Πόσο “τυπικό” δείγμα Παλαιάς Κωμωδίας είναι η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη (411 π.Χ.); Δικαιούται κανείς γενικά να μιλά για «τυπικά» στοιχεία στην Αρχαία Κωμωδία, σε ένα θεατρικό είδος τόσο πολυσχιδές και πολυμορφικό; Και αν ακόμη υπάρχει «τύπος», μπορούμε εμείς να εντοπίσουμε και να περιγράψουμε τα συστατικά του, τη στιγμή που στη διάθεσή μας έχουμε μόνο έντεκα ακέραιες κωμωδίες από ένα και μόνο δραματουργό;
Οι προβληματισμοί αυτοί είναι ουσιώδεις και πρέπει να λειτουργούν ως caveat ενάντια σε παρορμητικές γενικεύσεις και εύκολες σχηματοποιήσεις. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ ότι η Κωμωδία ήταν είδος «προοδευτικό», που προέβαινε σε συνεχείς πειραματισμούς, ιδιαίτερα καθώς υφίστατο παραγωγική ώσμωση με την τραγωδία. Παρά ταύτα, οι κωμωδίες του Αριστοφάνη, πλαισιωμένες και από τα εκατοντάδες σωζόμενα αποσπάσματα της Αρχαίας, επιτρέπουν τη χονδρική έστω σκιαγράφηση των γενικών τάσεων του είδους.
Ως προς τη Θεματολογία, τη Δομή, τους Χαρακτήρες και την Παράστασή της, η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη εμφανίζει αρκετά στοιχεία που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν “τυπικά” της Παλαιάς Κωμωδίας και άλλα, λιγότερο τυπικά.
1. ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ
1.1. Η άμεση πολιτική επικαιρότητα
Ως προς τη θεματολογία της, η Παλαιά Κωμωδία χαρακτηρίζεται από την ενασχόλησή της με τα μεγάλα πολιτικά, κοινωνικά, ηθικά ζητήματα της άμεσης επικαιρότητας: Πόλεμος και Ειρήνη, δημοκρατία και δημαγωγία, παράδοση και ασύδοτος νεωτερισμός, άνδρες και γυναίκες, Τέχνη και επιτήδευση αποτελούν κεντρικά θέματα των κωμωδιών του Αριστοφάνη αλλά (εξ όσων μπορούμε να ξέρουμε) και άλλων συγχρόνων του δραματουργών (Εύπολις, Κρατίνος, Πλάτων, Φερεκράτης κτλ). Η πολιτική θεματολογία, βεβαίως, γνωρίζουμε ότι δεν ήταν το αποκλειστικό χαρακτηριστικό της Παλαιάς. Ήδη ο αρχαιότερος σύγχρονος του Αριστοφάνη Κράτης φέρεται να έγραψε κωμωδίες με συνεχή πλοκή, η οποία μάλλον βασιζόταν σε εκτεταμένη παρωδία μύθων. Μυθολογικές παρωδίες ενδεχομένως έγραψε και ο ίδιος ο Αριστοφάνης, ενώ το είδος ανθίζει ιδιαίτερα τον 4ο αιώνα.
Η Λυσιστράτη φαίνεται απολύτως «τυπική» ως προς τη θεματολογία της, καθώς ο Αριστοφάνης αγκυρώνει το έργο του σε μια συγκεκριμένη, κρίσιμη ιστορική στιγμή και ασχολείται με τα πιο επείγοντα και πιεστικά θέματα της άμεσης επικαιρότητας.
Η Λυσιστράτη διδάσκεται «διὰ Καλλιστράτου» στα Λήναια του 411 (Ιανουάριος-Φεβρουάριος), δύο χρόνια μετά τη Σικελική Καταστροφή. Το έργο απηχεί, άκρως ενδεικτικά, το πολιτικό και ψυχολογικό κλίμα των αρχών του 411. Ο χρόνος που έχει παρέλθει φαίνεται να έχει απαλύνει κάπως το σοκ της πανωλεθρίας (όπως προκύπτει από τις παιγνιώδεις αναφορές του έργου στους Ερμοκοπίδες). Η κατάσταση όμως δεν παύει να είναι κρίσιμη. Το ναυτικό και η οικονομία των Αθηνών έχουν σχεδόν αποτεφρωθεί. Οι δυνάμεις του Άγιδος Β΄ βρίσκονται στρατοπεδευμένες στη Δεκέλεια και λεηλατούν την Αττική γη. Χιλιάδες δούλοι έχουν αυτομολήσει, η οδός ανεφοδιασμού μέσω Ευβοίας έχει κοπεί και οι Σπαρτιάτες ενεργούν στον Ελλήσποντο απειλώντας την εκεί αθηναϊκή ηγεμονία. Η Αθήνα αντιδρά διορίζοντας ειδικό συμβούλιο δέκα γερόντων (“Προβουλοι”), με σκοπό το νοικοκύρεμα της δημόσιας διοίκησης και την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών. Η Αθήνα κατορθώνει επίσης να ξανακτίσει αποτρεπτική ναυτική δύναμη με έδρα τη Σάμο, η οποία τελικά καταπνίγει τη στάση των νησιωτικών συμμάχων (η οποία είχε προκληθεί από τον Αλκιβιάδη!).
Ολόκληρο το άρθρο στη σελίδα antonispetrides.wordpress.com
