Νεοελληνική Γλώσσα Β´ Γυμνασίου: Ενότητα 1η-Ασκήσεις (Ερωτήσεις κατανόησης κείμενου, υποκείμενο, αχώριστα μόρια, δομή & τρόποι ανάπτυξης παραγράφου)

Νεοελληνική Γλώσσα Β´ Γυμνασίου: Ενότητα 1η-Ασκήσεις (Ερωτήσεις κατανόησης κείμενου, υποκείμενο, αχώριστα μόρια, δομή & τρόποι ανάπτυξης παραγράφου)

Κείμενο

Οι Έλληνες έχουν μια χαρακτηριστική λέξη που περιγράφει θαυμάσια τη διάθεσή τους απέναντι στους ξένους: φιλοξενία. Η φιλοξενία είναι μια αρετή των Ελλήνων από τότε που εμφανίστηκαν στην ιστορία. Ήδη στα ομηρικά έπη περιγράφονται σκηνές πολύ εγκάρδιας φιλοξενίας, όπου ο ξένος επισκέπτης αντιμετωπίζεται ως ιερό πρόσωπο. Οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων – και ειδικά ο Δίας – πολύ συχνά έπαιρναν ανθρώπινη μορφή και εμφανίζονταν ως ξένοι στα σπίτια των ανθρώπων, για να τους βοηθήσουν σε διάφορα σημαντικά ζητήματα αλλά και για προσωπικές τους υποθέσεις (κυρίως ερωτικές). Οι αρχαίοι Έλληνες λοιπόν, κάθε φορά που ένας ξένος χτυπούσε την πόρτα τους, τον υποδέχονταν με τιμές και τον αντιμετώπιζαν ως ιερό πρόσωπο, έχοντας πάντα στο νου τους ότι μπορεί να είναι κάποιος θεός. Του έβαζαν να φάει, του γέμιζαν το ποτήρι με εκλεκτό κρασί, του έστρωναν να κοιμηθεί, και μόνο όταν είχε χορτάσει και είχε ξεκουραστεί έπαιρναν το θάρρος να τον ρωτήσουν ποιος είναι και από πού έρχεται.

Οι σημερινοί Έλληνες είναι αρκετά διαφορετικοί. Πολλοί από αυτούς που ζουν και εργάζονται στις τουριστικές περιοχές, αν και περηφανεύονται για την καταγωγή τους, αγνοούν παντελώς το νόημα της λέξης φιλοξενία. Για να μην αναφέρουμε ότι οι περισσότεροι δεν είναι καν Έλληνες. Ξανθές τουρίστριες που βρήκαν τον τρόπο για δωρεάν ή και κερδοφόρες διακοπές σάς σερβίρουν μη ελληνικά ποτά ενώ εσείς απολαμβάνετε ξένη μουσική παρέα με δεκάδες άλλους ξένους. Ξένοι σερβιτόροι σάς δίνουν ξενόγλωσσα μενού για να παραγγείλετε ξένες σπεσιαλιτέ. Ξένες ρεσεψιονίστ σάς εξυπηρετούν μιλώντας τη δική τους γλώσσα, για να έχετε μια αξέχαστη διαμονή σε ένα περιβάλλον που δεν έχει καμία σχέση με την πατρίδα μας. Και ίσως κάποια αφίσα στον τοίχο του δωματίου σας, με κάποια ερημική ακρογιαλιά από αυτές που δεν ξέρει κανείς να σας πει πού ακριβώς είναι, να σας θυμίζει με ένα τεράστιο GREECE τη χώρα στην οποία κάνετε διακοπές.

Η Ελλάδα δεν είναι μόνο ήλιος και θάλασσα και τα υπέροχα τοπία που βλέπετε στις καρτ ποστάλ. Η Ελλάδα είναι και οι άνθρωποι που ζουν εδώ. Και αξίζει να αναζητήσετε στα ταξίδια σας και τα δύο, ίσως περισσότερο τους ανθρώπους της. Αλλά αν είναι μία φορά δύσκολο να ανακαλύψετε αμόλυντα και αυθεντικά τοπία, είναι δύο φορές δύσκολο να ανακαλύψετε αυθεντικούς Έλληνες. Αναζητήστε τους μακριά από τις τουριστικές περιοχές.

Στέφανος Ψημένος, Ανεξερεύνητη Πελοπόννησος, εκδ. ROAD, 2001

 

Ερωτήσεις

1. Από πού φαίνεται στο κείμενο ότι η φιλοξενία ήταν μια αρετή των Ελλήνων στην αρχαιότητα;
2. Ποια πραγματικότητα θα συναντήσει κάποιος σήμερα αν επισκεφθεί μια τουριστική περιοχή;
3. Πού προτείνει ο συγγραφέας στους επισκέπτες της Ελλάδας να αναζητήσουν τους «αυθεντικούς Έλληνες» και γιατί νομίζετε ότι κάνει αυτή την πρόταση;
4. Να βρείτε τη δομή της πρώτης παραγράφου του κειμένου

 

 

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ
ΜΟΡΦΕΣ	ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Ουσιαστικό	Ο γιατρός εξετάζει τον ασθενή.
Αντωνυμία	Αυτός ακούει μουσική.
Επίθετο με άρθρο	Οι νέοι είναι τολμηροί.
Μετοχή με άρθρο	Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται.
Πρόταση με άρθρο	Το ότι δε μου μίλησε, με ενόχλησε.
Πρόταση χωρίς άρθρο	Απαγορεύεται να έχετε ανοικτά τα κινητά σας στο θέατρο.

 

Το υποκείμενο παραλείπεται συχνά όταν είναι: α΄ ή β΄ πρόσωπο (και δε δίνεται έμφαση σε αυτό). Στο γ΄ πρόσωπο συνήθως παραλείπεται:

• όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα,
• όταν είναι μια γενική έννοια (π.χ. οι άνθρωποι),
• όταν μόνο ένα υποκείμενο μπορεί να εννοηθεί (π.χ. στις αρχές του 20ού αιώνα εφηύραν το τηλέφωνο, τον ασύρματο, τον κινηματογράφο, υποκείμενο: οι εφευρέτες)
• όταν το ρήμα δείχνει κάποιο φυσικό φαινόμενο.

 

Τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις έχουν ως υποκείμενο μια ολόκληρη πρόταση (με το ότι ή με το να).

 

Άσκηση

Στις παρακάτω περιόδους να βρείτε τα υποκείμενα των ρημάτων και να προσδιορίσετε τη μορφή τους.

1. Τα παιδιά έπαιζαν στην αυλή του σχολείου.
2. Οι άρρωστοι δέχτηκαν την επίσκεψη του γιατρού.
3. Εσείς προλάβατε το αεροπλάνο;
4. Ποιος έγραψε το σημείωμα;
5. Κάποιοι περπατούν στην παραλία.
6. Το αυτοκίνητο διέσχιζε το δρόμο.
7. Κατεβαίνουν και οι τελευταίοι από το πλοίο.
8. Απαγορεύεται να κυκλοφορείτε στους διαδρόμους.
9. Το ότι δεν έφυγες ήταν θετικό.
10. Και αξίζει να αναζητήσετε στα ταξίδια σας και τα δύο

 

Ορισμένες λέξεις που δε στέκονται μόνες τους στο λόγο, αλλά χρησιμοποιούνται για την παραγωγή λέξεων, ονομάζονται αχώριστα μόρια.

 

 

 

 

Άσκηση

Μπορείτε να εντοπίσετε τα αχώριστα μόρια- προθήματα και τις λέξεις από τις οποίες σχηματίζονται οι παρακάτω λέξεις; Χωρίστε τις λέξεις στα δύο μέρη από τα οποία έχουν σχηματιστεί.

• ανακαλύπτω
• ξεκουράζομαι
• αναζητώ
• υποδέχομαι
• ακατοίκητος
• επιστροφή
• συναποτελώ
• αδιάβαστος
• αμφιταλαντεύομαι
• αρχικελευστής
• διχογνωμία
• συμβάλλω
• περιστρέφομαι
• ημίωρο
• ανακαλώ
• αποπλέω
• εισχωρώ
• εντείνω
• δυσανάλογος
• εγγραφή
• ατιμία
• αναδουλειά

 

 

 

 

Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου: παραδείγματα, αιτιολόγηση, ορισμός, σύγκριση-αντίθεση, διαίρεση, συνδυασμός μεθόδων

 

1. Παραδείγματα: Με τη χρήση παραδειγμάτων μπορούμε να τεκμηριώσουμε τη θεματική πρόταση μιας παραγράφου. Τα παραδείγματα μπορούν να προέρχονται από την καθημερινή ζωή, την προσωπική εμπειρία, το χώρο των τεχνών ή των επιστημών, την Ιστορία κτλ. Τα παραδείγματα δίνονται πολλές φορές με ασύνδετο σχήμα ή με λέξεις – φράσεις δηλωτικές της χρήσης τους (π.χ., λόγου χάρη, για παράδειγμα, παραδείγματος χάρη, ενδεικτικά, χαρακτηριστικό παράδειγμα κ.α.).

 

2. Αιτιολόγηση: Στη θεματική περίοδο ο συγγραφέας διατυπώνει μια άποψη με τέτοιον τρόπο, ώστε ο αναγνώστης να ρωτήσει αβίαστα «γιατί».

Λέξεις κλειδιά: διότι, γιατί, επειδή, γι᾽ αυτό, αφού, εφόσον, καθόσον, επειδή.

 

3. Σύγκριση-αντίθεση: Η σύγκριση αφορά την αναζήτηση ομοιοτήτων και διαφορών μεταξύ δύο εννοιών, ενώ η αντίθεση την αναζήτηση των διαφορών τους.

Λέξεις κλειδιά: μα, αλλά, παρά, όμως, ωστόσο, μόνο, εντούτοις, μάλιστα, μολαταύτα, αντίθετα, έπειτα (με αντιθετική), εξάλλου, παρόμοια, συγκριτικά κ.α.

 

4. Διαίρεση: Μια παράγραφος μπορεί να αναπτύσσει τη διαίρεση μιας έννοιας στα είδη που τη συναποτελούν.

Λέξεις κλειδιά: διακρίνεται, χωρίζεται, αφενός, αφετέρου, πρώτον, δεύτερον, διαιρείται κ.α.

 

5. Ορισμός: Ονομάζεται ο καθορισμός και η παρουσίαση των κύριων γνωρισμάτων μιας έννοιας.

Λέξεις κλειδιά: είναι, ονομάζεται, λέγεται, αποκαλείται, αποτελεί, ορίζεται, καθορίζεται, προσδιορίζεται, εννοούμε ότι κλπ.

 

 

Άσκηση

Να βρείτε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης των παρακάτω παραγράφων:

 

 

1. Η προβολή σκηνών βίας από τα ΜΜΕ επιδρά καθοριστικά στην εύπλαστη παιδική ηλικία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έχουν καταγραφεί τα τελευταία χρόνια πολλές βίαιες πράξεις νεαρών μαθητών που έφτασαν στα όρια ακραίας εγκληματικής συμπεριφοράς. Είναι χαρακτηριστικό πως ειδικά στη Ν. Υόρκη νεαροί σχολικής ηλικίας δολοφόνησαν συμμαθητές τους στο χώρο του σχολείου. Επιβεβαιώνεται, επομένως, πως τα πρότυπα βίας βρίσκουν μιμητές ακόμη και στο σχολικό περιβάλλον.

 

2. Αστερίξ, ο ήρωας αυτών των περιπετειών. Μικρόσωμος πολεμιστής αλλά παμπόνηρος και με κοφτερό μυαλό, του εμπιστεύονται χωρίς αμφιβολίες όλες τις επικίνδυνες αποστολές, για τις οποίες συνήθως καταστρώνει και το σχέδιο δράσης. Ο Αστερίξ αντλεί την υπεράνθρωπη δύναμή του από το μαγικό ζωμό του Δρυΐδη Πανοραμίξ. Οβελίξ, ο αχώριστος φίλος του Αστερίξ. Μεγάλων σωματικών διαστάσεων, προμηθευτής μενίρ σε ολόκληρη την επικράτεια και μεγάλος εραστής του ψητού αγριογούρουνου! Είναι πάντοτε έτοιμος να ακολουθήσει τον Αστερίξ σε μια νέα περιπέτεια και ας μην καταλαβαίνει πάντοτε τι ακριβώς συμβαίνει, αρκεί να υπάρχουν αγριογούρουνα και τρανοί καυγάδες! Η δύναμή του είναι ατελείωτη, επειδή είχε βουτήξει στη μαρμίτα με το μαγικό ζωμό, όταν ήταν μικρός.

 

3. Τα τελευταία όμως χρόνια παρατηρείται μια ακόμα πιο ενδιαφέρουσα τάση, καθώς ανοίγουν μικρά ξενοδοχεία σε ιστορικά κτίρια, είτε μέσα στο Κάστρο είτε έξω από αυτό, πάντα όμως στα όρια της παλιάς πόλης. Ο πρώτος ξενώνας που λειτούργησε μέσα στο Κάστρο αποτελεί και σήμερα μια από τις πιο αξιοπρόσεκτες επιλογές διαμονής. Στεγάζεται σε ένα απλό γιαννιώτικο σπίτι των αρχών του 20ού αιώνα και τα δωμάτιά του, αν και λιτά, έχουν ατμόσφαιρα. Η δεύτερη επιλογή, αν θέλετε να μείνετε εντός του Κάστρου, βρίσκεται σε έναν από τους πιο κεντρικούς δρόμους του παραδοσιακού οικισμού, στην Ανδρόνικου Παλαιολόγου, και στεγάζεται σε ένα πέτρινο εβραϊκό σπίτι. Τρίτη επιλογή: λίγο έξω από το κάστρο, δίπλα στη μητρόπολη, υπάρχει ένα παλιό κτίριο του 18ου αιώνα, το οποίο ανακαινίστηκε και μετατράπηκε σε ένα μικρό ξενώνα 9 δωματίων.

 

4. Το ράφτινγκ είναι ο ιδανικός τρόπος για να πλησιάσουμε την ομορφιά της φύσης. Περισσότερο κι από την έκκριση αδρεναλίνης, απ’ το πνεύμα ομαδικότητας, το ράφτινγκ μάς προσφέρει πρόσβαση σε υδάτινα τοπία που δεν μπορείς να τα γνωρίσεις με κανέναν άλλο τρόπο. Επιπλέον το ράφτινγκ είναι μια ήπια δραστηριότητα, που μπορούν να τη γευτούν παιδιά και μεγάλοι. Αρκεί να βρίσκονται σε καλή φυσική κατάσταση, να ξέρουν κολύμπι και φυσικά να σέβονται τη δύναμη του νερού και να ακολουθούν πιστά τις οδηγίες του συνοδού.

 

5. Με τον όρο «Πολιτισμός» οι κοινωνικοί επιστήμονες δεν εννοούν μόνο τις τέχνες και τα πνευματικά δημιουργήματα των ανθρώπων. Ο πολιτισμός περιλαμβάνει επιπλέον κοινούς κώδικες επικοινωνίας (π.χ. τη γλώσσα), αξίες (π.χ. δημοκρατία, ελευθερία κτλ.), πεποιθήσεις (τα πιστεύω των μελών για τον κόσμο γύρω τους), κανόνες συμπεριφοράς (π.χ. ήθη και έθιμα), καθώς και τους κοινωνικούς θεσμούς και τις κοινωνικές δομές.

 

6. Κι εδώ είχε συμβεί ό,τι συμβαίνει παντού με τους Νεοέλληνες. Όλος ο κόσμος, που είχε συρρεύσει στου Ψυρρή ή στην Πλάκα, είχε πάει να δει να γλεντάν – κι όχι για να γλεντήσει ο ίδιος. Στους λασπωμένους και σκοτεινούς δρομίσκους περιφερόταν ένα πλήθος όλων των κοινωνικών τάξεων κι όλων των αθηναϊκών συνοικιών, που όπως ο γερο-Δήμος του τραγουδιού, ζητούσε τη χαρά «πότ’ εδώ, πότ’ εκεί» – χωρίς να τη βρίσκει, φυσικά, αφού όλοι είχαν εκστρατεύσει με το ίδιο πρόγραμμα. Έβλεπε κανένας ομίλους κυρίων και κυριών του καλού κόσμου να σταματάν έξω από κάθε ταβέρνα και να κοιτάζουν περίεργα – όπως κάνουν οι επισκέπτες των ζωολογικών κήπων μπρος από τα κάγκελα των θηρίων. Κοίταζαν – και προχωρούσαν πάρα πέρα για να επαναλάβουν το ίδιο…

 

7. Ο πολιτισμός έχει δύο όψεις, την υλική και την πνευματική. Η πρώτη αποβλέπει στην εξυπηρέτηση των υλικών αναγκών του ανθρώπου και περιλαμβάνει όλα τα ορατά επιτεύγματά του, από τα ατελή παλαιολιθικά εργαλεία μέχρι την τηλεόραση και τους υπολογιστές. Η δεύτερη έχει στόχο να ικανοποιήσει τις πνευματικές ανησυχίες του ανθρώπου, να απαντήσει στα προαιώνια ερωτήματά του για τη ζωή, το θάνατο, τη φύση, την αλήθεια, την ελευθερία. Εκφράζεται κατά κύριο λόγο με τη θρησκεία, την επιστήμη και την τέχνη.

 

8. Τα ομαδικά παιχνίδια υπηρετούν μεγάλο ηθικό σκοπό: σε συνηθίζουν να υποτάσσεις την ατομικότητά σου σε μια γενική ενέργεια. Να μη νιώθεις πως είσαι άτομο ανεξάρτητο, παρά μέλος μιας ομάδας. Να υπερασπίζεσαι όχι μονάχα την ατομική σου τιμή παρά ολόκληρη την τιμή της ομάδας στην οποία ανήκεις: σχολή, πανεπιστήμιο, πόλη, έθνος. Γιατί στα ομαδικά παιχνίδια το ζητούμενο δεν είναι η προσωπική ανάδειξη, αλλά η επιτυχία του συνόλου. Έτσι, από σκαλοπάτι σε σκαλοπάτι, το παιχνίδι μπορεί να σε ανεβάσει στις πιο αψηλές κι αφιλόκερδες κορυφές της ενέργειας. (Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας)

 

9. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος του πρωινού καθ’ όλη τη διάρκεια της προετοιμασίας του μαθητή για τις εξετάσεις. Ένα πλήρες πρωινό αυξάνει τη διάθεση και την ενέργεια του παιδιού, για να ανταπεξέλθει τις δυσκολίες του διαβάσματος και των άλλων υποχρεώσεων της ημέρας. Επιπλέον, μειώνει το αίσθημα της πείνας κατά τις μεσημεριανές ώρες, γεγονός που αποτρέπει την υπερκατανάλωση φαγητού το μεσημέρι, κάτι που θα προκαλούσε υπνηλία και μείωση της απόδοσης του μαθητή.

 

10. Στην έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής της UNESCO για την εκπαίδευση στον 21ο αιώνα τονίζεται ότι η διά βίου εκπαίδευση πρέπει να στηρίζεται στους παρακάτω τέσσερις πυλώνες, που αποτελούν διαφορετικά είδη μάθησης: 1. Μαθαίνω πώς να αποκτώ τη γνώση, συνδυάζοντας ικανοποιητικά μια ευρύτατη γενική παιδεία με τη δυνατότητα εμβάθυνσηςσε   ορισμένα θέματα. 2. Μαθαίνω να ενεργώ με τέτοιον τρόπο, ώστε να αποκτώ όχι μόνο επαγγελματική κατάρτιση αλλά και γενικότερα τη δυνατότητα να αντιμετωπίζω διάφορες καταστάσεις και να εργάζομαι αρμονικά σε ομάδες. {…} Για αυτόν τον λόγο η εκπαίδευση δεν πρέπει να παραμελεί την ανάπτυξη των ατομικών δυνατοτήτων, τη μνήμη, τη λογική κρίση, την αίσθηση του ωραίου, τις φυσικές ικανότητες του ατόμου και τη δεξιότητα της επικοινωνίας, με παράλληλη ευαισθησία στη χρήση της μητρικής γλώσσας.

 

11. Τέχνη ονομάζεται το σύνολο της ανθρώπινης δημιουργίας με βάση την πνευματική κατανόηση, επεξεργασία και ανάπλαση, κοινών εμπειριών της καθημερινής ζωής σε σχέση με το κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο στο οποίο διέπονται. Αποτελεί μια ευρύτερης ερμηνείας ονομασία που χρησιμοποιείται για να περιγράψουμε τη διαδικασία, της οποίας προϊόν είναι κάτι το μη φυσικό, το οποίο ακολουθεί τους κανόνες του δημιουργού. Κατά συνέπεια όροι με κοινή ρίζα όπως τεχνικό, τεχνίτης, καλλιτέχνης αποδίδονται σε ανθρώπινες δημιουργίες και δραστηριότητες αυθαίρετες με τη ροπή του φυσικού κόσμου. Στον Δυτικό κόσμο η τέχνη περιγράφεται ως art, από το Λατινικό ars που εν μέρει σημαίνει διακανονίζω, διευθετώ. Η τέχνη, με την ευρύτερη έννοια, είναι η έκφραση της ανθρώπινης δημιουργικότητας και φαντασίας.

 

12. Ο σημερινός σύζυγος και πατέρας, δεν θέλει να σκεφτεί τον εαυτό του σε θέση ίση με τη γυναίκα του και να συνεργαστεί μαζί της για τα κοινά προβλήματα του σπιτικού τους. Αυτό συμβαίνει, γιατί πριν λίγα χρόνια ο τωρινός σύζυγος και πατέρας έζησε σαν παιδί, μέσα σε μια λειτουργική αυστηρότητα του οικογενειακού του περιβάλλοντος, η οποία τον είχε καταπιέσει κι ακόμα του είχε κάνει βίωμα ζωής, πως ο άντρας έχει την πρωτοκαθεδρία, είναι νοικοκύρης, ενώ η γυναίκα είναι η νοικοκυρά και το κοινωνικά ετερόνομο άτομο. Δεν τολμούσε να αντιμιλήσει στο γονιό, που ήταν η εξουσία. Ο διάλογος ήταν ανύπαρκτος, αφού ο νοικοκύρης αποφάσιζε για την τύχη των μελών της μονοκρατορικής οικογενειακής επικράτειας.