Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Α´ Λυκείου: Η γλώσσα των νέων (Κριτήριο Αξιολόγησης)

Κείμενο 1

Να προσέχουμε πολύ τα λόγια μας, να προσέχουμε ακόμα περισσότερο τα γραφτά μας

Τα αποσπάσματα της συζήτησης του ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου με τον Περικλή Σφυρίδη αντλήθηκαν από την ιστοσελίδα https://www.in.gr (δημοσίευση: 20.3.2022) Η συζήτηση δημοσιεύτηκε στο: Ντίνος Χριστιανόπουλος, Τα αλαμπουρνέζικα ή η γλώσσα των σημερινών κουλτουριάρηδων, εκδόσεις Μπιλιέτο, 2003.

 

Κουλτουριάρηδες είναι οι διανοούμενοι που δίνουν μεγαλύτερη σημασία στη γνώση και την πληροφόρηση και λιγότερη στο αίσθημα και το βίωμα. Ό,τι έμαθαν ή δεν έμαθαν έχει γι’ αυτούς μεγαλύτερη αξία από τη σκέψη. Κουλτουριάρηδες βρίσκονταν σ’ όλες τις εποχές. Στην αρχαία Ελλάδα τούς κοροϊδεύει πολύ άσχημα ο Αριστοφάνης επειδή χρησιμοποιούσαν πάντα καινούριες και παράξενες λέξεις για να ξιπάσουν τον κόσμο. […] Αλλά και παλαιότερα, θυμάμαι, όταν λέγαμε «οι διανοούμενοι» ή «οι άνθρωποι των γραμμάτων», νιώθαμε κάτι σα δυσφορία και ενόχληση, γιατί καταλαβαίναμε ότι αυτοί οι άνθρωποι είχαν ξεφύγει πολύ από τη ζωή εν ονόματι δήθεν της τέχνης. Αυτοί νομίζανε ότι, επειδή ήταν άνθρωποι των γραμμάτων, έπρεπε να μιλούν με ειδικό λεξιλόγιο, να καταλαβαίνονται μεταξύ τους, κι ας μην τους καταλαβαίνουν οι άλλοι. Σε τελική ανάλυση, κουλτουριάρηδες είναι οι ψευτομορφωμένοι. Μόνο ένας ψευτομορφωμένος μπορεί να χρησιμοποιεί λεξιλόγιο που ξιπάζει και ξαφνιάζει, ή να μεταχειρίζεται ωραίες λέξεις και φράσεις για να κάνει εντύπωση, ενώ καταβάθος δεν κατέχει τη γλώσσα και δεν τη χρησιμοποιεί σωστά. […]

Αυτό που σήμερα λέμε γλώσσα των κουλτουριάρηδων είναι ένα κουρκούτι από νεόκοπες λέξεις, από ξένες αμετάφραστες λέξεις και από λέξεις παρμένες από τις διάφορες επιστήμες […]. Μ’ ένα τέτοιο κουρκούτι, στο τέλος δε βγάζουν νόημα ούτε αυτοί ούτε φυσικά κι εμείς. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη λέξη δομή που αναφέρεται στο χώρο, ενώ η λέξη διαδικασία αναφέρεται στο χρόνο. Τι θα έλεγες όμως αν ξαφνικά διάβαζες τη φράση δομικές διαδικασίες ή διαδικαστικές δομές; Ρώτησα κάμποσους να μου τις εξηγήσουν, μα δεν μπόρεσε κανείς. Γιατί, όπως καταλαβαίνεις, πρόκειται για μπαρούφες. Τι μπορεί, λοιπόν, να σημαίνουν οι δύο αυτές φράσεις όταν στην καθεμιά το επίθετο αναιρεί το ουσιαστικό; […] Αυτά είναι ακατανόητα και γι’ αυτόν που τα γράφει και γι’ αυτόν που τα διαβάζει. Είναι αλαμπουρνέζικα. Και να σκεφτείς ότι σαν κι αυτή τη φράση έχω διαβάσει χιλιάδες που επαληθεύουν τα τρία χαρακτηριστικά των κουλτουριάρηδων: πρώτον ότι δε γνωρίζουν καλά τις λέξεις και τις έννοιές τους […], δεύτερον θέλουν να ξιπάσουν τους άλλους με διάφορες ακαταλαβίστικες λέξεις, και τρίτον δεν έχουν χωνέψει καλά αυτά που λένε. Άσε που δεν τα καταφέρνουν ούτε και με το συντακτικό και μπερδεύονται. Βέβαια, το μπέρδεμα υπάρχει πρώτα στο μυαλό. […]

Πρώτα πρώτα δίνουν το κακό παράδειγμα στη χρήση της γλώσσας. Η νεότερη γενιά που ψευτομορφώνεται με τέτοια κείμενα θα γράφει ακόμα χειρότερα και οι παρατηρήσεις της θα είναι και χειρότερες και πιο γελοίες. […] Τα κακά, επομένως, είναι δύο: 1) Η διαφθορά των νέων, που θα εκφράζονται χειρότερα στο μέλλον, 2) Η διαφθορά της ίδιας της γλώσσας, που κι αυτή θα γίνει θολή και νερόβραστη.

 

Κείμενο 2

Η Γλώσσα

Το ποίημα του σατιρικού ποιητή Γεώργιου Σουρή (1853-1919) αντλήθηκε από την ιστοσελίδα http://opengreekschool.weebly.com/ogs_blog/souris-glossa.

 

Ο κόσμος ας ενθυμηθεί τα τρόπαια τα τόσα
κι αν σεις τροχίζετε σπαθί, εγώ τροχίζω γλώσσα.
Με τούτη κάθε μου παιδί νυχθημερόν κακίζει
τους άρπαγες και τους θρασείς κι η γλώσσα, ξέρετε κι εσείς
πως αν δεν έχει κόκαλα τα κόκαλα τσακίζει.

Μ’ αυτήν μιλώ, μ’ αυτήν λαλώ, μ’ αυτήν εμπνέω πνεύματα
μ’ αυτήν ανοίγω στάδια προόδου και τιμής
Κι αν άλλοι κινητοποιούν αρμάδες και στρατεύματα
εγώ όμως κινητοποιώ τους γλωσσικούς μου μυς.

Κοιτάξετε τη γλώσσα μου, τι τρόμος σαν τη λύσω
μ’ αυτήν χτυπώ, μ’ αυτήν νικώ, μ’ αυτήν και καταπλήσσω.
Σε δύση και σ’ ανατολή τη δείχνω για φοβέρα
μ’ αυτήν ο γερο-διάβολος σας παίρνει τον πατέρα.

Μ’ αυτήν μιλώ, μ’ αυτήν λαλώ, μ’ αυτήν εμπνέω πνεύματα
μ’ αυτήν ανοίγω στάδια προόδου και τιμής
Κι αν άλλοι κινητοποιούν αρμάδες και στρατεύματα
εγώ όμως κινητοποιώ τους γλωσσικούς μου μυς.

 

ΘΕΜΑΤΑ

 

ΘΕΜΑ 1 (μονάδες 35)

 

1^ο υποερώτημα (μονάδες 10)

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των κουλτουριάρηδων σύμφωνα με το Κείμενο 1 (50-60 λέξεις);

Μονάδες 10

2^ο υποερώτημα (μονάδες 10)

Στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1 ο συγγραφέας αξιοποιεί, μεταξύ άλλων, το παράδειγμα. Να το εντοπίσεις (μονάδες 4) και να παρουσιάσεις τον τρόπο με τον οποίο συμβάλλει στην ανάπτυξη της παραγράφου (μονάδες 6).

Μονάδες 10

3^ο υποερώτημα (μονάδες 15)

α) Στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 1 χρησιμοποιούνται τα εισαγωγικά. Να εντοπίσεις το χωρίο (μονάδα 1) και να εξηγήσεις το σκοπό της συγκεκριμένης επιλογής (μονάδες 4).

β) Ο Χριστιανόπουλος χρησιμοποιεί συχνά λαϊκές λέξεις/φράσεις, ασύμβατες υφολογικά με το πλαίσιο μιας «επίσημης» συνέντευξης. Να εντοπίσεις τρεις τέτοιες περιπτώσεις (μονάδες 6) και να παρουσιάσεις τον τρόπο που συμβάλλουν στο ύφος και το περιεχόμενο του κειμένου. (μονάδες 4)

Μονάδες 15

 

ΘΕΜΑ 2 (μονάδες 30)

Με αφορμή τις απόψεις του Ντίνου Χριστιανόπουλου σχετικά με τη χρήση ακατανόητων και επιτηδευμένων γλωσσικών μορφών, να γράψετε ένα άρθρο (350-400 λέξεων) που θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας, στο οποίο θα αναφερθείτε στα χαρακτηριστικά της γλώσσας που χρησιμοποιούν οι νέοι σήμερα καθώς και στους λόγους που οδηγούν στη διαμόρφωση αυτού του ιδιαίτερου γλωσσικού κώδικα

Μονάδες 30

 

ΘΕΜΑ 3 (μονάδες 20)

α) «κι η γλώσσα, ξέρετε κι εσείς

πως αν δεν έχει κόκαλα τα κόκαλα τσακίζει.»

 

β) «μ’ αυτήν χτυπώ, μ’ αυτήν νικώ, μ’ αυτήν και καταπλήσσω.»

 

Ποια σχήματα λόγου αξιοποιούνται στα παραπάνω αποσπάσματα και σε τι αποσκοπούν;

Μονάδες 20

 

ΘΕΜΑ 4 (μονάδες 15)

Πώς χρησιμοποιεί τη γλώσσα το ποιητικό υποκείμενο και για ποιους λόγους; Πώς εσύ μεταχειρίζεσαι τη γλώσσα και γιατί; Παράθεσε την απάντησή σου σε ένα κείμενο 120-150 λέξεων.

Μονάδες 15

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

 

ΘΕΜΑ 1

1ο υποερώτημα

Οι κουλτουριάρηδες είναι οι διανοούμενοι που δίνουν μεγαλύτερη σημασία στη γνώση και την πληροφόρηση και λιγότερη στο αίσθημα, το βίωμα και τη σκέψη, εν ονόματι δήθεν της τέχνης. Είναι οι ψευτομορφωμένοι, που δεν γνωρίζουν σε βάθος λέξεις και σημασίες και προσπαθούν να αιφνιδιάσουν τους άλλους μιλώντας ακατανόητα και επιδιώκοντας να κάνουν εντύπωση. Δεν κατέχουν αυτά που λένε και δεν διαθέτουν ευκρίνεια σκέψης, διαφθείροντας έτσι τη σκέψη των νέων ανθρώπων και τη γλώσσα.

 

2ο υποερώτημα

Στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1 ο συγγραφέας αξιοποιεί το παράδειγμα του συνδυασμού των λέξεων δομή και διαδικασία («Ας πάρουμε για παράδειγμα …. αναιρεί το ουσιαστικό;»). Στόχος του είναι να δώσει ένα δείγμα της γλώσσας των κουλτουριάρηδων, ώστε να καταστήσει σαφέστερο τον ορισμό της που παρέθεσε πιο πάνω. Επιπλέον, καταδεικνύοντας τον γλωσσικά ανεπίτρεπτο και καταγέλαστο συνδυασμό των δύο λέξεων στηλιτεύει την ανοησία, τη γλωσσική ανεπάρκεια, την «ομίχλη του νου» τους, αλλά και την κακοποίηση της γλώσσας από αυτούς.

 

3ο υποερώτημα

α) Στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 1 αξιοποιούνται τα εισαγωγικά («οι διανοούμενοι» ή «οι άνθρωποι των γραμμάτων») προκειμένου αφενός να φανεί ότι παρατίθενται λέξεις/φράσεις της γενιάς του Χριστιανόπουλου που χρησιμοποιούσε κατά τη νεότητά της, αφετέρου να δηλωθεί ειρωνεία προς την ομάδα αυτή των ανθρώπων (τους «διανοούμενους») και τη στάση τους απέναντι στην τέχνη, τους συνανθρώπους τους και τη ζωή.

β) Λαϊκές λέξεις-φράσεις του Κειμένου 1: κουλτουριάρηδες, ξιπάσουν, κουρκούτι, μπαρούφες, αλαμπουρνέζικα, δεν έχουν χωνέψει καλά αυτά που λένε, νερόβραστη. Ο Χριστιανόπουλος χρησιμοποιεί λέξεις/φράσεις του προφορικού λαϊκού λόγου συνδυάζοντάς τες κάποτε με τη χρήση της μεταφορικής γλώσσας. Οι λαϊκές λέξεις/φράσεις αποτελούν δείκτες σαρκασμού και καταγγελίας των κουλτουριάρηδων και της γλώσσας τους, αλλά και μέρος της ιδιολέκτου ενός αντισυμβατικού και γνήσιου ανθρώπου των γραμμάτων όπως ήταν ο Χριστιανόπουλος.

 

 

ΘΕΜΑ 2

Τίτλος: Η γλώσσα των νέων

 

Πρόλογος

• Η γλώσσα ως ζωντανός οργανισμός που αλλάζει συνεχώς.
• Η νεανική ηλικία ως περίοδος πειραματισμού και γλωσσικής δημιουργίας.
• Αφορμή: οι απόψεις του Ντίνου Χριστιανόπουλου για τις επιτηδευμένες, ακατανόητες μορφές λόγου.
• Στόχος άρθρου: να διερευνηθούν τα χαρακτηριστικά της γλώσσας των νέων και οι αιτίες της διαμόρφωσής της.

 

Κύριο μέρος

1. Χαρακτηριστικά της γλώσσας των νέων

• Νεολογισμοί, αργκό, δάνεια από τα αγγλικά.
• Ταχύτητα επικοινωνίας — σύντμηση λέξεων, emojis, διαδικτυακοί κώδικες.
• Χιούμορ, ειρωνεία, ανατροπή καθιερωμένων εκφράσεων.
• Διαφοροποίηση από τη γλώσσα των ενηλίκων.

 

2. Λόγοι διαμόρφωσης του νεανικού κώδικα

• Επιρροή ψηφιακών μέσων, κοινωνικών δικτύων και τεχνολογίας.
• Ανάγκη ένταξης στην ομάδα – «γλώσσα της παρέας».
• Αναζήτηση ταυτότητας και αυτονομίας απέναντι στους ενήλικες.
• Μίμηση πολιτισμικών ρευμάτων (μουσική, gaming, internet culture).
• Η φυσική τάση των νέων για πειραματισμό και ανανέωση της γλώσσας.

 

Επίλογος

• Η γλώσσα των νέων ως φυσική φάση εξέλιξης και ζωντάνιας της ελληνικής.
• Η ανάγκη να διατηρηθεί ισορροπία ανάμεσα στη δημιουργικότητα και στη σωστή χρήση της γλώσσας.
• Η ευθύνη σχολείου και μαθητών για συνειδητή χρήση του λόγου.

  

ΘΕΜΑ 3

 

α) Μεταφορά

Το ποιητικό υποκείμενο με τη μεταφορά αναδεικνύει τη δύναμη των λέξεων και των λόγων μας. Ο λόγος μπορεί να είναι άυλος αλλά είναι τόσο ισχυρός που είναι ικανός να κάμψει, να πονέσει και να πληγώσει τον ακροατή.

Η μεταφορά αυτή προσδίδει στο κείμενο ζωντάνια, αμεσότητα, παραστατικότητα και πρωτοτυπία, βοηθώντας τον αναγνώστη να κατανοήσει πιο έντονα τη σημασία και την επιρροή που έχει ο λόγος στην κοινωνική κριτική και στη ζωή γενικότερα.

 

 

β) Ασύνδετο σχήμα

Με το ασύνδετο σχήμα δημιουργείται ρυθμός και ένταση, και υπογραμμίζεται ότι η γλώσσα είναι όπλο, δύναμη και μέσο επιρροής. Δίνει έμφαση στην αποτελεσματικότητα της γλώσσας, ενώ συμβάλλει στη ζωντάνια και στην παραστατικότητα του ποιητικού λόγου.

 

 

ΘΕΜΑ 4

Οποιαδήποτε διαπίστωση από τους/τις μαθητές/-τριες θεωρείται αποδεκτή, εφόσον μπορεί να συσχετιστεί/ τεκμηριωθεί με στοιχεία/ χωρία του κειμένου, χωρίς να δίνεται με τρόπο αυθαίρετο.

Ενδεικτικοί άξονες της απάντησης:

Το ποιητικό υποκείμενο χρησιμοποιεί τη γλώσσα με πλήρη επίγνωση της δύναμής της. Στον πόλεμο κατά της αδικίας, τα «παιδιά», δηλαδή τα ποιήματα του σατιρικού ποιητή, μάχονται και καταγγέλλουν «τους άρπαγες και τους θρασείς» με τη βοήθεια της γλώσσας που «κόκαλα τσακίζει». Είναι το μέσο της έκφρασης του ποιητή και της πρόκλησης έμπνευσης στους συνανθρώπους του, είναι ο χώρος «προόδου και τιμής» του, το φοβερό όπλο της ανελέητης σάτιράς του.

Για το δεύτερο σκέλος της απάντησης, τη χρήση και σημασία της γλώσσας για το/τη μαθητή/-τρια, τα παιδιά θα απαντήσουν βιωματικά σε ένα κείμενο στοχαστικού λόγου, θα αναφερθούν ενδεχομένως στις σύγχρονες συνθήκες ζωής και επικοινωνίας που προσδιορίζουν τις γλωσσικές τους επιλογές και τη σχέση τους ως ομιλούντων υποκειμένων με τη γλώσσα κ.λπ.

 

Ακολουθείστε μας και στο Tik Tok

«Το/τα θέμα/τα προέρχεται και αντλήθηκε/αν από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».