Περί αριστείας
Πυκνές είναι οι συζητήσεις στις μέρες μας και πλούσια η αρθρογραφία περί «αριστείας». Ένας όρος με βαρύ πρόσημο που έχει γίνει και αφορμή ιδεολογικής αντιπαράθεσης ουκ ολίγες φορές, εφόσον οι συνιστώσες του παραπέμπουν σε κοινωνικές συμπεριφορές απορριπτικές της απόκλισης, εκκολάπτοντας παράλληλα, σύμφωνα με αρκετούς, τις ταξικές διαφορές. Θεωρώ όμως ότι αυτό που θα έπρεπε σοβαρά να απασχολεί είναι σε ποιο βαθμό ο όρος «αριστεία» είναι συμβατός με τα σημερινά κοινωνικοπολιτικά δεδομένα.
Παρατηρώντας την επικαιρότητα θα λέγαμε ότι ηχεί παράταιρα ακόμα και όταν οι υπέρμαχοι της αριστείας υπεραμύνονται της εφαρμογής της τόσο στους κόλπους της εκπαίδευσης όσο και της πολιτικής. Σε ένα πρώτο επίπεδο η αριστεία στην εκπαίδευση δεν παρέχει τα εχέγγυα της αξιοκρατίας και της αντικειμενικότητας τη στιγμή που ο λαϊκισμός και η ευνοιοκρατία την καθιστούν όχι απλά ανεφάρμοστη αλλά ουτοπική. Εν αναμονή των βαθμολογιών των πανελληνίων εξετάσεων αυτό όχι μόνο θα αποδειχτεί περίτρανα αλλά θα κάνει πάταγο. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, αυτό του πολιτικού χώρου, θα λέγαμε ότι η αριστεία στην πολιτική είναι κόντρα ρόλος. Το κοντράστ εδώ είναι σε θέση να προκαλέσει τύφλωση, ακόμα και με φακούς υψηλής προστασίας. Και αυτό γιατί η διαφθορά και η εξουσία είναι ζευγάρι αιώνιας αφοσίωσης και πίστης. Όσο και να υπάρχει η αγαθή προαίρεση, στην πορεία η παρέκκλιση καθίσταται αναπόδραστη ανάγκη καθιστώντας την αριστεία έννοια αμφιλεγόμενη, μια συνθήκη που εύκολα περιπίπτει σε καθεστώς ανυποληψίας, όπως έχει αποδειχτεί πολλάκις στο πρόσφατο παρελθόν..
Ταυτίζοντας την αριστεία με τη εργατικότητα, την αρετή, το υψηλό ήθος, την υπευθυνότητα, την προσπάθεια και την αφοσίωση σε υψηλά ιδανικά με την αλληλεγγύη και όχι με την ευγενή καταγωγή – η αρχική σημασία της λέξης έγινε αντικείμενο κατάχρησης και όπλο επίθεσης στην ιδεολογική φαρέτρα συγκεκριμένων παρατάξεων – θα λέγαμε πως πηγάζει από την ηθική αλλά και εκβάλλει στην ηθική. Πηγάζει από την καλλιέργεια της ψυχής πρωτίστως και εκβάλλει σε αυτή. Όταν έχει χαθεί ο σεβασμός προς τον συνάνθρωπο και όταν οι ηθικές διαφωνίες έχουν εκλείψει σε βαθμό που να διάγουμε ένα βίο σε συνθήκη αφενός απατηλού αφετέρου καθολικά αποδεκτού σεβασμού, μπορεί η αριστεία ως έννοια να εμφιλοχωρήσει και να βρει θέση σε τέτοιου είδους κοινωνίες ηθικής αμεριμνησίας;
Με αφορμή τον παραπάνω προβληματισμό θα θεωρούσα παράλειψη να μην αναφερθώ στη δυστοκία των σημερινών κοινωνιών να παράγουν αρίστους. Και αυτό γιατί όσον αφορά τις σύγχρονες κοινωνίες της ανέχειας και του εκμαυλισμού η έννοια «αριστεία» δεν καλλιεργείται από τους σοβαρά κλυδωνιζόμενους θεσμούς, αλλά αποτελεί ηθικό κώδικα τιμής, παράσημο που φέρουν λίγοι και εκλεκτοί – όχι ασφαλώς με την έννοια του εκλεκτισμού-, όσοι έχουν κατανοήσει τη βαθύτατη κρίση θεσμών και αξιών και γυρίζουν τη πλάτη στη διαφθορά, αγωνιζόμενοι να αποκαταστήσουν την τάξη, σε έναν κόσμο που αυτή έχει διαταραχθεί.
Κοντολογίς η αριστεία είναι έμφυτη και όχι αποτέλεσμα ανάλυσης, αλλά αποτέλεσμα κρίσης και ορθής εκτίμησης των πραγμάτων. Οι άριστοι είναι πολλά από τα παιδιά μας που αυτή τη στιγμή επενδύουν το πνευματικό τους κεφάλαιο σε χώρες του εξωτερικού, θεραπεύοντας τις επιστήμες και τις τέχνες αθόρυβα. Παιδιά με «ειδικές ευκολίες» που δεν διέθεταν τα μέσα για να σπουδάσουν και που αναλώνονται στο μεροκάματο για να συνδράμουν οικονομικά στο πενιχρό εισόδημα της οικογένειας, θάβοντας τις όποιες ικανότητές τους. Παιδιά που άκουσαν την ήρεμη εσωτερική φωνή του καθήκοντος σε έναν κόσμο θορυβώδη και γεμάτο παραφωνίες. Γιατί έτσι είναι η αριστεία. Αθόρυβη, ταπεινή και δημιουργική. Και συνήθως στη χώρα μας σπάνια βρίσκει διέξοδο για να εκφραστεί. Η αριστεία της αξίας και μόνο.
Ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να μην την εξευτελίζουμε «πηαίνοντάς την, γυρίζοντας συχνά κι εκθέτοντάς την».. Και ας βελτιώσουμε τις κοινωνίες, ώστε να λειτουργούν με δικαιοσύνη και ακριβοδίκαια. Ο Michael j. Sandel στο έργο του «Δικαιοσύνη» βασιζόμενος στις θέσεις του Αριστοτέλη διατείνεται ότι η δικαιοσύνη κάνει διαχωρισμούς με βάση την εκάστοτε σημαντική αρετή. Θα ήταν άδικο να κάνουμε διαχωρισμούς σε οποιαδήποτε άλλη βάση, όπως ο πλούτος, ή η ευγενική καταγωγή ή η ομορφιά ή η τύχη. Ο καλύτερος, ο άριστος, είναι αυτός που προάγεται με την αξία του. Πόσους τέτοιους έχουμε άραγε στην κιβωτό της δικής μας κοινωνίας, η οποία βρίσκεται εν μέσω μιας κατακλυσμικής αναξιοκρατικής δίνης;
