και έκαψε, και υποδούλωσε το λαό, και έγινε κύριος όλης της χώρας, και εγκαταστάθηκε εκεί διά της βίας, και έμεινε εκεί σαν να ήταν δική του» «βρίσκονται εκεί, και ζουν ανενόχλητοι στις ρωμαϊκές χώρες, χωρίς αγωνία και φόβο, και αιχμαλωτίζουν και σφάζουν και καίνε»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού εγχειριδίου [Κεφάλαιο 1, 7. Σλάβοι και Βούλγαροι, α. Σκλαβηνίες], μπορεί να γίνει σύνδεση με την αναφορά:

• «[…] Οι μόνιμες εγκαταστάσεις των Σλάβων στη Χερσόνησο του Αίμου είναι γνωστές με τον όρο σκλαβηνίες»

β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της πηγής (ΚΕΙΜΕΝΟ Β) να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

«προέβησαν σε υποχρεωτικές μετακινήσεις πληθυσμών [Σλάβοι μεταφέρονται στην Ασία, ενώ Αρμένιοι στην Ευρώπη]»

«εμπόδισαν τις διασυνοριακές συνεργασίες ομοφύλων εναντίον του Βυζαντίου» «εξασφάλισαν την απρόσκοπτη άσκηση της αυτοκρατορικής διοίκησης, που είχαν διασαλεύσει οι διασπαστικές κινήσεις αυτών των ξένων στοιχείων, σε συνεργασία με τους εκτός συνόρων ομογενείς τους»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού εγχειριδίου [Κεφάλαιο 1, 6. Κοινωνία και οικονομία, β. Στρατιωτικοποίηση και εποικισμοί] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «[…]Ιδιαίτερες δυσχέρειες αντιμετώπιζε η αυτοκρατορία… και σταδιακά να αφομοιώνονται».

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση ιστορικού παραθέματος και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να αναφέρεται στην εποικιστική πολιτική που εφάρμοσε το Βυζαντινό κράτος προκειμένου να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ισχυρής παρουσίας σλαβικών πληθυσμών στις ευρωπαϊκές του επαρχίες και τα αποτελέσματά της στην εθνολογική σύσταση του Βυζαντίου.

 

 

 

5. Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις,  

α. να αναφερθείτε στα οφέλη που αποκόμισε η βυζαντινή αυτοκρατορία από την εφαρμογή της θεματικής διοίκησης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο                       

κράτους την ίδια χρονικά περίοδο (7^ος-9ος α.).                                                         

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Με τον θεσμό των θεμάτων δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για τη συγκρότηση ενός ισχυρού εντόπιου στρατού, πράγμα που απάλλαξε την αυτοκρατορία από τη δαπανηρή στρατολόγηση αλλοδαπών μισθοφόρων, που δεν ήταν πάντα ούτε αφοσιωμένοι ούτε επαρκείς. Με τον τρόπο αυτό αυξήθηκαν οι βυζαντινές στρατιωτικές δυνάμεις στα πλαίσια ενός νέου υγιέστερου στρατιωτικού και διοικητικού συστήματος, που ήταν απαλλαγμένο από τις αδυναμίες και τα προβλήματα ασφαλείας, αυτά που συνόδευαν το παλαιό σύστημα στρατολογήσεως μισθοφόρων.

Ostrogorsky, G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. Α΄ (μτφ. Ι. Παναγόπουλος), Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1997.

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Τότε οι διάδοχοι του Ηρακλείου, που δεν ήξεραν πού και πώς να ασκήσουν την εξουσία τους, κατέτμησαν[3] σε μικρά τμήματα τη διοίκησή τους και τα μεγάλα στρατιωτικά σώματα και εγκατέλειψαν την προγονική τους λατινική, υιοθετώντας την ελληνική γλώσσα […]. Γιατί (παλιότερα) ονόμαζαν τους  χιλίαρχους λογγίνους και τους εκατόνταρχους κεντουρίωνες και τους τωρινούς στρατηγούς κόμητες. Αλλά και η ονομασία θέμα είναι ελληνική και όχι ρωμαϊκή και προέρχεται από τη θέση.

Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί θεμάτων, έκδ. A. Pertusi, Πόλη του Βατικανού 1952, 60 (διασκευή).

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται μέσα από την κριτική ανάγνωση του παραθέματος (ΚΕΙΜΕΝΟ Α), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

• «[…] πράγμα που απάλλαξε την αυτοκρατορία από τη δαπανηρή στρατολόγηση αλλοδαπών μισθοφόρων, που δεν ήταν πάντα ούτε αφοσιωμένοι ούτε επαρκείς»

• «[…] αυξήθηκαν οι βυζαντινές στρατιωτικές δυνάμεις στα πλαίσια ενός νέου υγιέστερου στρατιωτικού και διοικητικού συστήματος, που ήταν απαλλαγμένο από τις αδυναμίες και τα προβλήματα ασφαλείας, αυτά που συνόδευαν το παλαιό σύστημα στρατολογήσεως μισθοφόρων.

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού εγχειριδίου [Κεφάλαιο 1, 2. Η βασιλεία του Ηρακλείου (610-641). Αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις, β. Εσωτερική αναδιοργάνωση], μπορεί να γίνει σύνδεση με την αναφορά:

• «[…] Τα νέα διοικητικά μέτρα είχαν σημαντικές συνέπειες για το αμυντικό σύστημα … επειδή παράλληλα υπερασπίζονταν την ιδιοκτησία τους. […]».

β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται μέσα από την κριτική ανάγνωση του παραθέματος (ΚΕΙΜΕΝΟ Β), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

«εγκατέλειψαν την προγονική τους λατινική, υιοθετώντας την ελληνική γλώσσα»
«Γιατί (παλιότερα) ονόμαζαν τους χιλίαρχους λογγίνους και τους εκατόνταρχους κεντουρίωνες και τους τωρινούς στρατηγούς κόμητες»
«Αλλά και η ονομασία θέμα είναι ελληνική και όχι ρωμαϊκή και προέρχεται από τη θέση».

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού εγχειριδίου [Κεφάλαιο 1, 2. Η βασιλεία του Ηρακλείου (610-641). Αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις, γ. Εξελληνισμός του κράτους] μπορεί να γίνει σύνδεση με την αναφορά:

• «[…] τα ελληνικά πήραν τη θέση που κατείχαν ως τότε τα Λατινικά… επίσημους αυτοκρατορικούς τίτλους.[…]».

 

 

 

 

6. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που σας δίνεται, να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα:

α. Ποια πολιτική σκοπιμότητα είχε η επανάληψη της αυτοκρατορικής στέψης του Καρλομάγνου στο Άαχεν;                                                                                             (μονάδες 12)

β. Ποιον αντίκτυπο είχε στην Κωνσταντινούπολη η αυτοκρατορική στέψη του Καρλομάγνου ως «αυτοκράτορα» και «αυγούστου» στη Ρώμη τα Χριστούγεννα του 800 και πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η αντίδραση αυτή;                        

 

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ο Καρλομάγνος ήταν ο αδιαφιλονίκητος κύριος της Ρώμης την ημέρα των Χριστουγέννων του 800, όταν, καθώς σηκωνόταν από τη γονυκλισία της προσευχής, ο (πάπας) Λέων Γ΄ του φόρεσε το στέμμα και τον αναγόρευσε αυτοκράτορα και αύγουστο, κι οι συγκεντρωμένοι κληρικοί έσπευσαν να τον επευφημήσουν.[…] Το 802 ο Καρλομάγνος επανέλαβε την αυτοκρατορική στέψη στο Άαχεν, αλλά αυτή τη φορά πήρε το στέμμα από έναν κληρικό και το τοποθέτησε ο ίδιος στο κεφάλι του. Με αυτή τη χειρονομία υπονοούσε ότι είχε λάβει την αυτοκρατορική εξουσία απευθείας από τον Θεό και όχι διαμέσου του πάπα. Ο Καρλομάγνος δεν ξαναπήγε ποτέ στην Ιταλία. Πιθανόν να μην είχε εκτιμήσει σωστά τον αντίκτυπο που θα είχε η στέψη του στην Κωνσταντινούπολη, η οποία αναγνώριζε μόνο έναν Ρωμαίο αυτοκράτορα. Είχε αρχίσει διαπραγματεύσεις για ένα γάμο διπλωματικής σκοπιμότητας με τη Βυζαντινή αυτοκράτειρα Ειρήνη, και είναι πιθανόν ότι ο Λέων τον έστεψε αυτοκράτορα για να αποτρέψει αυτή την ένωση και να ενισχύσει τη θέση του πάπα στη Δύση. Πράγματι, οι διαπραγματεύσεις για τον γάμο ναυάγησαν, η Ειρήνη εκθρονίστηκε και οι σχέσεις των Φράγκων με την Κωνσταντινούπολη δεν εξομαλύνθηκαν παρά λίγο πριν από τον θάνατο του Καρλομάγνου.

 

Nicholas, D., Η εξέλιξη του μεσαιωνικού κόσμου, μτφρ. Μ. Τζιαντζή, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2013, σσ. 190-191.

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της ιστορικής πηγής, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «Το 802 ο Καρλομάγνος επανέλαβε την αυτοκρατορική στέψη στο Άαχεν, αλλά αυτή τη φορά πήρε το στέμμα από έναν κληρικό και το τοποθέτησε ο ίδιος στο κεφάλι του. Με αυτή τη χειρονομία υπονοούσε ότι είχε λάβει την αυτοκρατορική εξουσία απευθείας από τον Θεό και όχι διαμέσου του πάπα.»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφ. 1.8.γ Το πρόβλημα των δύο αυτοκρατοριών] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «Την ημέρα των Χριστουγέννων του έτους 800… άλλα το Άαχεν ως έδρα του.»
  Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να καταδεικνύει την πολιτική σκοπιμότητα της επιλογής του Καρλομάγνου να επαναλάβει τη στέψη του στο Άαχεν της Γερμανίας> προσπάθεια να τονισθεί ότι λαμβάνει την εξουσία του απευθείας από τον Θεό και όχι από τον πάπα: ενίσχυση της ελέω Θεού βασιλείας και κατ’ επέκταση ενίσχυση της θέσης του βασιλιά έναντι του πάπα (υποταγή της εκκλησιαστικής στην κρατική εξουσία).
  Θετικά μπορεί να εκτιμηθεί ενδεχόμενη περαιτέρω κριτική συσχέτιση της πολιτικής σημασίας της κίνησης αυτής ως προς το μήνυμα το οποίο επιδιώκει να απευθύνει ο Καρλομάγνος και προς τους εκχριστιανισμένους Γερμανούς υπηκόους του (δηλ. τους Φράγκους) για την εδραίωση της αδιαφιλονίκητης εξουσίας του ως ελέω θεού μονάρχη, ο οποίος τοποθετεί την έδρα της αυτοκρατορίας του στο Άαχεν (και όχι στη Ρώμη).

β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της ιστορικής πηγής, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες από τα αποσπάσματα:

• «Ο Καρλομάγνος ήταν ο αδιαφιλονίκητος κύριος της Ρώμης την ημέρα των Χριστουγέννων του 800, όταν, καθώς σηκωνόταν από τη γονυκλισία της προσευχής, ο (πάπας) Λέων Γ ́ του φόρεσε το στέμμα και τον αναγόρευσε αυτοκράτορα και αύγουστο… έσπευσαν να τον επευφημήσουν.»

· «Πιθανόν να μην είχε εκτιμήσει σωστά τον αντίκτυπο που θα είχε η στέψη του στην

Κωνσταντινούπολη, η οποία αναγνώριζε μόνο έναν Ρωμαίο αυτοκράτορα.»
Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφ. 1.8.γ Το πρόβλημα των δύο αυτοκρατοριών] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από τα αποσπάσματα:

• «Την ημέρα των Χριστουγέννων του έτους 800…υπό τις επευφημίες του λαού και του κλήρου.»
• «[…] η στέψη θεωρήθηκε από τους βυζαντινούς ως σκάνδαλο… δικαιώματος χρήσης του όρου βασιλεύς των Ρωμαίων.»

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να καταδεικνύει τον αντίκτυπο που είχε η στέψη του Καρλομάγνου τα Χριστούγεννα του 800 στη Ρώμη από τον πάπα, ο οποίος τον αναγόρευσε «αυτοκράτορα» και «αύγουστο». Οι μαθητές/-τριες αναμένεται μέσα από τον κριτικό συνδυασμό των κατάλληλων πληροφοριών να αναδείξουν το αδιανόητο στη συνείδηση του μεσαιωνικού κόσμου της συνύπαρξης δύο οικουμενικών αυτοκρατοριών που ανάγουν την αρχή τους στη Ρώμη. Ως εκ τούτου, τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα τα Χριστούγεννα του 800 στη Ρώμη έγιναν αντιληπτά στην Κωνσταντινούπολη «η οποία αναγνώριζε μόνο έναν Ρωμαίο αυτοκράτορα», ως πραξικόπημα και σφετερισμός των «νόμιμων και αποκλειστικών δικαιωμάτων (του βυζαντινού αυτοκράτορα) στη ρωμαϊκή κληρονομιά και κυρίως στο δικαίωμα χρήσης του όρου βασιλεύς των Ρωμαίων» όπως αυτός περιέχεται στον τίτλο του «αυτοκράτορα» και «αυγούστου».

 

 

7. Το παρακάτω κείμενο αναφέρεται στη θεματική οργάνωση του βυζαντινού κράτους επί της εποχής του αυτοκράτορα Ηρακλείου (610-641). Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από το κείμενο που σας δίνεται, να απαντήσετε στα εξής:

α. Ποιος αναλάμβανε τη διοίκηση των «θεμάτων» και ποιες ήταν οι αρμοδιότητές του;   

β. Σε τι αποσκοπούσε η μεταρρύθμιση αυτή και ποιο ήταν το όφελος για το αμυντικό σύστημα του Βυζαντινού Κράτους;                                                                                

ΚΕΙΜΕΝΟ

Σύμφωνα με το σύστημα των θεμάτων όλη η επικράτεια χωρίστηκε σε στρατιωτικές περιφέρειες που ονομάζονταν «θέματα», τα οποία μπήκαν κάτω από τη διοίκηση ενός ανώτερου αξιωματικού, του στρατηγού, ως αντιπροσώπου του αυτοκράτορα. Αυτός συγκεντρώνει, πράγματι όλες τις πολιτικές και στρατιωτικές εξουσίες στην περιοχή του. Διοικεί ένα στρατιωτικό σώμα αποτελούμενο από στρατιώτες που στρατολογούνται επιτόπου και εξοπλίζονται με τα μέσα που προμηθεύουν οι πληθυσμοί της περιοχής. Αυτό σημαίνει ότι το «θέμα» επιφορτίζεται κανονικά με την άμυνα της περιοχής του, του τόπου από τον οποίο προέρχεται. […] Το μέτρο αυτό εκφράζει κατά τον καλύτερο τρόπο το πνεύμα της νέας μεταρρύθμισης: δημιουργία εθνικού στρατού, συντηρούμενου από τη γενική εισφορά, εγκατάλειψη των πολυδάπανων και αβέβαιων για την πίστη τους μισθοφορικών στρατών. Έμπνευση, με δύο λόγια, πνεύματος συλλογικής ευθύνης σε ό, τι αφορά την άμυνα της χώρας και δημιουργία ενός πνεύματος εθνικής αυτοάμυνας.

 

Γλύκατζη-Αρβελέρ Ε., Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, (μτφρ. Τ. Δρακοπούλου), Αθήνα 1977, σ. 43-44.

 

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται να αξιοποιήσουν τις εξής πληροφορίες του κειμένου:

•  Οι περιφέρειες αυτές (θέματα) διοικούνται από έναν ανώτερο αξιωματικό, τον στρατηγό

•  Ο στρατηγός συγκεντρώνει στο πρόσωπό του τις στρατιωτικές και πολιτικές εξουσίες της περιοχής του.

•  Διοικεί ένα στρατιωτικό σώμα που στρατολογείται επιτόπου και εξοπλίζεται με τα μέσα που προμηθεύουν οι πληθυσμοί της περιοχής.

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 1, 2. Η βασιλεία του Ηρακλείου (610-641). Αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις. β. Εσωτερική αναδιοργάνωση] μπορούν να αξιοποιηθεί η εξής αναφορά:

• «Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός».

β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται να αξιοποιήσουν τις εξής πληροφορίες του κειμένου:

•  το «θέμα» επιφορτίζεται κανονικά με την άμυνα της περιοχής του
•  δημιουργία εθνικού στρατού, συντηρούμενου από τη γενική εισφορά
•  εγκατάλειψη των πολυδάπανων και αβέβαιων για την πίστη τους μισθοφορικών στρατών

•  έμπνευση πνεύματος συλλογικής ευθύνης και εθνικής αυτοάμυνας

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 1, 2. Η βασιλεία του Ηρακλείου (610-641). Αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις. β. Εσωτερική αναδιοργάνωση] μπορούν να αξιοποιηθούν οι εξής αναφορές:

•  «[…] οι μισθοφόροι εξέλιπαν»
•  «[…]οι νέοι στρατιώτες-αγρότες αγωνίζονταν με αυταπάρνηση υπερασπιζόμενοι την ιδιοκτησία τους.»

Θετικά μπορεί να εκτιμηθεί ενδεχόμενη κριτική συσχέτιση, εκ μέρους των μαθητών/-τριών, της αποτελεσματικότερης διοίκησης (επιδιωκόμενος στόχος) με το όφελος για το αμυντικό σύστημα της αυτοκρατορίας που βασίζεται στη σφυρηλάτηση σχέσεων εμπιστοσύνης ανάμεσα στον αυτοκράτορα και τον στρατηγό (αντιπρόσωπος αυτοκρατορικής εξουσίας σε απομακρυσμένα από το κέντρο της αυτοκρατορίας εδάφη), αλλά και ανάμεσα στον αυτοκράτορα (που εκπροσωπείται μέσω του στρατηγού) και τους στρατιώτες που, ως μέλη ενός εθνικού στρατού, εμπνέονται από το αίσθημα της συλλογικής ευθύνης για την επίτευξη του κοινού στόχου: της εθνικής αυτοάμυνας.

 

8. Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις γνώσεις σας, να απαντήσετε τεκμηριωμένα στα εξής:

α. Ποιοι ήταν αρμόδιοι στο κράτος του Καρλομάγνου για την στρατιωτική και την πολιτική διοίκηση και ποιοι για τα οικονομικά ζητήματα και την είσπραξη των φόρων;

β. Ποιος είναι ο ρόλος που φαίνεται να αποκτά η Εκκλησία και ποια στοιχεία του κειμένου επιβεβαιώνουν τον ρόλο αυτό;                                                                   

 

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ούτε μεγάλη αυλή, ούτε μεγάλη γραφειοκρατία είχε ο Καρλομάγνος. Είχε τρεις υπουργούς που τους λέγανε Κουροπαλάτη, τον Κοντόσταβλο, και τον Αρχιτρίκλινο. Κι ήτανε σαν υπουργός των Εξωτερικών ο πρώτος, σαν υπουργός των Στρατιωτικών ο δεύτερος και σαν υπουργός των Οικονομικών ο τρίτος. Είχε κι έναν κληρικό που κανόνιζε τα θρησκευτικά κι αυτοί ήτανε όλοι του οι συνεργάτες. […] Έστελνε ο Καρλομάγνος δύο αντιπροσώπους του, έναν κόμη και έναν επίσκοπο και παίρνανε τους φόρους. […] Έκανε μια παλατιανή σχολή κι έβαλε έναν σπουδαίο τότε, τον Αλκουίνο, σαν είδος υπουργού Παιδείας. Η παιδεία αυτή είχε βάση τα θρησκευτικά. […] Πάντως τα υποστήριζε τα παιδιά που μαθαίνανε γράμματα και τα είχε υπό την προστασία του.

Τσιφόρος, Ν., Ιστορία της Γαλλίας, Ερμής, Αθήνα 1983, σ. 43-44.

 

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της ιστορικής πηγής, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

• «Είχε τρεις υπουργούς που τους λέγανε Κουροπαλάτη, τον Κοντόσταβλο, και τον Αρχιτρίκλινο. Κι ήτανε σαν υπουργός των Εξωτερικών ο πρώτος, σαν υπουργός των Στρατιωτικών ο δεύτερος και σαν υπουργός των Οικονομικών ο τρίτος»

• «Έστελνε ο Καρλομάγνος δύο αντιπροσώπους του, έναν κόμη και έναν επίσκοπο και παίρνανε τους φόρους.»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 1, 8. Το Φραγκικό Κράτος υπό τις δυναστείες των Μεροβιγγείων και των Καρολιδών, β. Οι Καρολίδες και η ακμή της φραγκικής δύναμης] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «[…] Οι κόμητες ασκούσαν… των διαταγμάτων που εξέδιδε.»

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να καταδεικνύει την οργάνωση του φραγκικού κράτους σε κομητείες.

Θετικά μπορεί να εκτιμηθεί ενδεχόμενη κριτική συσχέτιση εκ μέρους των μαθητών/-τριών των εξουσιών που κατανέμονται μεταξύ των επιμέρους αξιωματούχων οι οποίοι εμπλέκονται στη διοίκηση του κράτους του Καρλομάγνου: καταμερισμός αρμοδιοτήτων σε υψηλούς αξιωματούχους που συγκεντρώνουν στα χέρια τους μεγάλο μέρος εξουσιών (πολιτική, στρατιωτική, οικονομική διαχείριση)- αναφορά στους βασιλικούς απεσταλμένους (κόμητες και επίσκοποι) και στις αυξημένες εξουσίες που αποκτούν ως άτομα της απόλυτης εμπιστοσύνης του βασιλιά (αντιπρόσωποι και άμεσοι συνεργάτες του Καρλομάγνου).

β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της ιστορικής πηγής, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

•  «Έστελνε ο Καρλομάγνος… και έναν επίσκοπο και παίρνανε τους φόρους»
•  «Είχε κι έναν κληρικό που κανόνιζε τα θρησκευτικά.»
•  «[…] Η παιδεία αυτή είχε βάση τα θρησκευτικά.»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 1, 8. Το Φραγκικό Κράτος υπό τις δυναστείες των Μεροβιγγείων και των Καρολιδών, β. Οι Καρολίδες και η ακμή της φραγκικής δύναμης] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

•  «Οι κόμητες ασκούσαν, με τη βοήθεια των επισκόπων… και φοροεισπράκτορες.»
•  «Προχώρησε σε εκκλησιαστική μεταρρύθμιση… συνοχής και ενότητας.»

Οι μαθητές/-τριες καλούνται να αναδείξουν τον ισχυροποιημένο ρόλο της Εκκλησίας, όπως αυτός προκύπτει ως συνέπεια των μεταρρυθμίσεων του Καρλομάγνου. Εν προκειμένω οι μαθητές/-τριες αναμένεται να επιβεβαιώσουν τις ιστορικές πληροφορίες αναφορικά με τον ισχυροποιημένο ρόλο της Εκκλησίας στο κράτος του Καρλομάγνου (συμμετοχή επισκόπων στο διοικητικό έργο των κομήτων, καθώς και ως προς το ότι κατόπιν της εκκλησιαστικής μεταρρύθμισης, στην οποία προέβη ο Καρλομάγνος, «η Εκκλησία αποτέλεσε παράγοντα συνοχής και ενότητας») αξιοποιώντας τις κατάλληλες αναφορές από το κείμενο που τους δίνεται: α) συμμετοχή της Εκκλησίας στη διοίκηση του κράτους μέσω της ενίσχυση της εξουσίας που αποδίδεται σε κληρικούς αξιωματούχους, οι οποίοι καθίσταται άμεσοι συνεργάτες του Καρλομάγνου («κι αυτοί ήταν όλοι του οι συνεργάτες»)> συμμετοχή επισκόπου, ως αντιπροσώπου του Καρλομάγνου, στην είσπραξη φόρων/ ανάθεση σε κληρικό αξιωματούχο της αρμοδιότητας για τη ρύθμιση των θρησκευτικών θεμάτων και β) συνεκτικός/ ενοποιητικός ρόλος της Εκκλησίας μέσω της εκπαίδευσης> ενεργός ανάμειξη της Εκκλησίας στην εκπαίδευση, δεδομένου ότι η «παιδεία είχε βάση τα θρησκευτικά». Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να αποτυπώνει την ενίσχυση του ρόλου της Εκκλησίας και την ανάδειξή της σε συνεκτικό-ενοποιητικό παράγοντα του κράτους του Καρλομάγνου.

 

 

 

9. Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες που σας δίνονται από τις παρακάτω ιστορικές πηγές: 

α. να παρουσιάσετε τις ενέργειες του Λέοντα Γ΄ εναντίον των εικόνων και τα αποτελέσματά τους.                                                                                                          

β. να αναφερθείτε στην κορύφωση της εικονομαχικής κρίσης στα χρόνια της βασιλείας του Κωνσταντίνου Ε΄.                                                                          

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Αυτός (ενν.  ο  Λέων Γ΄) την  οργή  του  Θεού  εναντίον  του  εθεώρησε  ότι  ήταν  υπέρ  αυτού  και  σήκωσε  πόλεμο  με μεγαλύτερη  αναίδεια  εναντίον  των  αγίων  και  σεβαστών  εικόνων  […]. Και  τα  πλήθη  που  κατοικούσαν  στη  βασιλίδα  πόλη  ένοιωθαν  σφοδρή  αγανάκτηση  για  τις  νέες  διδασκαλίες  και  μελετούσαν  και  εναντίον  του  να  επιτεθούν  και  σκότωσαν  μερικούς  βασιλικούς  ανθρώπους  που  κατέβασαν  την  εικόνα  του  Κυρίου  πάνω  από  τη  μεγάλη  Χαλκή Πύλη.  Πολλοί   απ’  αυτούς  για  την  ευσέβειά  τους  τιμωρήθηκαν  με  ακρωτηριασμούς  και μαστιγώματα  και  εξορίες  και  πρόστιμα,  κι  ιδιαιτέρως  αυτοί  που  διακρίνονταν  για  ευγένεια  και  επίδοση  στα γράμματα` ώστε  και  τα  εκπαιδευτήρια  χάθηκαν  και  η  ευσεβής παίδευση σβήστηκε  και […]  άλλα  πολλά  καλά  τα  καθαίρεσε  ο   Λέων.

Θεοφάνης  405, 1-14, στο Καραγιαννόπουλος Ι., Η βυζαντινή ιστορία από τας πηγάς, Θεσσαλονίκη 1974, σ. 193. (διασκευή)

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Ο Στέφανος ο νέος είναι στη φυλακή μαζί με άλλους μοναχούς και ένας από αυτούς, ο Θεοστήρικτος, αφηγείται πως ο Μιχαήλ Λαχανοδράκων [αρχηγός του θέματος των Θρακησίων επί Κωνσταντίνου Ε’ και Λέοντα Ε΄] επέδραμε στη Μονή, συνέλαβε τριάντα οκτώ πατέρες, οι οποίοι υπέστησαν μαρτυρικό θάνατο στην Έφεσο. Τους υπόλοιπους μοναχούς τούς έδειρε ανηλεώς, τους έκοψε την μύτη, έκαψε τις γενειάδες αφού τις άλειψε με πίσσα και τους εξεδίωξε από την Μονή, την οποία κατάστρεψε ολοσχερώς.

Βίος του αγίου Στεφάνου του νέου και μάρτυρος, Migne, PG 100, 1165. (διασκευή)

 

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση του παραθέματος (ΚΕΙΜΕΝΟ Α), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες.

Ως προς το πρώτο σκέλος του ερωτήματος (ενέργειες του Λέοντα Γ ́ εναντίον των εικόνων):

• «σήκωσε πόλεμο με μεγαλύτερη αναίδεια εναντίον των αγίων και σεβαστών εικόνων»
• «[…] κατέβασαν την εικόνα του Κυρίου πάνω από τη μεγάλη Χαλκή Πύλη»

Ως προς το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος (αποτελέσματα των ενεργειών του Λέοντα Γ ́):

«Και τα πλήθη που κατοικούσαν στη βασιλίδα πόλη ένοιωθαν σφοδρή αγανάκτηση για τις νέες διδασκαλίες και μελετούσαν και εναντίον του να επιτεθούν και σκότωσαν μερικούς βασιλικούς ανθρώπους[…]»

«Πολλοί απ’ αυτούς για την ευσέβειά τους τιμωρήθηκαν με ακρωτηριασμούς και μαστιγώματα και εξορίες και πρόστιμα, κι ιδιαιτέρως αυτοί που διακρίνονταν για ευγένεια και επίδοση στα γράμματα»

«ώστε και τα εκπαιδευτήρια χάθηκαν και η ευσεβής παίδευση σβήστηκε»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού εγχειριδίου [Κεφάλαιο 1, 5. Η Εικονομαχία, β. Έναρξη της Εικονομαχίας], μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «[…] Το 726 ο Λέων Γ ́ εξαπέλυσε την πρώτη επίθεσή του κατά των εικόνων… ξέσπασαν σε οδομαχίες.[…]».

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να αναφέρεται στις ενέργειες του Λέοντα Γ εναντίον των εικόνων και να υπογραμμίζει τα αποτελέσματα των ενεργειών αυτών.

β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση του παραθέματος (ΚΕΙΜΕΝΟ Β), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

• «Ο Στέφανος ο νέος είναι στην φυλακή μαζί με άλλους μοναχούς»
• «ο Μιχαήλ Λαχανοδράκων[…] επέδραμε στη Μονή… υπέστησαν μαρτυρικό θάνατο στην Έφεσο»

• «Τους υπόλοιπους μοναχούς τούς έδειρε ανηλεώς, τους έκοψε την μύτη, έκαψε τις γενειάδες αφού τις άλειψε με πίσσα και τους εξεδίωξε από την Μονή, την οποία κατάστρεψε ολοσχερώς».

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού εγχειριδίου [Κεφάλαιο 1, 5. Η Εικονομαχία, γ. Κορύφωση Εικονομαχίας] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «[…] Η Εικονομαχία κορυφώθηκε επί Κωνσταντίνου του Ε ́ οπότε και προσέλαβε διαστάσεις μιας ανελέητης εκστρατείας εναντίον των μοναχών και των μοναστηριών, που αποτελούσαν τα προπύργια της εικονολατρίας.»

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να αναφέρεται στην εικονομαχική πολιτική που υιοθέτησε ο Κωνσταντίνος Ε ́.

[1] Ηφαιστειογενή πετρώματα, ελαφρόπετρες.

[2] Ο Νικηφόρος Πατριάρχης γεννήθηκε το 758 στην Κωνσταντινούπολη και έζησε ολόκληρη τη ζωή του στα χρόνια της εικονομαχίας.

[3] χώρισαν, διέσπασαν

 

«Το/τα θέμα/τα προέρχεται και αντλήθηκε/αν από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».