Λογοτεχνία: Χαρακτηριστικά ποιητών-πεζογράφων

Χαρακτηριστικά των ποιητών και πεζογράφων (Μ.Πολυδούρη, Γ. Παυλόπουλος, Κ.Καβάφης, Α.Παπαδιαμάντης, Ν.Εγγονόπουλος, Μ.Αναγνωστάκης)Μ.Πολυδούρη

1. Ανήκει στη νεορομαντική σχολή.

• απαισιοδοξία, μελαγχολία, αίσθηση του ανικανοποίητου του αδιεξόδου

2. κυριαρχία συναισθήματος, φαντασίας, του απόλυτου και του υπερβολικού, του συγκινησιακού και του εξιδανικευμένου. (μεταγράφει τα γεγονότα του συναισθηματικού της κόσμου σε ποιητική γλώσσα με όλες τις υπερβολές και εξιδανικεύσεις που υπαγόρευε η ρομαντική της φύση.)

• απουσία ιδανικών, θρήνος για την απώλειά τους
• στροφή στο άτομο
• καταφύγιο στην ονειροπόληση και τη φυγή
• περιφρόνηση της κοινωνίας
• επίδραση από τον γαλλικό συμβολισμό. Η Πολυδούρη είναι επηρεασμένη και από νεοσυμβολισμό (χρησιμοποιεί σύμβολα για να εκφράσει ιδέες, συναισθήματα και ψυχικές καταστάσεις. Τα κυριότερα γνωρίσματά του είναι: η μουσικότητα, η υποβλητικότητα, που δημιουργούν κλίμα ρευστότητας και μελαγχολίας, ενώ η μορφή των ποιημάτων χαλαρώνει από τους αυστηρούς κανόνες της παραδοσιακής ποίησης)
• προσπάθειες ανανέωσης της παραδοσιακής ποίησης τόσο σε στιχουργικό επίπεδο («παραβίαση» της αυστηρής μορφής του παραδοσιακού στίχου), όσο και σε επίπεδο περιεχομένου (σταδιακή χαλάρωση της λογικής, εμφάνιση του συνειρμού στη σύνθεση των ποιημάτων).
• νοσταλγία παρελθόντος

3. Σταθερά θεματικά μοτίβα η αγάπη και ο θάνατος
4. Έντονος και γνήσιος λυρισμός
5. Πηγαία ποίηση με τεχνικές αδυναμίες αλλά και δραματικές κορυφώσεις που μειώνουν και αντισταθμίζουν τις στιχουργικές της αδεξιότητες.
6. Τα ποιήματά της μοιάζουν με σελίδες ημερολογίου

Γ.Παυλόπουλος

1. Ο λιτός λόγος
2. Η φυσικότητα του λόγου
3. Το καθημερινό λεξιλόγιο
4. Οι σκηνοθετικοί χειρισμοί
5. Η κυριαρχία των κύριων προτάσεων
6. Ο πεζολογικός τόνος
7. Το κοφτό, κουβεντιαστό ύφος
8. Η συμβολική, αλληγορική γραφή
9. Αυτοαναφορικότητα
10. Υπαινικτικότητα
11. Η κυριαρχία κύριων προτάσεων
12. Η αίσθηση του ανικανοποίητου

Α.Παπαδιαμάντης

1. Νέα Αθηναϊκή Σχολή : Ανήκει στα Σκιαθίτικα Διηγήματα με στοιχεία αυτοβιογραφίας.
2. Ηθογραφία: κυριότερος εκπρόσωπος του ηθογραφικού διηγήματος στην Ελλάδα. Ο Παπαδιαμάντης στρέφεται προς την ύπαιθρο με στόχο την περιγραφή και την απεικόνιση των ηθών και των εθίμων του ελληνικού λαού. Η καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων γίνεται πεδίο μελέτης για τον Παπαδιαμάντη.
3. Χριστιανική παράδοση: η στενή σχέση του Παπαδιαμάντης με την Εκκλησία ( παιδί ιερέα , πήγε στο Άγιο Όρος να γίνει καλόγερος, ψάλτης) περνάει στα διηγήματά του, που είναι γεμάτα εκκλησιαστικά χωρία, θρησκευτικά θέματα. Η γλώσσα του είναι επηρεασμένη από τη βυζαντινή υμνογραφία ενώ όλο το έργο του αποπνέει τη βαθιά και αγνή θρησκευτικότητα των απλών ανθρώπων.
4. Γλώσσα: η γλώσσα του Παπαδιαμάντης είναι η καθαρεύουσα, το όργανο της τότε ελληνικής πεζογραφίας. Τη χρησιμοποιεί για την ακριβολογία της και για το πλούσιο λεξιλόγιό της. Όμως ο Π. δεν απομακρύνεται τελείως από τη γλώσσα του λαού του. Οι διάλογοι των απλών ανθρώπων αποτυπώνονται στη δημοτική και μάλιστα στην τοπική διάλεκτο. Ενώ και  στην αφήγηση περνούν λέξεις δανεισμένες από τη δημοτική.
5. Σκιάθος: Το υλικό των διηγημάτων του το παίρνει από τη ζωή του στο αγαπημένο του νησί. Τα παραμύθια, τις ιστορίες που άκουσε από τους μεγαλύτερους, τα δικά του βιώματα, αυτά νοσταλγεί και αυτά μεταπλάθει σε αφηγηματικό υλικό.  
6. Φυσιολατρεία: Χαρακτηριστικές είναι οι εικόνες φυσικού κάλλους, οι λυρικές περιγραφές φυσικών τοπίων, η αίσθηση της ελευθερίας και της ευδαιμονίας που χαρίζει η ελληνική φύση.
7. Ψυχογραφία: Ο Παπαδιαμάντης δεν μένει μόνο στην ηθογραφία. Αναζητά τα βαθύτερα κίνητρα στις πράξεις των ηρώων του, ανιχνεύει τους χαρακτήρες, παρουσιάζει γλαφυρά τους πόθους του, τις αδυναμίες τους, τα συναισθήματά τους.
8. Ρεαλισμός- Ρομαντισμός: δυο αντίθετα σχεδόν ρεύματα ,στοιχεία των οποίων διακρίνουμε στο έργο του Παπαδιαμάντης Η πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας της υπαίθρου αποτελεί στόχο του και για την επίτευξή του στηρίζεται στις προσωπικές του εμπειρίες ,στη λαογραφία, στις ψυχογραφικές του γνώσεις αλλά και στη χρήση της γλώσσας του ίδιου του λαού. Απ’ την άλλη μεριά βαθιά επηρεασμένος από τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό δίνει πρωτεύοντα ρόλο στη φύση, προβάλλει πολλές φορές τον ανέφικτο έρωτα, νοσταλγεί το παρελθόν και απεχθάνεται τον πολιτισμό των πόλεων.
9. Νοσταλγία για το παρελθόν- αρνητική στάση απέναντι στην εξέλιξη: Αθεράπευτα ρομαντικός, επηρεασμένος και από τα εκκλησιαστικά διαβάσματά του (Α. Πάριος, Κολυβάδες) τίθεται αντίθετος σε κάθε ξενόφερτο στοιχείο που φοβάται ότι θα αλλάξει το χαρακτήρα της ζωής μας. Η ζωή στην πόλη τον πνίγει και επιθυμεί την επιστροφή του στο νησί.
10. Βουκολικό στοιχείο: ήρωας-βοσκός, η ζωή του στη φύση, αγάπη για τα ζώα, το σουραύλι κ.α.

Κ.Π.Καβάφης

1. Ποιητική αφόρμηση αποτελεί η ανάγνωση διαφόρων βιβλίων.
2. Ανισοσύλλαβοι, ανομοιοκατάληκτοι στίχοι (συνήθως)
3. Ιαμβικός ρυθμός.
4. Πεζολογικό ύφος.
5. Σύνταξη απλή και καθημερινή.
6. Ιδιότυπη ορθογραφία.
7. Ιδιότυπη γλώσσα (μίγμα καθαρεύουσας και δημοτικής με ιδιωματικά στοιχεία της Κωνσταντινούπολης.)
8. Λιτότητα. Χρησιμοποιεί λίγα επίθετα. Όπου τα χρησιμοποιεί, έχουν ιδιαίτερη σημασία και δεν είναι συμβατικά και απλώς κοσμητικά.
9. Ιδιαίτερη σημασία στα σημεία στίξης. Η στίξη, που χρησιμοποιούσε, μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση του νοήματος του ποιήματος και στην απαγγελία.
10. Άκρατη ειρωνεία.
11. Ρεαλισμός.
12. Καίρια έκφραση.
13. Ποίηση που γεννά προβληματισμό και σκέψη.
14. Λεπτή παρατήρηση.
15. Περιγραφική και πληροφοριακή γραφή που συμπεραίνει και σχολιάζει.
16. Θεατρικότητα.
17. Διδακτισμός. Επιτυγχάνεται με τη χρήση αποστροφών (δηλαδή ο ποιητής απευθύνεται στον αναγνώστη, χρήση β΄ προσώπου).
18. Φιλοσοφική διάθεση.
19. Ιστορικότητα.
20. Ιδιότυπη υποβολή. Ο ποιητής υποτάσσει τη φαντασία του αναγνώστη στους δικούς του οραματισμούς με λεπτομέρειες και με ακριβέστατες περιγραφές.
21. Ανθρωποκεντρισμός.
22. Μοιρολατρία. Πίστη στο αναπότρεπτο της μοίρας, στις μάταιες ελπίδες που δε συμφωνούν με τα κρυφά σχέδια της μοίρας. Θεωρούσε ότι οι άνθρωποι είναι θύματα της μοίρας και ότι πρέπει να δέχονται τη μοίρα τους όχι με μεμψιμοιρία αλλά με αξιοπρέπεια.
23. Ηδονισμός. Αναπόληση αλλοτινών ηδονών.
24. Αυτοαναφορικότητα. Το ίδιο το ποίημα αναφέρεται στον εαυτό του, δηλαδή στις συνθήκες και τις προϋποθέσεις δημιουργίας του.
25. Η χρήση προσωπείων.

Γ.Ιωάννου

• 1^η Μεταπολεμική Γενιά στην πεζογραφία (βιωματικές μνήμες από Κατοχή, Αντίσταση, εμφύλιο σπαραγμό).
• Ο ίδιος κατονομάζει τα έργα του «πεζογραφήματα» ® μικρά αφηγήματα.
• Ο χώρος που κινείται το έργο είναι πάντοτε η Θεσσαλονίκη.

 

Α. Αφηγηματικές τεχνικές στον Γιώργο Ιωάννου

1. Οπτική γωνία: Μονοεστιακή ή μονομερής αφήγηση: ο αφηγητής αφηγείται σχεδόν πάντα μέσα από τη δική του οπτική. Υπάρχει ποικιλία στο βαθμό συμμετοχής του στην αφήγηση, αφού άλλοτε εξομολογείται προσωπικά του βιώματα σε πρώτο πρόσωπο και άλλοτε θεάται και σχολιάζει ευθέως ή με υπαινιγμούς. Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα παρουσιάζονται συνήθως από τη δική του οπτική.
2. Η τεχνική των συνειρμών και της σύζευξης διαφόρων στοιχείων (ο Ιωάννου παρατηρεί, θυμάται, συγκεντρώνει αποκόμματα). Οι συνειρμοί ωθούνται από την επικαιρότητα, από το χώρο, από τις σκέψεις, τις αναμνήσεις, τις κουβέντες, τα αντικείμενα, τις λέξεις, τους ήχους κλπ. Η αφετηρία των συνειρμών άλλοτε δηλώνεται με έμφαση και άλλοτε όχι, οπότε η αφήγηση αρχίζει «ανεπαίσθητα··. Χαρακτηριστικό είναι ότι έτσι καταργούνται συχνά οι αφηγηματικές συμβάσεις (Μαρωνίτης).
3. Η τεχνική του συγκερασμού, όταν η αφήγηση είναι σύνθεση πολλών και συχνά αντιθετικών πραγμάτων, ενός υλικού που τροποποιείται άλλοτε με τον ένα και άλλοτε με τον άλλο τρόπο για να εξυπηρετήσει την εκάστοτε αφήγηση.
4. Η τεχνική του εγκιβωτισμού που μπορεί να έχει ή τη μορφή της αναδρομικής / οπισθοχωρητικής αφήγησης ή τη μορφή διαφόρων ιστοριών που αφηγείται ο αφηγητής διακόπτοντας την αρχική, για να επηρεάσει πρόσωπα και πράγματα.
5. Η τεχνική της κυκλικής δομής
6. Εσωτερικός μονόλογος

Β. Η τεχνική του «διασπασμένου θέματος»: α) Αδιάσπαστο®το θέμα παρουσιάζει ενότητα, έχει αρχή, μέση και τέλος, με κύριο χαρακτηριστικό την χρονική- χωρική αλληλουχία γεγονότων, β) Διασπασμένου:  Σχηματίζεται από ψηφίδες που συνδέονται μεταξύ τους με διάφορες εσωτερικές και εξωτερικές συνάφειες

Γ. Άλλα γνωρίσματα του έργου του

7. Η μαρτυρία, το βίωμα, η εξομολόγηση, η υπαρξιακή αγωνία και το αδιέξοδο τροφοδοτούν τα κείμενά του.
8. Το εξωτερικό σκηνικό κατά κανόνα συνοδεύεται από την εσωτερική του περιπλάνηση στο χώρο της ατομικής και συλλογικής μνήμης.
9. Οι αποτυπώσεις του, οι περιγραφές -άλλοτε λιτές και άλλοτε εμποτισμένες στο ποιητικό κλίμα- η λεπτή παρατήρηση, το σχόλιο, η ανεπιτήδευτη γραφή, η ανάκληση του παρελθόντος αλλά και η διαπραγμάτευση του παρόντος, τον οδηγούν σε νέους τρόπους οργάνωσης του αφηγηματικού υλικού.
10. Απελευθερωμένος από τη δεσποτεία του κεντρικού μύθου και της πλοκής, συνθέτει τα περιστατικά που εξιστορεί και σκιαγραφεί τα πρόσωπά του, θρυμματίζοντας τη χρονική και αφηγηματική αλληλουχία του κειμένου.
11. Αμεσότητα της γραφής.
12. Χιούμορ, απουσία μελοδραματισμού, νηφαλιότητα.

Δ. Η αμφιθυμία: Η στάση του Ιωάννου απέναντι σε πρόσωπα και πράγματα χαρακτηρίζεται αμφίθυμη, γιατί, παρά τη φόρτιση και την ευαισθησία που εμπερικλείουν τα πεζογραφήματά του, κατορθώνει να χαλιναγωγεί το συναίσθημα, να κρατάει το χιούμορ του, να αναμιγνύει το κωμικό με το τραγικό, την πικρή με τη γλυκιά του ανάμνηση.

Ε. Γλώσσα – Ύφος: Είναι ακριβής, απλή και καθημερινή, μια γλώσσα βιωμένη που κατευθύνεται εσωτερικά. Ο λόγος του είναι γενικά μικροπερίοδος και σε μερικά μόνο έργα (γύρω στο 1976) μακροπερίοδος. Το ύφος του είναι συχνά ακτινοειδές, διότι, ό,τι συμβαίνει στην ενότητα είτε ξεκινάει από ένα κεντρικό σημείο που έχει αντίκτυπο στην περιφέρεια, είτε κινείται αντίστροφα από την περιφέρεια προς το κέντρο. ΟΙωάννου υπαινίσσεται με δύο τρόπους: α) λέγοντας και ταυτόχρονα μη λέγοντας κάτι, όταν χρησιμοποιεί λέξεις / φράσεις γεμάτες νόημα αλλά ατελείς και β) μεταθέτοντας σε άλλα πρόσωπα, τόπους, εποχές, γεγονότα που συμβαίνουν εδώ και τώρα.

ΣΤ. Το θέμα του πεζογραφήματος

1. Οι πρόσφυγες (Πόντιοι, Καραμανλήδες, Μικρασιάτες, Κωνσταντινοπολίτες, Θρακιώτες, Μοναστηριώτες κ.ά.) και οι δυσκολίες ενσωμάτωσής τους.
2. Οι δεσμοί του αφηγητή με τους πρόσφυγες
3. Η μοναξιά του μέσα στην πόλη

Ζ. Η ικανότητα του αφηγητή να αναγνωρίζει τις φυλετικές ομάδες

Ο αφηγητής καυχιέται πως μπορεί να ξεχωρίσει τις φυλετικές ομάδες. Την ικανότητά του αυτή τη στηρίζει:

1. στην εξάσκησή του
2. στην παρατηρητικότητά του
3. στην προσοχή στη λεπτομέρεια
4. στη μεγάλη του αυτοπεποίθηση στο θέμα αυτό, π.χ. αναγνωρίζει τους Ποντίους από την κορμοστασιά, την ομιλία, το μελαχρινά τους χρώμα.

Η. Η ειρωνεία – Το παράπονο του αφηγητή:  (συμβατικές σχέσεις ανθρώπων)

Θ .Η παραίσθηση

1. Φεύγοντας, αισθάνεται τις οδικές αρτηρίες με τους κόκκινους σηματοδότες και τη θορυβώδη κυκλοφορία σαν το αίμα.
2. Νιώθει τους πρόσφυγες παρόντες, να κυλούν μέσα στις φλέβες του.

Ι. Τεχνική φενακισμού: Η τάση του Ιωάννου να πλησιάζει την αλήθεια χωρίς ποτέ να την αποκαλύπτει. Κάνει μόνο υπαινιγμούς.

Ν.Εγγονόπουλος

1. Επιρροή από το κίνημα του υπερρεαλισμού.

• Αφαιρετικός λόγος, πύκνωση νοημάτων.
• Συνυποδήλωση νοημάτων, ιστορικών γεγονότων και συναισθημάτων (στ. 2).
• Συνειρμική δίπλωση νοημάτων, αυτόματη γραφή (στίχος 17).

Τα στοιχεία αυτά συμβάλλουν στο χαμηλόφωνο και εξομολογητικό ύφος.

2. Τα ποιήματά του διαθέτουν χιούμορ, ταυτόχρονα όμως πικρία.
3. Λόγος απλός / λιτός / καθημερινός
4. Απουσία μέτρου, ομοιοκαταληξίας, στίξης και γενικά η ελευθερία στίχου.
5. Ο θρυμματισμός του στίχου που εξυπηρετεί την αναλογία ατμόσφαιρας ποιήματος και εποχής αλλά και ποιήματος – ψυχισμού του ποιητή.
6. Η έντονη και μακάβρια εικόνα που δημιουργείται με την παρομοίωση στους στίχους 9-13.
7. Αφαιρετικός λόγος, πύκνωση νοημάτων.

Μ.Αναγνωστάκης

1. 1^η Μεταπολεμική Γενιά: Η Στρατευμένη ποίηση αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της ποιητικής του Αναγνωστάκη. Οι τραγικές εμπειρίες της κατοχής και της Αντίστασης, ο εμφύλιος σπαραγμός, οι πολιτικές και κοινωνικές συγκρούσεις αποτελούν τη κύρια θεματική της ποίησής του.
2. Η ποίηση του Αναγνωστάκη αποτελεί ένα χρονικό που συντίθεται από τον συγκερασμό δύο περιπετειών:

α) της συλλογικής, ιστορικής και αντικειμενικής

β) της ατομικής-υποκειμενικής

3. Απέχθεια για τη σήψη και τη διαφθορά
4. Βαθύς κοινωνικός προβληματισμός
5. Ρεαλιστικός χαρακτήρας
6. Οικείος, εξομολογητικός και χαμηλόφωνος τόνος (=βιωματική ποίηση)
7. Ο λόγος του διακρίνεται για την εκφραστική απλότητα, τη λιτότητα, την ελλειπτικότητα, την υπαινικτικότητα, την κυριολεξία, την ακριβολογία, στοιχεία που συνδυάζονται με τη χρήση λέξεων και εκφράσεων του προφορικού καθημερινού λόγου (=ρεαλισμός και οικειότητα)
8. Αντιμιλιταριστική στάση
9. Βιωματικό στοιχείο.

Δ.Σολωμός

1. Επτανησιακή Σχολή: α) Φύση β) Γυναίκα γ) Πατρίδα δ) Θρησκεία
2. Ρομαντισμός α) Άκρατος υποκειμενισμός, β) Φαντασία + Συναίσθημα γ) Εξιδανίκευση μορφών (Φεγγαροντυμένη, απόκοσμος ήχος), δ) Λυρισμός (έρωτας – πλούσια εκφραστικά μέσα) ε) Φύση: διττός ρόλος φύσης: γαλήνια, βίαια (άλογο στοιχείο).
3. Αρχαία ελληνική γραμματεία: θεωρία ιδεών Πλάτωνα
4. Δημοτικό τραγούδι (αριθμός 3, στιχουργική μορφή, διάλογος με φυσικά στοιχεία κ.α )
5. Κρητική λογοτεχνία («Ερωτόκριτος», «Ερωφίλη»)
6. Αποκάλυψη – Πατερικά Κείμενα.
7. Ποίημα αφηγηματικό (πρωτοπρόσωπη αφήγηση του ήρωα), λυρικό (εξωτερίκευση συναισθημάτων ήρωα), δραματικό(δραματικός μονόλογος του ήρωα)
8. Ιαμβικός 15σύλλαβος με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία
9. Δημοτική γλώσσα
10. Σύζευξη φύσης με συναισθήματα