Ευριπίδη «Ελένη»: Σημειώσεις στην 2η Σκηνή του Προλόγου(Στίχοι 83–195)

Ευριπίδη «Ελένη»: Σημειώσεις στην 2η Σκηνή του Προλόγου(Στίχοι 83–195)

Πρόλογος (στ. 1–195)

 

2^η Σκηνή 83–195

1. Περίληψη – Δομή του Προλόγου

Διάλογος της Ελένης με τον Τεύκρο (στ. 83–195), όπου αποκαλύπτονται οι συνέπειες του Τρωικού πολέμου και η άγνοια των ανθρώπων για την αλήθεια.

• Η εμφάνιση του Τεύκρου, η ταυτότητά του και η συνάντησή του με την Ελένη.

• Ο Τεύκρος ενημερώνει την Ελένη για τα γεγονότα: το τέλος του ‎Τροία-πολέμου, τον θάνατο του ‎Αχιλλέα και του ‎Αίαντα, τη φήμη ότι ο ‎Μενέλαος πέθανε, το μίσος των Ελλήνων προς την Ελένη, και τον θάνατο της μητέρας και των αδελφών της Ελένης εξαιτίας της.

• Σημαντικά θεματικά και δραματικά στοιχεία: κάστρο, στοές, θριγκοί, παλάτι (στ. 83-86)· η σκηνή με τη «σαΐτα» του Τεύκρου (στ. 94)· η στιχομυθία που αποδίδει ένταση («γιατί δυστυχισμένε μ’ αποστράφηκες έτσι…» στ. 98-99).

• Το στοιχείο της τραγικής ειρωνείας: ο Τεύκρος αγνοεί ότι το πρόσωπο με το οποίο μιλά είναι η Ελένη, ενώ οι θεατές το γνωρίζουν.

 

2. Αφηγηματικές Τεχνικές – Σκηνοθετικά Στοιχεία

Η στιχομυθία στη δεύτερη σκηνή (Ελένη–Τεύκρος) αυξάνει τη συναισθηματική ένταση και το ρυθμό της δράσης.

1. Στίχοι 88-97:

Ο Τεύκρος αντιλαμβάνεται ότι η γυναίκα που βλέπει μοιάζει στην Ελένη, ενώ στην πραγματικότητα είναι η ίδια η Ελένη.

Συγκεκριμένα, ο Τεύκρος εκφράζει αρχικά αμφιβολία· βλέπει μία μορφή που του θυμίζει την Ελένη αλλά δεν την αναγνωρίζει κατευθείαν ως εκείνη. Η χρήση του «μοιάζει» υποδηλώνει την εικόνα της Ελένης ως ιδέα — η οποία όμως, στην εξέλιξη του δράματος, αποκαλύπτεται πως δεν είναι απλώς σύμβολο αλλά η ίδια η ηρωίδα. Αυτό το στοιχείο συνδέεται με την ευριπιδική διάθεση της αποκατάστασης της Ελένης: σύμφωνα με τον μύθο που υιοθετεί ο Ευριπίδης, η Ελένη δεν πήγε στην Τροία· στη θέση της στάθηκε είδωλο (φάντασμα)· η ίδια βρισκόταν στην Αίγυπτο. Έτσι, η φράση «μοιάζει στην Ελένη» αποκτά διπλό νόημα: και οπτικά (η μορφή), και συμβολικά (η εικόνα-ιδέα της Ελένης). Το ότι όμως «είναι η Ελένη» αναδεικνύει το δραματικό εμπόδιο της αναγνώρισης — ένα από τα βασικά θέματα του έργου.

 

2. Στίχοι 140-146:

Ο Τεύκρος είναι πεπεισμένος ότι στην Τροία είδε την Ελένη — ενώ στην πραγματικότητα είδε μόνο το είδωλό της. Σε αυτό το τμήμα του έργου, ο Τεύκρος αναφέρει με βεβαιότητα ότι η Ελένη ήταν στην Τροία, όπως υποστήριζε η παραδοσιακή εκδοχή του μύθου. Ωστόσο, ο Ευριπίδης επιλέγει να αποκαλύψει πως η Ελένη δεν βρισκόταν ποτέ στην Τροία, αλλά είχε «αντικατασταθεί» από ένα είδωλο που προκάλεσε τον πόλεμο — ενώ η πραγματική Ελένη έμεινε στην Αίγυπτο. Έτσι, η πεποίθηση του Τεύκρου — “είδα την Ελένη στην Τροία” — αντιπαρατίθεται στο δραματικό αληθινό γεγονός: δεν είδε την αληθινή Ελένη, αλλά το είδωλο. Το στοιχείο αυτό ενισχύει το θέμα της εξαπάτησης, της εμφάνισης έναντι της ουσίας, και την ένταση της απογοήτευσης όταν η πραγματικότητα αποκαλύπτεται.

 

3. Στίχοι 186-191:

Ο Τεύκρος καταριέται την Ελένη, αλλά στην πραγματικότητα καταριέται τη γυναίκα που έχει μπροστά του. Εδώ ο Τεύκρος εκφράζει οργή και κατάρα προς την Ελένη ως υπεύθυνη, στα μάτια του, για τον πόλεμο και τις απώλειες. Ωστόσο, δραματικά βλέπουμε ότι η γυναίκα που έχει μπροστά του — η Ελένη στην Αίγυπτο — δεν είναι αυτή που προκάλεσε τον πόλεμο· δέχεται την κατάρα του Τεύκρου εξ ονόματος μιας εικόνας/ιδέας. Η διάθεση αυτή της κατάρας υπογραμμίζει τη δραματική ειρωνεία: ο Τεύκρος καταριέται χωρίς να γνωρίζει την αλήθεια, καταριέται τη γυναίκα που του δείχνει το δράμα, όχι το αίτιο. Το γεγονός αυτό λειτουργεί ως κριτική στο πώς οι άνθρωποι συχνά καταδικάζουν μορφές και εικόνες, χωρίς να κατέχουν την πραγματική κατάσταση ή να γνωρίζουν το υπόβαθρο.

 

4. Η στιχομυθία — στίχοι 105-166:

Αυτό το διάστημα του έργου παρουσιάζει έναν δυναμικό, γρήγορο ρυθμό διαλόγου (“χωρίς ανάσα”), όπου η ένταση αυξάνεται με διαδοχικά δυσάρεστα νέα. Η στιχομυθία χαρακτηρίζεται από:

• γρήγορο ύφος, έντονο διάλογο, σχεδόν επίθεση στο λόγο του ενός προς τον άλλο

• μία σειρά από πληροφορίες που έρχονται η μία μετά την άλλη, με μικρή ανάπαυλα·

• η μετάθεση συναισθημάτων: η ελπίδα → η απογοήτευση → η απόγνωση → ο φόβος για τη ζωή της Ἑλένης

Αυτή η ομοβροντία «κακών νέων» λειτουργεί δραματουργικά: καθηλώνει το θεατή, τον υποβάλλει στο ίδιο ριψοκίνδυνο συναισθηματικό ταξίδι που βιώνει η ηρωίδα, και εντείνει την ένταση της αναγνώρισης της πραγματικότητας και της εξάρτησής της από αποφάσεις, τύχη και θεότητες.

 

5. Η προοικονομία:

• Στο έργο διαγράφεται ο ρόλος της Θεονόη (μαντεύστρα γνωστή στον κόσμο) και του Θεοκλύμενος (βάρβαρος βασιλιάς της Αιγύπτου) — στοιχεία που προετοιμάζουν έντονα την εξέλιξη της πλοκής.

• Η άρνηση του Τεύκρου να αναγνωρίσει την Ἑλένη στην πρώτη φάση — «δεν είναι Ἑλένη» ή «μοιάζει» — προοικονομεί την αντίστοιχη άρνηση του Μενέλαος προς τη γυναίκα του λίγο αργότερα.

• Η ευχή του Τεύκρου (στίχος 191) — που διαφαίνεται ως κατάρα αλλά μπορεί να διαβαστεί και ως προειδοποίηση/προσευχή — προετοιμάζει το αίσιο τέλος: η αποκατάσταση της Ἑλένης και η επιστροφή της στον Μενέλαο.

Η χρήση της προοικονομίας εδώ ενισχύει το αίσθημα ότι το έργο ελέγχει τόσο τη μοίρα όσο και τη δράση – ενώ παράλληλα δημιουργεί συντονισμό αναγνωστικού/θεατρικού χρόνου με τον μύθο και την ανατροπή του.

 

 

3. Ιδέες

• Ο αντιπολεμικός χαρακτήρας του έργου: ο Τεύκρος, νικητής του πολέμου, στην ουσία είναι «χαμένος». Ο πόλεμος φέρνει πόνο και στους νικητές.

• Η αντίθεση «φαίνεσθαι/είναι»: η Ελένη εμφανίζεται ως αίτιος αλλά παράλληλα αθώα· η μοίρα της την υπερβαίνει.

 

4. Χαρακτήρες – Ήθη

• Ελένη: Η Ελένη παρουσιάζεται στη σκηνή με έντονη συναισθηματική φόρτιση. Η έκπληξή της προκύπτει από την εμφάνιση του Τεύκρου και τις πληροφορίες που φέρνει, καθώς αγνοούσε την τύχη των ηρώων και των συγγενών της. Η αγωνία της συνδέεται με την απειλή για τη φήμη της και την επιβεβαίωση του μίσους των Ελλήνων προς το πρόσωπό της, γεγονός που ενισχύει τον εσωτερικό της πόνο. Παράλληλα, εκφράζει αίσθημα ενοχής για τα δεινά που υπέστη η οικογένειά της, παρότι είναι αθώα. Ο χαρακτήρας της διαμορφώνεται μέσα από την τραγική της μοίρα: ενώ εμφανίζεται δυνατή και βασιλική, η απώλεια αγαπημένων προσώπων και η δυσφήμηση της τιμής της εντείνουν την τραγικότητά της.

 

• Τεύκρος: Ο Τεύκρος εμφανίζεται ως επικός ήρωας αλλά ταυτόχρονα τραγικός. Παρόλο που είναι νικητής του Τρωικού πολέμου, η μοίρα τον φέρνει σε θέση εξορίας και απομάκρυνσης από την πατρίδα του. Στη συνάντησή του με την Ελένη εκδηλώνει ταραχή, θυμό και μίσος, κυρίως επειδή η Ελένη θεωρείται υπεύθυνη για την καταστροφή της Τροίας και την απώλεια αγαπημένων προσώπων (π.χ. Αίας). Παράλληλα, βιώνει θλίψη για τις προσωπικές απώλειες και τον πόνο της οικογένειάς του και εμφανίζει έντονο αίσθημα ενοχής που τον συνδέει με τη μοίρα των ηρώων του πολέμου. Ο χαρακτήρας του αποδίδει την αντι-επική διάσταση του πολέμου: νικητής αλλά δυστυχής, θύμα της μοίρας και της βίας του πολέμου.

 

 

5. Καινοτομίες του Ευριπίδη

Ο Ευριπίδης εισάγει στο έργο του δύο σημαντικές μεταβολές στην παραδοσιακή εκδοχή του μύθου της Ελένης:

• Η πρώτη καινοτομία έγκειται στην απόρριψη της καθιερωμένης αφήγησης ότι η Ελένη πράγματι πήγε στην Τροία ή παρέμεινε εκεί ως όμηρος· στο έργο του Ευριπίδη, η πραγματική Ελένη δεν μεταβαίνει στην Τροία αντίθετα, στέκεται στην Αίγυπτο, ενώ στην Τροία βρέθηκε ένα «είδωλό» της το οποίο και υπέστη τις συνέπειες του πολέμου.

Έτσι, η Ἑλένη παρουσιάζεται πιο αθώα σε σχέση με τον παραδοσιακό μύθο, καθώς δεν φέρει προσωπικά την ευθύνη του πολέμου από την άποψη ότι δεν συμμετείχε με φυσική παρουσία στην Τροία.

Η αφήγηση αυτή δημιουργεί έντονη θεματική αντίθεση ανάμεσα στο “είδωλο” και στην πραγματική γυναίκα — ένα κεντρικό μοτίβο στο έργο.

 

• Η δεύτερη καινοτομία συνίσταται στην εισαγωγή του χαρακτήρα του Τεύκρος — ο οποίος δεν απαντάται σε αυτή τη θέση στους αρχαιότερους μύθους της Ελένης — και στο «αιγυπτιακό» σκηνικό, δηλαδή το γεγονός ότι η Ελένη βρίσκεται στην Αίγυπτο υπό την προστασία του βασιλιά Θεοκλύμενου και της μάντισσας Θεονόης. Η ένταξη της Αιγύπτου ως τόπου δράσης δημιουργεί ένα καινούργιο γεωγραφικό και μυθικό πλαίσιο για τον μύθο της Ελένης — μετατοπίζει τον κεντρικό πόλο της δραματικής σύγκρουσης από την Τροία στην Αίγυπτο.

1^η Σκηνή

Ακολουθείστε μας και στο Tik Tok