Η συζήτηση ωστόσο δεν πρέπει να εξαντληθεί στο εξεταστικό σύστημα, στην Τράπεζα Θεμάτων εν προκειμένω, ούτε στον τρόπο έκδοσης των αποτελεσμάτων, παρόλο που είναι σημαντικές παράμετροι της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Πρέπει να πάει βαθύτερα και να αναλύσει το περιεχόμενο των σπουδών, τη συγκρότηση του εκπαιδευτικού συστήματος και τους στόχους του, τη χρόνια παθολογία του και τις αληθινές αιτίες της σχολικής αποτυχίας.
Σ’ αυτή την ανάγκη θέλουμε ως ΕΦΝΗ να εστιάσουμε για να δούμε τι κρύβεται κάτω από το πέπλο του εξεταστικού και των αποτελεσμάτων του.
1. Κατά γενική ομολογία η χρόνια παθολογία του Λυκείου, η οποία όλο και περισσότερο διαχέεται και στις άλλες βαθμίδες, είναι η μηχανιστική σχέση των μαθητών με τη γνώση, η αποστήθιση και η απομνημόνευση. Η Τράπεζα Θεμάτων και το εξετασιοκεντρικό σύστημα που εδραιώνει, έρχεται όχι μόνο να ενισχύσει αυτή την πρακτική αλλά και να την επιβάλλει σε όλα τα μαθήματα και σε όλες τις τάξεις. Δεν ζητάει από τον μαθητή να μάθει να ξεχωρίζει τα ουσιώδη από τα επουσιώδη, πολύ περισσότερο να αναπτύξει κριτική σκέψη και σχέση με τη γνώση, αλλά να τα μαθαίνει όλα γραμμή προς γραμμή, γιατί για κάθε γραμμή υπάρχει και αντίστοιχη ερώτηση.
Π. χ. Τι γνωρίζετε για την καταγωγή (γέννηση, οικογενειακό περιβάλλον), τη μόρφωση του Ξενοφώντα και τις πολιτικές συνθήκες της εποχής του; ή Ποιοι λόγοι οδήγησαν τους Αθηναίους στην άρση του ψηφίσματος της εξορίας του Ξενοφώντα; κ.λπ.
Ακόμη και στη Λογοτεχνία, η οποία θα έπρεπε να είναι ο προνομιακός χώρος της κριτικής σκέψης, αν διατρέξει κανείς την Τράπεζα, θα διαπιστώσετε πόσο τυποποιημένες και τεχνοκρατικές είναι οι ερωτήσεις και πόσο απέχουν από την ουσία των στόχων του μαθήματος. Κι αυτό βέβαια θα προσανατολίσει αναλόγως και τη διδασκαλία. Στην πραγματικότητα θα πάψουμε να διδάσκουμε κι απλώς θα τρέχουμε να προγυμνάσουμε τους μαθητές μας στο στυλ των εξετάσεων κατεβάζοντας από την Τράπεζα τα αντίστοιχα κριτήρια.
2. Αυτήν ακριβώς την ασθένεια υποτίθεται ότι ερχόταν να θεραπεύσει το Νέο Λύκειο με τα project , τις ομαδοσυνεργατικές και λοιπές «καινοτόμες μεθόδους και καλές πρακτικές»! Αυτά στην πράξη τώρα καταργούνται, γιατί οι ερωτήσεις της Τράπεζας είναι προσανατολισμένες στην πιο ακραία μορφή της δασκαλοκεντρικής μεθόδου.
Ο όγκος της ύλης και ο τρόπος που αυτή θα αξιολογηθεί, δεν επιτρέπει να ξεφύγεις δευτερόλεπτο από το βιβλίο. Με εισηγήσεις ο διδάσκων τρέχει να προλάβει να εξηγήσει την κάθε ουσιώδη ή επουσιώδη λεπτομέρεια. Χάνεται κι αυτός ακόμη ο υποτυπώδης παιδαγωγικός διάλογος υπό τη δαμόκλειο σπάθη των εξετάσεων. Η φροντιστηριοποίηση επιβάλλεται καθολικά αντί να καταργείται, όπως ευαγγελίζονταν ο εκάστοτε υπουργός. Το σχολείο θα καταστεί έτι περαιτέρω ένα χειρίστης ποιότητας φροντιστήριο για τα παιδιά που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα, ενώ όσα ακόμα τη διαθέτουν θα προστρέξουν στα ιδιαίτερα μαθήματα, στα οργανωμένα φροντιστήρια και στα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια.
3. Εδώ εγείρεται και το ζήτημα του τρόπου οργάνωσης της Τράπεζας. Ποιος και με ποιο τρόπο φιλτράρει τα θέματα, ώστε να είναι σύμφωνα με το Πρόγραμμα Σπουδών, τους σκοπούς και τους στόχους κάθε μαθήματος και τον αναμενόμενο «γραμματισμό» των μαθητών στο εκάστοτε γνωστικό αντικείμενο; Για παράδειγμα ποιο λογοτεχνικό «γραμματισμό» υπηρετεί η ερώτηση: « Να βρείτε πέντε (5)ονοματικά σύνολα (ουσιαστικά + επίθετα) στο κείμενο. (10 μονάδες) »;
Επίσης η λογική της «λοταρίας» με την οποία λειτουργεί η Τράπεζα, εγείρει και ζητήματα ισοτιμίας και δικαιοσύνης. Διατρέξτε τα θέματα της Λογοτεχνίας ή της γλώσσας για παράδειγμα και θα διαπιστώσετε πόσο άνισα είναι. Και είναι λογικό να υπάρχουν άνισα θέματα, μόνο που θα έπρεπε να είναι στη διακριτική ευχέρεια του διδάσκοντος να επιλέγει ανάλογα με τις δυνατότητες της τάξης του, τις ιδιομορφίες της και τους διδακτικούς στόχους που ο ίδιος έχει επιλέξει και έχει θέσει από την αρχή της χρονιάς. Σε ποια παιδαγωγική αρχή βασίζεται η κλήρωση των θεμάτων;
4. Κι εδώ ερχόμαστε στο πιο σημαντικό ζήτημα που ανακύπτει. Η Τράπεζα καταργεί το ρόλο του Δασκάλου, την παιδαγωγική σχέση του με τον μαθητή. Υποτίθεται πως η παιδαγωγική επιβάλλει να σταθμίζουμε το επίπεδο, τις ανάγκες και τις δυνατότητες της τάξης μας, αναλόγως να θέτουμε τους στόχους μας και σύμφωνα μ’ αυτούς να αξιολογούμε τους μαθητές μας. Ακόμη και να εξατομικεύουμε τη διδασκαλία μας για να πετύχουμε τους διδακτικούς μας στόχους. Η Τράπεζα τα ισοπεδώνει όλα. Σαν να έχουν όλοι οι μαθητές τις ίδιες δυνατότητες, τις ίδιες προσλαμβάνουσες, το ίδιο μορφωτικό κεφάλαιο, την ίδια κοινωνική θέση, το ίδιο σχολείο σε τελευταία ανάλυση (ας θυμηθούμε τα κενά μέχρι και τα μέσα της χρονιάς!). Λοιπόν, με βάση ποια παιδαγωγική αρχή επιβάλλονται όλα αυτά;
Εμείς θα δεχτούμε αυτήν την περαιτέρω υποτίμηση της θέσης και της σχέσης μας με τους μαθητές μας; Θα αφήσουμε τη δίκη των αποτελεσμάτων να καλύψει τη δίκη των αιτίων;
Συνάδελφοι, έχουμε κουραστεί τόσα χρόνια με τη συνεχή απαξίωση της εκπαίδευσης και δη του Λυκείου. Μην τρέφουμε όμως καμιά αυταπάτη πως δήθεν η Τράπεζα και ο τρόπος εξαγωγής των αποτελεσμάτων θα συνετίσουν τους μαθητές και θα ανεβάσουν το επίπεδο. Το πρόβλημα δεν είναι πώς εξετάζουμε αλλά τι και πώς διδάσκουμε, τι θέλουμε να έχουν κατακτήσει οι μαθητές από κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσης. Όσο δεν τίθεται σ’αυτήν τη βάση το πρόβλημα αλλά τους ενδιαφέρει μόνο το ξεκαθάρισμα των αμνών από τα ερίφια, μην περιμένετε βελτίωση της κατάστασης. Αντίθετα προβλέπεται δριμεία επιδείνωση και της δικής μας θέσης και πολύ περισσότερο των μαθητών μας.
