Νέα Ελληνικά Γ´ ΕΠΑΛ: 2023 – Το μέλλον του παρελθόντος μας… (Κριτήριο αξιολόγησης)
Α. Μη λογοτεχνικό κείμενο
2023 – Το μέλλον του παρελθόντος μας…
Το παρακάτω κείμενο, που παρατίθεται ελαφρώς διασκευασμένο, συντάχθηκε από τον συνθέτη Νότη Μαυρουδή και αναρτήθηκε από τον ίδιο στον προσωπικό του λογαριασμό στο Facebook την 1η Ιανουαρίου 2023. Τρεις ημέρες μετά ο συνθέτης έφυγε απρόσμενα από τη ζωή μετά από ατύχημα.
Σχολιάκι 733
(Μετά πάσης ειλικρινείας…)
Και γεννάται το θέμα: μπορούμε να ανοίξουμε μια καινούργια σελίδα με το ξεκίνημα του 2023 σβήνοντας τα του ’22; Είναι ζητήματα που συνέβησαν και καθόρισαν τον τρόπο σκέψης τής κοινωνίας μας! Δεν μπορούμε να τα αγνοήσουμε θεωρώντας τα μη γενόμενα…
Θα ήταν περιττό να απαριθμήσω τώρα τα συμβάντα των δυο τελευταίων χρόνων, που ταλάνισαν την κοινή ζωή και τη συνείδηση ή τους κινδύνους που α π ε ι λ ο ύ ν την όποια ευδαιμονία, καθώς και άλλα πολλά με το αρχικό «ευ» (ευτυχία, ευζωία, ευμάρεια, κ.ά.), στοιχεία τα οποία πιστεύαμε πως είχαμε κατακτήσει και πορευόμασταν με αυτά τα δεδομένα.
Όμως αποδείχτηκε, για άλλη μια φορά, στη ζωή δεν υπάρχουν δ ε δ ο μ έ ν α· αυτά ανατρέπονται εύκολα, όταν οι άνθρωποι δεν προστατεύουν τους εαυτούς τους, τα παιδιά και τα εγγόνια τους, μέσα από πράξεις που ενδυναμώνουν τη συνείδηση και τη συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Να γίνουν δηλαδή αλληλέγγυοι και συνοδοιπόροι, να συμπλεύσουν μέσα στο… κύμα της εκπαίδευσης, της γνώσης, της ελευθερίας και των συλλογικών οργάνων. Η ατομική και συλλογική Ελευθερία όμως έχουν κανόνες και υποχρεώσεις. Δεν είναι φράση απλώς φιλολογική. […]
Παρασύρθηκα και θέλω να τα μαζέψω λίγο, για να υπογραμμίσω πως η Νέα Χρονιά, για να είναι «κ α λ ύ τ ε ρ η», όπως όλοι επιθυμούμε, θα έπρεπε να μην «κουβαλάει» το συγκεντρωμένο φορτίο που έχει μαζευτεί μέσα στο πέρασμα του χρόνου.
Το ’22 λοιπόν, όχι εκείνο του 20ού αιώνα αλλά του 21ου, μας προέκυψαν τόσα δυσάρεστα, όσα δεν περιμέναμε… Η φονική επιδημία, η εισβολή στην Ουκρανία, ευρωπαϊκή αναστάτωση για την ενεργειακή αυτονομία, ακρίβεια προϊόντων, ποικίλες προκλήσεις, συνεχείς προσφυγικές ροές, κλιματικές ανατροπές, συμφορές με πυρκαγιές δασών, φονικές χιονοπτώσεις και καταστροφικές πλημμύρες, έντονη βία, γυναικοκτονίες, καταπάτηση ατομικών δικαιωμάτων…
Ποιος θα διανοηθεί να ψελλίσει πως το παρελθόν μας, περιείχε την… κ α ν ο ν ι κ ό τ η τ α; Πώς μπορούμε να απαλλαχτούμε από αυτές τις θεοσκότεινες κατακόμβες στις οποίες κι εμείς εμμέσως «κατοικούμε» δίχως τη θέλησή μας, βαραίνοντας τις συνειδήσεις;
Δεν χρειάζεται να το αναλύσω· βρισκόμαστε μέσα σε ένα πλέγμα του οποίου η ύπαρξη γεννά την εποχή μας. Όμως, μεγάλο μέρος των πολιτών, θεωρεί δυστυχώς πως δεν είναι και τόσο… απαραίτητη η πνευματική τροφή, η οποία, ωστόσο θα μπορούσε να σημάνει ένα προειδοποιητικό καμπανάκι κινδύνου.
Και το μέλλον; Η διαπαιδαγώγηση; Η Εκπαίδευση; Η καλλιέργεια; Ο αλτρουϊσμός; Η ανάγκη συλλογικότητας; Πνευματικότητας; Ο Ανθρωπισμός; Το μέλλον των παιδιών μας; Των παιδιών τους; Ο δρόμος τους; Η πορεία τους; Η προστασία τους;
Παλεύουμε καθημερινά με την πυξίδα εμπρός-πίσω ή μέλλον-παρελθόν…
Τόσα ερωτήματα, τόσες αγωνίες για ό,τι το μέλλον υποκρύπτει…
Μμμμμμμ· άραγε το 2023 θα μπορέσει να αντέξει το βάρος μιας τέτοιας, τόσο τραυματισμένης, πραγματικότητας που έχει κατακυριεύσει το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας μας;
Πάντως, την ευχή σε όλες και όλους για καλύτερη Χρονιά, την νιώθω αναγκαία.
Νότης Μαυρουδής
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Α1. (μονάδες 15)
Να χαρακτηρίσεις ως σωστή (Σ) ή λανθασμένη (Λ) καθεμία από τις παρακάτω περιόδους με βάση το Κείμενο 1 και να αιτιολογήσεις την απάντησή σου, καταγράφοντας στο απαντητικό φύλλο το κατάλληλο χωρίο του κειμένου:
- Ο συγγραφέας θεωρεί πως τα γεγονότα του 2022 πρέπει να ξεχαστούν, ώστε να ξεκινήσει μια νέα χρονιά χωρίς βάρη.
- Ο συγγραφέας πιστεύει ότι τα δεδομένα της ζωής μπορούν εύκολα να ανατραπούν όταν οι άνθρωποι αδιαφορούν για το κοινωνικό σύνολο.
- Στο κείμενο τονίζεται η σημασία της εκπαίδευσης, της γνώσης και της συλλογικότητας για την πρόοδο της κοινωνίας.
- Ο συγγραφέας θεωρεί ότι η πνευματική καλλιέργεια είναι περιττή, αφού δεν προσφέρει πρακτικά οφέλη.
- Ο συγγραφέας εκφράζει ανησυχία για το μέλλον των παιδιών και εύχεται το 2023 να είναι μια καλύτερη χρονιά.
Μονάδες 15
Α2. (μονάδες 10)
α. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω υπογραμμισμένες λέξεις, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία που έχουν στο κείμενο: Ταλάνισαν, πορευόμασταν, αυτονομία, απαραίτητη, Παλεύουμε.
β. Στην πέμπτη παράγραφο (Το ’22 λοιπόν…δικαιωμάτων) του κειμένου να εντοπίσετε τη θεματική πρόταση, τα σχόλια/λεπτομέρειες, την κατακλείδα της (αν υπάρχει) και έναν τρόπο ανάπτυξής της, τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου.
Μονάδες 10
Α3. (μονάδες 25)
Στο παραπάνω κείμενο ο συντάκτης διερωτάται: «Μπορούμε να ανοίξουμε μια καινούργια σελίδα με το ξεκίνημα του 2023 σβήνοντας τα του ’22;» Τι αλλαγές θεωρείς ότι θα έπρεπε να κάνουμε ως ανθρωπότητα, ώστε να ανοίξουμε «μια καινούργια σελίδα» και να επαναφέρουμε στη ζωή μας «την όποια ευδαιμονία» και όλα αυτά «με το αρχικό “ευ” (ευτυχία, ευζωία, ευμάρεια, κ.ά), που τα τελευταία χρόνια έχουν κλονιστεί; Να αναπτύξεις τις απόψεις σου σε ένα άρθρο 200-250 λέξεων που θα δημοσιευτεί στο ιστολόγιο του σχολείου σου.
Μονάδες 25
Β. Λογοτεχνικό κείμενο
Πρωινό τσιγάρο
Το παρακάτω ποίημα του Άλκη Αλκαίου συμπεριλαμβάνεται στην ποιητική συλλογή «Εμπάργκο», που κυκλοφόρησε το 1982, και έχει μελοποιηθεί από τον συνθέτη Νότη Μαυρουδή αποτελώντας ένα από τα πιο εμβληματικά τραγούδια του.
Χαράζει η μέρα και η πόλη έχει ρεπό
στη γειτονιά μας καπνίζει ένα φουγάρο
κι εγώ σε ζητάω σαν πρωινό τσιγάρο
και σαν καφέ πικρό και σαν καφέ πικρό
Άδειοι οι δρόμοι δε φάνηκε ψυχή
και το φεγγάρι μόλις χάθηκε στη Δύση
κι εγώ σε γυρεύω σαν μοιραία λύση
και σαν Ανατολή και σαν Ανατολή
Βγήκε ο ήλιος το ράδιο διαπασών
μ’ ένα χασάπικο που κλαίει για κάποιον Τάσο
κι εγώ σε ποντάρω κι ύστερα πάω πάσο
σ’ ένα καρέ τυφλών σ’ ένα καρέ τυφλών
Β1.(μονάδες 15)
Σε μία παράγραφο 40–50 λέξεων να καταγράψεις ποιον ρόλο παίζουν τα αντικείμενα, όπως το τσιγάρο και ο καφές, στη διαμόρφωση της ψυχικής κατάστασης του ποιητικού υποκειμένου;
Μονάδες 15
Β2. (μονάδες 10)
α. Να σχολιάσεις την επανάληψη της αντωνυμίας «κι εγώ» σε κάθε στροφή του ποιήματος. (μονάδες 5)
β. Να εντοπίσεις και να καταγράψεις δύο παρομοιώσεις που υπάρχουν στο ποίημα. Τι πετυχαίνει με τη χρήση τους ο ποιητής (μονάδες 5);
Μονάδες 10
Β3. (μονάδες 25)
Τι συναισθήματα σου γεννά το παραπάνω ποίημα; Πώς θα ένιωθες αν βρισκόσουν στο σκηνικό που περιγράφεται στους στίχους του; Να αναπτύξεις τις απόψεις σου σε 100-150 λέξεις, τεκμηριώνοντας την απάντησή σου με αναφορές στο κείμενο.
Μονάδες 25
«Το/τα θέμα/τα προέρχεται και αντλήθηκε/αν από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α1.
- Λάθος
- Σωστό
- Σωστό
- Λάθος
- Σωστό
Α2.
Ταλάνισαν: βασάνισαν
πορευόμασταν: προχωρούσαμε
αυτονομία: ανεξαρτησία
απαραίτητη: αναγκαία
Παλεύουμε: αγωνιζόμαστε.
Α3.
Ενδεικτικές ιδέες που μπορούν να αξιοποιηθούν:
- να δείξουμε αλτρουισμό, να ενδιαφερθούμε για τους γύρω μας, να σταματήσουμε τον ατομικισμό, να σκεφτόμαστε και να ενεργούμε συλλογικά, να βοηθάμε όποιον έχει ανάγκη,
- να σεβόμαστε τα ανθρώπινα δικαιώματα,• να αγωνιστούμε κατά της εκδήλωσης βίας, π.χ. της σχολικής, κατά των γυναικών,
- να προστατεύσουμε το περιβάλλον μας σε κάθε του διάσταση,
- να επιδιώξουμε την παιδεία, τη γνώση και τη μόρφωση, ώστε να ζούμε με αξίες και αρχές.
Β3.
Το ερώτημα που τίθεται στους/στις μαθητές/μαθήτριες είναι προσωπικό. O καθένας/H καθεμιά μπορεί να εκθέσει ελεύθερα και αυθόρμητα τα συναισθήματά του/της, αλλά σε κάθε περίπτωση τεκμηριωμένα. Είναι πάντως γεγονός ότι το σκηνικό που περιγράφεται στο ποίημα είναι έντονα μελαγχολικό. Στην πόλη ξημερώνει και βραδιάζει αλλά «δε φαίνεται ψυχή». Το ποιητικό υποκείμενο από την άλλη πλευρά αναζητά απεγνωσμένα, «σαν πρωινό τσιγάρο», προφανώς κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο («σε ζητάω»), «σαν μοιραία λύση» στα όσα ίσως δύσκολα βιώνει στη ζωή του. Ωστόσο, φαίνεται να μην το βρίσκει, γεγονός που πιθανόν να το οδηγεί σε απογοήτευση. Αυτό το κλίμα απογοήτευσης και μελαγχολίας είναι πιθανόν να αποδοθεί και στις μαθητικές απαντήσεις. Σε κάθε περίπτωση, κάθε απάντηση επαρκώς τεκμηριωμένη θα πρέπει να είναι αποδεκτή.
