Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ´ Λυκείου: Η βία στις διαπροσωπικές σχέσεις (Κριτήριο αξιολόγησης)
Κείμενο 1
Η βία στις διαπροσωπικές σχέσεις
Τα συναισθήματα αγάπης, στοργής και χαράς ενώνουν δημιουργικά τους ανθρώπους, ενώ τα συναισθήματα θυμού, φόβου, περιφρόνησης και αηδίας βρίσκονται στη βάση της έχθρας και της αντιπαλότητας. Τα συναισθήματα που ορίζουν τους δύο πόλους της αλληλεπίδρασης είναι οικουμενικά. Ωστόσο, κάθε πολιτισμός με τις δικές του ιδιαίτερες συνθήκες και πρακτικές, συμβάλλει στην ένταση ή στην εξασθένηση της εκδήλωσης ορισμένων συναισθημάτων.
Τι είναι λοιπόν αυτό, που στις «δικές μας» σύγχρονες δυτικές κοινωνίες εντείνει το θυμό, το φόβο, την περιφρόνηση και την αηδία, δηλαδή όλα εκείνα τα συναισθήματα επί των οποίων χτίζεται η βίαιη αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων;
Θυμώνει όποιος διαψεύδεται και όποιος δυσφορεί, όποιος βρίσκεται συνεχώς μπροστά σε εμπόδια αλλά και όποιος αναμετριέται με τους άλλους για να διατηρήσει ο ίδιος τον έλεγχο και την εξουσία. Διαψεύδεται αυτός που παγιδεύτηκε σε καταναλωτικά όνειρα και υποσχέσεις, αυτός που έμεινε άνεργος παρά τις καλές του σπουδές, όποιος πάσχισε για υψηλούς στόχους που δεν επιτεύχθηκαν ποτέ. Δυσφορεί αυτός που οι συνθήκες της καθημερινότητάς του, απλές ή σύνθετες, τον φέρνουν διαρκώς αντιμέτωπο με προβλήματα δυσεπίλυτα. Θυμώνει εύκολα όποιος αποφασίζει να ακολουθήσει τις σύγχρονες επιταγές για «ανταγωνιστικότητα», διεκδικητικότητα και ατομική επιτυχία ή τις κοινωνικές προσταγές «να είναι καλά με τον εαυτό του» και να απαρνιέται «ό,τι δεν του αξίζει».
Ο φόβος έρχεται ως απάντηση σε ενδεχόμενη συμβολική ή πραγματική βλάβη. Φοβάται όποιος απειλείται ψυχικά ή σωματικά, όποιος βρίσκεται μπροστά σε μια επερχόμενη απώλεια! Οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, υποβοηθούμενες και από τα μαζικά μέσα ενημέρωσης, βιώνονται ως κοινωνίες γενικευμένης απειλής. Οποιαδήποτε στιγμή, οπουδήποτε, κάτι μπορεί να ξεσπάσει ξαφνικά που θα φέρει την καταστροφή σε τοπικό ή παγκόσμιο επίπεδο, σε κλίματα ατομική ή συνολική. Τα επακόλουθά τους έχουν γίνει οδυνηρά εμφανή στη μικρή μας χώρα τον τελευταίο μήνα. Μίασμα ή «μη άνθρωπος» μπορεί να γίνει στιγμιαία και εναλλάξ ένα δεκαπεντάχρονο παιδί, ένας εικοσιενάχρονος αστυνομικός ή μια αλλοδαπή συνδικαλίστρια, ανάλογα με τα συμφέροντα, τις παραστάσεις, τις αξίες ή το συναισθηματικό κλίμα μέσα στο οποίο γαλουχήθηκε ο κάθε «αηδιασμένος».
Η βία στις συναναστροφές αυξάνεται γιατί από πολύ νωρίς στη ζωή υποχρεωνόμαστε να αντέξουμε σε συνθήκες ανταγωνισμού, ατομισμού και εντατικοποίησης, δηλαδή σε συνθήκες που καλλιεργούν το θυμό και το φόβο. Αυξάνεται επειδή οι κοινοί στόχοι εκλείπουν και οι ατομικοί πολλαπλασιάζονται και έτσι από νωρίς μαθαίνουμε πολύ περισσότερα για ό,τι μας χωρίζει (από άλλους πολιτισμούς, άλλες ομάδες, άλλες ηλικίες, από άλλο φύλο) παρά για ό,τι μας ενώνει.
Μπετίνα Ντάβου, «Το Βήμα»
Κείμενο 2
Το φαινόμενο της επιθετικότητας στο σχολείο
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, αυτό που έχει απασχολήσει σε μεγάλο βαθμό τους ερευνητές στα περισσότερα κράτη της Ευρώπης είναι η βία και η επιθετικότητα των μαθητών στο χώρο του σχολείου. […]
Μια μορφή βίας που εμφανίζεται συχνά στο σχολείο είναι ο εκφοβισμός (bullying) ή η θυματοποίηση (victimization). Ο σχολικός εκφοβισμός / θυματοποίηση είναι δυο όροι που έχουν μεταφραστεί από τον αγγλικό όρο «Bullying», παρατηρούνται στο σχολικό περιβάλλον και δυσχεραίνουν την προσαρμογή των παιδιών. Πιο συγκεκριμένα, με τον όρο «θυματοποίηση» αποδίδουμε τον αγγλικό όρο «victimization» που είναι αποτέλεσμα εκφοβισμού (Bullying), δηλαδή μιας συγκεκριμένης μορφής επιθετικής συμπεριφοράς με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, Οι βασικές προϋποθέσεις για τη χρησιμοποίηση του όρου είναι η επανάληψη αυτών των ενεργειών με σταθερή συχνότητα και μεθόδευση προς τους πιο αδύναμους μαθητές.
Σύμφωνα με τον Olweus, ο εκφοβισμός μπορεί να οριστεί με τον ακόλουθο τρόπο: «ένας μαθητής γίνεται αντικείμενο εκφοβισμού ή θυματοποιείται όταν υποβάλλεται κατ’ επανάληψη και κατ’ εξακολούθηση, σε αρνητικές ενέργειες από έναν ή περισσότερους άλλους μαθητές». Η αρνητική ενέργεια μπορεί να είναι λεκτική (πειράγματα, απειλές, ειρωνείες κ.ά.), σωματική (χτυπήματα, σπρώξιμο κ.ά.), όπως και ψυχολογική (συκοφάντηση, αποκλεισμός από ομάδα, απομόνωση κ.ά.). […]
Η σημασία του σχολικού εκφοβισμού για την κοινωνία έχει οδηγήσει πολλούς ερευνητές στη διερεύνηση και την αναζήτηση των παραγόντων και των κοινωνικών συνθηκών που τον προκαλούν ή και τον ευνοούν. […] Συγκεκριμένα, μαθητές, των οποίων το κοινωνικό υπόβαθρο, οι γνωστικές τους ικανότητες και το γλωσσικό ή πολιτισμικό υπόβαθρο διαφέρει ή αποκλίνει από το αντίστοιχο των άλλων μαθητών της τάξης, βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο τόσο ως δράστες όσο και ως θύματα σχολικής βίας και εκφοβισμού. Από εμπειρικά δεδομένα, υπάρχουν ενδείξεις ότι ο βαθμός, κατά τον οποίο ορισμένα παιδιά θυματοποιούνται, επηρεάζεται από το αν είναι μέλη κάποιας μειονότητας ή αν αποκλίνουν από αυτό που θεωρείται προέχον ομαδικό πρότυπο σε θέματα συμπεριφοράς, εξωτερικών χαρακτηριστικών, οικογενειακής προέλευσης και τόσων άλλων. […]
Ελένη Δ. Τρίγκα-Μερτίκα, Σχολική Βία,
εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2011, σελ. 37, 41, 50-51.
Κείμενο 3
Η Αποκριά
Μακριά σ’ έν’ άλλο κόσμο γίνηκε αυτή
η αποκριά
το γαϊδουράκι γύριζε μες στους έρημους δρόμους
όπου δεν ανάπνεε κανείς
πεθαμένα παιδιά ανέβαιναν ολοένα στον ουρανό
κατέβαιναν μια στιγμή να πάρουν τους αετούς τους
που τους είχαν ξεχάσει
έπεφτε χιόνι γυάλινος χαρτοπόλεμος
μάτωνε τις καρδιές
μια γυναίκα γονατισμένη
ανάστρεφε τα μάτια της σα νεκρή
μόνο περνούσαν φάλαγγες στρατιώτες εν δυο
εν δυο με παγωμένα δόντια
Το βράδυ βγήκε το φεγγάρι
αποκριάτικο
γεμάτο μίσος
το δέσαν και το πέταξαν στη θάλασσα
μαχαιρωμένο
Μακριά σ’ έν’ άλλο κόσμο γίνηκε αυτή
η αποκριά.
Μίλτος Σαχτούρης «Με το πρόσωπο στον Τοίχο»
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά σε μια παράγραφο 70-80 λέξεων τους λόγους που σύμφωνα με το Κείμενο 1 ο σύγχρονος άνθρωπος θυμώνει και φοβάται εύκολα.
Μονάδες 20
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε με βάση το Κείμενο 2 τις παρακάτω περιόδους λόγου, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο τη λέξη Σωστό ή Λάθος.
α. Η σχολική βία άρχισε να αποτελεί αντικείμενο μέριμνας των ευρωπαίων ερευνητών στον 21ου αιώνα.
β. Οι δύο όροι «εκφοβισμός» και «θυματοποίηση» είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους.
γ. Ο εκφοβισμός στο σχολείο μπορεί να είναι είτε λεκτικός είτε σωματικός.
δ. Κατά τον σχολικό εκφοβισμό θυματοποιούνται μαθητές με διαφορετικό κοινωνικό, γλωσσικό, γνωστικό και πολιτιστικό υπόβαθρο.
ε. Οι μαθητές που ανήκουν σε μειονότητες μπορεί να αποτελέσουν θύματα του σχολικού εκφοβισμού.
Μονάδες 10
Β2. Η συγγραφέας στο Κείμενο 2 χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς, μεταξύ άλλων, και την επίκληση στην αυθεντία. Να την εντοπίσετε μέσα στο κείμενο και να δικαιολογήσετε τη χρήση της.
Μονάδες 10
Β3α.Βρείτε δύο διαφορετικά μεταξύ τους εκφραστικά μέσα/γλωσσικές επιλογές με τα οποία η συγγραφέας επιχειρεί να προβληματίσει τον αναγνώστη για τη βία στη σύγχρονη καθημερινότητα, στις δυο τελευταίες παραγράφους του Κειμένου 1.
Μονάδες 10
Β3β.Ποιος είναι ο δομικός ρόλος και η επικοινωνιακή λειτουργία της ερώτησης στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1;
Μονάδες 5
Γ1. Πώς εκφράζει ο ποιητής την εφιαλτική εποχή του; Να απαντήσετε αξιοποιώντας τρεις διαφορετικούς μεταξύ τους κειμενικούς δείκτες. Ποια συναισθήματα σάς γεννιούνται από τη βία και τον παραλογισμό που απεικονίζονται στο ποίημα; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
Δ. Αξιοποιώντας δημιουργικά τα Κείμενα 1 και 2 συντάσσετε άρθρο για το ιστολόγιο του σχολείου σας στο οποίο αναφέρετε:
α. Τους λόγους για τους οποίους ο σύγχρονος άνθρωπος καταφεύγει καθημερινά σε εκδηλώσεις βίας.
β. Τον κώδικα αξιών που θα θωρακίσει την προσωπικότητα του νέου/μαθητή, ώστε να αποκτήσει μια θετική στάση ζωής και να απαξιώσει τη βίαιη και επιθετική συμπεριφορά. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
