Η γενοκτονία των Ποντίων, Ημέρα Μνήμης για τον Ελληνισμό
Η Μικρά Ασία, όπως και ο ένδοξος Πόντος, αποτελούν κοιτίδες του ελληνικού πολιτισμού. Εκεί γεννήθηκε και βαπτίστηκε το ελληνικό πνεύμα, με τον γενάρχη ποιητή Όμηρο να δίδει το έναυσμα της ιστορικής μας πορείας, διακηρύσσοντας: «ταύτης τοι γενετής τε και αἵματος εὐχόμεθα εἶναι» — από αυτήν, πράγματι, τη γενιά και απ’ αυτό το αίμα καυχιόμαστε πως καταγόμαστε. Οι πνευματικές περγαμηνές που μας κληροδοτήθηκαν, δηλαδή ο Ανθρωπισμός, η Ελευθερία, η Δημοκρατία καθ’ όλη τη διάρκεια της τρισχιλιετούς και πλέον ιστορικής διαδρομής του ελληνικού έθνους, προκαλούν μόνο δέος και συγκίνηση. Στην Ιωνία της Μικράς Ασίας γεννήθηκαν οι πρώτοι φιλόσοφοι, όπως ο Θαλής, ο Αναξιμένης και ο Αναξίμανδρος, καθώς και θεμελιωτές της ιστοριογραφίας, όπως ο Ηρόδοτος και ο Παυσανίας. Όλοι τους ήταν γνήσια τέκνα του μικρασιατικού ελληνισμού.
Ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Μακεδόνας στρατηλάτης, διέδωσε την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό στα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου και φυσικά και στη Μικρά Ασία. Τι θα ήταν όμως ο Μέγας Αλέξανδρος, αν δεν είχε διδάσκαλο τον Αριστοτέλη; Αν δεν είχε μυηθεί στη φιλοσοφία, στον ελληνικό στοχασμό, στο μέτρο και στον ορθό λόγο; Μήπως τότε θα ήταν απλώς ένας αιμοδιψής κατακτητής, καταδικασμένος να αφανίζει πολιτισμούς, ένας νέος Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ που πυρπόλησε και ξερίζωσε ολόκληρους ελληνικούς πληθυσμούς, καταστρέφοντας ναούς, κατοικίες και ιστορικά σημεία, ξεριζώνοντας πάνω από μισό εκατομμύριο Ποντίους από τις πατρογονικές τους εστίες;
Στη συνέχεια, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη και διάρκεια ζωής περίπου χίλια έτη αποτέλεσε το πολιτισμικό και πνευματικό ανάχωμα απέναντι στην επέλαση των βαρβάρων. Διαφύλαξε την κλασική κληρονομιά και στήριξε την ανάπτυξη της Ορθοδοξίας και της ελληνικής ταυτότητας. Η πολιτισμική και οικονομική ακμή του Πόντου κορυφώθηκε το 1204, με την ίδρυση της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών, η οποία διατηρήθηκε ισχυρή για 257 έτη. Ωστόσο, το 1453, ήρθαν τα δίσεκτα χρόνια: η πτώση της Κωνσταντινούπολης και των παραλίων της Μικράς Ασίας στα χέρια των Οθωμανών σήμανε την απαρχή μακραίωνων διώξεων. Λεηλασίες, βιασμοί, φόνοι και ασέλγειες κατά ιερών και οσίων σημάδεψαν μια «ιστορική γενοκτονία», η οποία καταγράφηκε με μελανά γράμματα στις σελίδες της Παγκόσμιας Ιστορίας. Κι όμως, οι Μικρασιάτες Έλληνες δεν λύγισαν. Κατόρθωσαν να ξανασταθούν στα πόδια τους, να αναστηλώσουν ναούς, να κρατήσουν ζωντανή τη γλώσσα, την πίστη και την παράδοση. Με την εργατικότητα, την παιδεία και τη δημιουργικότητά τους, ενίσχυσαν και εμπλούτισαν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, καθιστάμενοι οι όψιμοι κρουνοί του.
Με την Επανάσταση του 1821 και τη σύσταση του ελληνικού κράτους το 1830, οι Μικρασιάτες Έλληνες αναθέρμαναν την ελπίδα της εθνικής αποκατάστασης. Πίστεψαν ότι η δική τους απελευθέρωση δεν θα αργούσε. Η πίστη τους, ωστόσο, δοκιμάστηκε σκληρά στα χρόνια που ακολούθησαν.
Το 1913 – 1923 δολοφονήθηκαν 353.000 Έλληνες του Πόντου από τις στρατιωτικές και παραστρατιωτικές δυνάμεις του τουρκικού κράτους, καθώς και άλλες 500.000 ξεριζώθηκαν από την πατρώα γη. Ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου ορίστηκε από την ελληνική πολιτεία η 19η Μαΐου. Για 28 αιώνες, μεγαλούργησε στον Πόντο ένας απύθμενου κάλλους πολιτισμός, όχι απλώς το γένος των Ελλήνων. Πρόκειται για τον πολιτισμό που χάρισε στην ανθρωπότητα την κριτική σκέψη, πάνω στην οποία βασίστηκε η επιστήμη και η έρευνα. Μάλιστα, αξίζει να αναφερθεί ότι έθεσε τα θεμέλια της πολιτικής, διαμέσου της συλλογικότητας. Η ανθρωπότητα ολάκερη, χωρίς αυτόν τον λαμπρό πολιτισμό, θα ήταν σκοτεινή. Εξού και η Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού δεν αφορά μόνο τους απανταχού Έλληνες, αλλά, ουσιαστικότερα, αποτελεί ειδεχθές έγκλημα απέναντι στην παγκόσμια πολιτισμική κληρονομιά. Ας θυμηθούμε τα λόγια του Χρήστου Γιανναρά: «Δεν πρόκειται για μεγαλόστομη ρητορεία. Ο ξεριζωμός του Ελληνισμού από τον Πόντο, κοιτίδα πανάρχαιη του ανθρώπινου πολιτισμού, θα είχε σήμερα το ανάλογό του, αν εξαλείφονταν οι Γάλλοι από το Παρίσι, οι Βρετανοί από την Οξφόρδη, οι Γερμανοί από τη Χαϊδελβέργη; Τι θα σήμαινε ένα τέτοιο γεγονός για τη σύνολη ανθρωπότητα, έστω και χωρίς την κτηνωδία των απαγχονισμών, των βιασμών, των ανασκολοπισμών, των πυρπολήσεων;» Η εξάλειψη του ελληνισμού από το Πόντο συνεπάγεται παντελή ποδηγέτηση μιας πολιτισμικής πρότασης ζωογόνας για την ανθρωπότητα.
Ας ξετυλίξουμε, όμως, το νήμα της ιστορίας από το 1908, όταν οι Νεότουρκοι, με την Επανάστασή τους, ανέλαβαν τη διακυβέρνηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αποφάσισαν να εξοβελίσουν τον ελληνόφωνο πληθυσμό από τα εδάφη της. Στο πλαίσιο υλοποίησης αυτού του μεθοδευμένου σχεδίου εξόντωσης του ελληνικού στοιχείου, επέβαλαν δυσβάσταχτη φορολογία, προχώρησαν σε σφοδρές διώξεις, δολοφονίες και σκληρές στρατολογήσεις.
Ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας υπέστη ανείπωτα δεινά. Το 1919, η ελπίδα για απελευθέρωση αναζωπύρωσε τις καρδιές των κατατρεγμένων Ελλήνων, καθώς η Μεγάλη Ιδέα φάνηκε να παίρνει σάρκα και οστά με την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, ως απελευθερωτή δύναμη. Ωστόσο, οι Κασσάνδρες της εποχής δεν έπεσαν έξω: ο ελληνικός στρατός τελικά διαλύθηκε από τις δυνάμεις του Κεμάλ, οι οποίες εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία για να συνεχίσουν με μεγαλύτερη σφοδρότητα το αποτρόπαιο σχέδιό τους για τον αφανισμό του ελληνισμού.
Οι τουρκικές δυνάμεις, με αγριότητα, κατευθύνθηκαν προς τα παράλια της Μικράς Ασίας και τον Πόντο, σκοτώνοντας, καταστρέφοντας, καίγοντας, χωρίς να αφήνουν πίσω τους τίποτα όρθιο και ελληνικό. Οι ελληνικοί πληθυσμοί, έντρομοι, κατέφυγαν στη Σμύρνη για να σωθούν. Εκεί, όμως, ήρθαν αντιμέτωποι με την εκδικητική μανία των Τούρκων, η οποία εκδηλώθηκε με ανείπωτες πράξεις βίας.
Παραθέτω χαρακτηριστική μαρτυρία του Ιατράκη Εμμανουήλ:
«Στρατός, άτακτοι και ντόπιος τουρκικός πληθυσμός κυριολεκτικά οργίασαν πάνω στους Έλληνες. Κατακρεούργησαν τον νεομάρτυρα Μητροπολίτη Χρυσόστομο, έθαψαν ζωντανό τον Επίσκοπο Μοσχονησίων, ενώ άλλον Μητροπολίτη τον πετάλωσαν σαν άλογο. Από τους 450 ιερείς της περιοχής της Σμύρνης, οι 374 βρήκαν τραγικό θάνατο. Από τις 45 ορθόδοξες εκκλησίες, έκαψαν τις 44 – τους διέφυγε μόνο ο ναός του Αγίου Βουκόλου, που αργότερα μετατράπηκε σε μουσείο. Στις κεντρικές πλατείες στήθηκαν αγχόνες, από τις οποίες κρεμάστηκαν πολλοί πρόκριτοι. Έπειτα, πυρπόλησαν τις ελληνικές και αρμενικές συνοικίες της πόλης και ακολούθησε γενική σφαγή, με σκοπό την πλήρη εξάλειψη του ελληνικού στοιχείου από τα εδάφη της Μικράς Ασίας.»
Ο Ελληνισμός, σαν σήμερα, οδύρεται. Δεν ξεχνά τα τραγικά πεπραγμένα. Αντιθέτως, η θλιβερή ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού ζητά ακόμη τη δικαίωσή της. Αποτελεί ένα διαχρονικό, ηθικό και ιστορικό αίτημα της ελληνικής κοινότητας, που παραμένει ζωντανό στη συλλογική μνήμη.
Κομποχόλης Δημήτρης
Φιλόλογος – Συγγραφέας
Ακολουθείστε μας και στο Tik Tok
