ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο αυτισμός είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή η οποία προκαλεί δυσκολίες σε ανθρώπους που επιχειρούν να δουν, να νιώσουν και να ακούσουν και έτσι δυσχεραίνει τη σωστή λειτουργία της ακοής, της όρασης και της αντίληψης των πραγμάτων που τους περιβάλλει. Δυστυχώς ο αυτισμός δεν επιδέχεται σήμερα θεραπεία, καθώς πρόκειται για μια κατάσταση μη αναστρέψιμη. Τα παιδιά με αυτισμό παρουσιάζουν προβλήματα όσον αφορά τη δημιουργία και σύναψη των διαπροσωπικών τους σχέσεων, την επικοινωνία με τους άλλους, την ανάπτυξη της κοινωνικότητάς τους αλλά και τη συμπεριφορά τους. Άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα του αυτισμού είναι η δυσκολία εκμάθησης της γλώσσας καθώς ο αυτιστικός που θέλει να εκφράζει τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του αντιδράει κυρίως με μορφασμούς, κινήσεις του σώματος και εκφράσεις του προσώπου. Οι συχνές επαναλαμβανόμενες κινήσεις των χεριών ή του σώματος γενικά μαρτυρούν κάποια αντίδραση απέναντι σε κάποιο ερέθισμα που δέχεται από το οικείο περιβάλλον του, είτε καλό είτε κακό. Τα αίτια είναι αβέβαια και μπορεί να εμπλέκονται πολλοί και διάφοροι παράγοντες στην αιτία της ύπαρξης του φάσματος αυτισμού.
ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΑΙΕΣ ΤΟΥ ΑΥΤΙΣΜΟΥ
Πέρα από τις δυσκολίες στη σύναψη των κοινωνικών σχέσεων με τους άλλους, καθώς επίσης και την εκμάθηση της γλώσσας, τα παιδιά με αυτισμό παρουσιάζουν μια αξιοσημείωτη υπερκινητικότητα ή ακόμη στέκονται παθητικοί δέκτες γεγονότων ή καταστάσεων που εκτυλίσσονται μπροστά τους στην καθημερινή τους ζωή και δράση. Οι ιδιαιτερότητες καθώς και τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα που τα διακρίνουν είναι ξεχωριστά, όπως και οι ανάγκες τους , όμως τα ενδιαφέροντά τους δε διαφοροποιούνται ιδιαίτερα σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Είθισται να αρέσκονται σε δραστηριότητες οι οποίες έχουν ορόσημο την κίνηση, όπως χορός, η πεζοπορία αλλά και στο άκουσμα της μουσικής και του τραγουδιού εκδηλώνουν την «ανταπόκρισή» τους σε αυτά μέσα από τις κινήσεις τους. Σε γενικές γραμμές θα μπορούσαμε να πούμε πως οτιδήποτε ερεθίζει τις αισθήσεις τους, δραστηριοποιεί τα συναισθήματά τους τα οποία σθεναρά εκδηλώνουν με ήχους που παράγουν από το στόμα ή κίνηση των άκρων τους ή ολόκληρο το σώμα τους.
Τα προβλήματα συμπεριφοράς κυρίως είναι εκείνα τα οποία χαρακτηρίζουν τον αυτισμό. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι η επιθετική συμπεριφορά, η υπερβολική αντίδραση σε μια πρόκληση την οποία δεν επιθυμεί και στη χειριστή των περιπτώσεων τάσεις αυτοκαταστροφής. Συναντάμε όμως και ήπια μορφή αυτισμού που θα τολμούσαμε να την παραλληλίσουμε και με μια απλή μαθησιακή δυσκολία. Τα άτομα με αυτισμό δύνανται να σημειώσουν βελτίωση και πρόοδο με τις αρμόζουσες στρατηγικές παρεμβατικών ενεργειών από ψυχολόγους, εκπαιδευτικούς, κοινωνικούς λειτουργούς, ειδικούς ιατρούς, γονείς και δασκάλους με τον όρο πως θα γίνει άμεση και έγκαιρη διάγνωση μιας τέτοιας διαταραχής ώστε να υπάρχουν περιθοιρια βελτίωσης.
Η ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΜΕ ΑΥΤΙΣΜΟ
Ο αυτισμός δεν είναι μόνο αναπτυξιακή διαταραχή αλλά και παιδική και τα πρώτα σημάδια παρατηρούνται κατά την περίοδο της παιδικής ηλικίας. Η κλινική εικόνα που συναντάμε στα άτομα με αυτισμό είναι η κοινωνική περιθωριοποίηση. Το παιδί απομονώνεται και λειτουργεί σαν να είναι μόνο του μέσα στον χώρο κι ας περιβάλλεται από άλλα άτομα. Αρνείται την προσωπική επαφή και συνηθίζει να εκφράζεται με θυμό. Κρατάει μια παθητική στάση απέναντι στην χαρά ή στη λύπη, το βλέμμα του είναι απλανές , δεν συνηθίζει να γελάει και συνήθως εκφράζει τη σκέψη και τα συναισθήματα με κινήσεις του σώματος ( χτυπάει το κεφάλι του στον τοίχο ρυθμικά και επαναλαμβανόμενα, ανοιγοκλείνει την πόρτα με μανία, κουνάει τα χέρια του ρυθμικά).
Το αυτιστικό παιδί προσκολλάται εύκολα στα αντικείμενα και τα περιεργάζεται με τόσο ενδιαφέρον ώστε αποσπάται η προσοχή του από οτιδήποτε άλλο. Παρόλο που η κινητικότητα του είναι ευάρεστη όχι μόνο στο σώμα του αλλά και σε μετακινούμενα αντικείμενα, αισθάνεται την αδήριτη ανάγκη να υπάρχει μια τάξη και ηρεμία στα αντικείμενα. Οτιδήποτε σπάει ή αλλάζει θέση, το θυμώνει και αντιδρά και δεν προσαρμόζονται στις αλλαγές. Κάθονται στην ίδια θέση, δεν αλλάζουν μια συγκεκριμένη διαδρομή οπότε και αντιδράει σε οτιδήποτε δε συνηθίζεται σε ό,τι το περιβάλλει. Η αδιάλειπτη επαναλαμβανόμενη κίνηση των χεριών ή των δαχτύλων ακριβώς μπροστά στο πρόσωπο είναι από τα πιο ιδιαίτερα γνωρίσματα του αυτισμού όπως και η περιστροφή γύρω από τον εαυτό του . Επίσης δυσκολίες στην άρθρωση του λόγου, ασυναρτησίες, μη σχηματισμένες προτάσεις, ήχοι του στόματος ή μου μουρμούρα χωρίς να βγαίνει νόημα γιατί δεν υπάρχει σύνταξη του λόγου του.
Τα περισσότερα αυτιστικά παιδιά στερούνται επαρκούς νοημοσύνης για αυτό και στην εισαγωγή αναφέραμε πως αδυνατούν να αντιληφθούν πολλές φορές εις βάθος αυτά που διαδραματίζονται γύρω τους. Έχουν πολλές φορές υπερβολικές φοβίες και είναι ευερέθιστα ακόμη και σε έναν σιγανό ήχο που μπορεί να επισύρει την αναστάτωσή τους , δεν έχουν ολοκληρωμένη επίγνωση και συναίσθηση της θερμοκρασίας ( ζεστού ή κρύου ), ο ύπνος τους δεν είναι σταθερός και δεν αντιδρούν αρνητικά στο κόψιμο ή στο κάψιμο για αυτό και δεν είναι λίγες εκείνες οι περιπτώσεις στις οποίες αυτοτραυματίζονται. Τέλος, η έλλειψη ισορροπίας και οι απότομες και συνεχείς κινήσεις συμπληρώνουν το φάσμα του αυτισμού όσον αφορά το κλινικό προφίλ του ατόμου. Το πώς επεξεργάζεται τις πληροφορίες και τα δεδομένα ο εγκέφαλος, με τρόπο ιδιαίτερο, είναι η γενεσιουργός αιτία για την ύπαρξη του αυτισμού.
Η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ
Ο αυτισμός είναι μια μορφή αναπηρίας όμως σημειώνεται πρόοδος και βελτίωση μέσω της κατάλληλης εκπαιδευτικής παρέμβασης. Ο εκπαιδευτικός υποχρεούται να σεβαστεί τις ιδιαιτερότητες του παιδιού και τα ξεχωριστά του γνωρίσματα. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να ασχολείται με το παιδί, εστιάζοντας τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του, να τα ενθαρρύνει, να τα παροτρύνει σε εκδηλώσεις και δραστηριότητες και να δημιουργεί ένα πρόσφορο κλίμα εμπιστοσύνης και κοινωνικής αποδοχής από τους άλλους. Να ενημερώνει τους γονείς και τον διευθυντή για τη συμπεριφορά και πρόοδό του. Να του απευθύνει τον λόγο σεβόμενος τις ανάγκες του.
Σαν εκπαιδευτικός, αν ερχόμουν αντιμέτωπος με ένα παιδί που έχει αυτισμό, το πρώτο θα ήταν να θέσω μακροπρόθεσμους και βραχυπρόθεσμους στόχους για τον μαθητή (Ώστε να έχιο μια εμπεριστατωμένη εικόνα για την εξέλιξη και πρόοδό του. Στη συνέχεια θα εφάρμοζα εκπαιδευτικές στρατηγικές όπως θα συμμετείχα στην ενασχόλησή του με ένα αντικείμενο ή και δραστηριότητα , οι κινήσεις μου θα ήταν ήρεμες και οτιδήποτε κατάφερνε θα τον επιβράβευα λεκτικά ή με ένα απαλό άγγιγμα ώστε να το ενθαρρύνιο και να το ενισχύσιο θετικά στην ενασχόληση με δραστηριότητες. Θα χρησιμοποιούσα κάποια εκπαιδευτικά υλικά, παιχνίδια ή βιβλία, η αξιοποίηση των οποίων θα ανταποκρινόταν στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά του σημειώνοντας εξέλιξη και πρόοδο μέσα από τις δραστηριότητες αυτές.
Επίσης θα συνεργαζόμουν με όλους τους εμπλεκόμενους στον αυτισμό φορείς όπως τους γονείς του, κοινωνικό λειτουργό, γιατρό και ψυχολόγο, με τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς αλλά και τον σχολικό διευθυντή. Θα μελετούσα ποια βοήθεια μπορεί να παρασχεθεί, οπτική, λεκτική και θα παρατηρούσα με προσοχή κάθε στάδιο της βελτίωσής του. Θα έθετα τα πραγματικά κίνητρα βελτίωσης του παιδιού και με ποια κριτήρια αξιολογείται ο εκάστοτε εκπαιδευτικός στόχος και θα σχέδιαζα ένα πρόγραμμα ανατροφοδότησης των προσπαθειών του παιδιού για συνεργασία θέτοντας κάθε φορά νέους στόχους πιο δύσκολους με βάση το στάδιο της προόδου του. Θα τον ενέτασσα σε ομαδικές δραστηριότητες ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή του σε ομάδες εργασίας ώστε να αναπτυχθούν οι κοινωνικές του δεξιότητες. Οι εκπαιδευτικοί αυτοί στόχοι αποτελούν την ίδια την παρεμβατική ενέργεια και σχετίζονται με γνώμονες όπως η κοινωνικοποίηση, η επικοινωνία, η αυτοεξυπηρέτηση, η συμπεριφορά στο σύνολό της, η ικανότητα στη γραφή και την ανάγνωση.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Οι παρεμβατικές ενέργειες και στρατηγικές του εκπαιδευτικού δεν περιορίζονται μόνο στο γνωστικό και διδακτικό φάσμα αλλά επεκτείνονται και στους βασικούς άξονες της αναπτυξιακής συμπεριφοράς. Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η κάθε περίπτωση και το επίπεδο λειτουργικότητας και ανταπόκρισης του παιδιού στον περιβάλλοντα χοίρο, να χρησιμοποιούνται αμοιβές κι όποτε είναι σκόπιμο να περιορίζονται, η μείωση της βοήθειας ώστε το παιδί να μπορεί να εξυπηρετήσει μόνο του τον εαυτό του, η ανάθεση ολοένα περισσότερων πρωτοβουλιών χωρίς τη δική μας καθοδήγηση, να τίθενται νέοι στόχοι που θα προάγουν την οξύνοια πνεύματος του παιδιού, τη συμμετοχή του σε ομάδες και κατά επέκταση την κοινωνικοποίησή του, την ενθάρρυνση για την διάνοιξη των πνευματικο’ιν του οριζόντων και την αδιάλειπτη προσπάθεια εκπαιδευτικού έργου να προσαρμόσει τις προσήκουσες στις ανάγκες του παιδιού διδακτικές μεθόδους. Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται οπτικά βοηθήματα, ο λόγος μας πρέπει να ναι σαφής και διαυγής και οι λέξεις καθαρές και με αργό ρυθμό ειδικά στις εντολές όταν θέλουμε να δώσουμε κάποιο μήνυμα. Χρειάζεται ο απαιτούμενος χρόνος που προτίθενται να αξιοποιήσουν για να ανταποκριθούν σε κάτι ή για να μεταβούν σε κάτι πιο δύσκολο. Φροντίζουμε το περιβάλλον να είναι πενιχρό από αισθητηριακά ερεθίσματα ανταμείβοντας πάντα προσιτές συμπεριφορές του παιδιού και ενθάρρυνση σε οτιδήποτε δείχνει ενδιαφέρον. Τέλος αξίζει να θυμόμαστε ότι το επιστέγασμα για την ποιοτική βελτίωση των όρων της ζωής με αυτισμό είναι το έμπρακτο ενδιαφέρον και ο σεβασμός για τις ανάγκες και ιδιαιτερότητές τους.
Αρθρογραφία: Τα παιδαγωγικά μας