Χρήστος Κ. Τσαγγάλης
Το σκηνικό είχε στηθεί με προσοχή: μπροστά σε μια υπέροχη τζαμαρία, με φόντο τις παγωμένες πλαγιές και τα κουκλίστικα σπίτια του Νταβός, μια δημοσιογράφος του BBC παίρνει συνέντευξη από τη Γερμανίδα Υπουργό Άμυνας. Η συζήτηση, παρά τη φαινομενικά αντίθετη εικόνα, εστιάστηκε στον νεοεκλεγέντα Αμερικανό Πρόεδρο και τις διακηρύξεις του για το βορειοατλαντικό σύμφωνο, το γνωστό μας Ν.Α.Τ.Ο. Μολονότι το ελβετικό τοπίο ανέδιδε μια μονότονη ηρεμία, το λευκό φόντο άρχισε να γίνεται (στα δικά μου τουλάχιστον μάτια) μάλλον επικίνδυνο. Σαν ένα λευκό χαρτί στο οποίο οι ισχυροί του κόσμου θα γράψουν τα νέα κεφάλαια της ιστορίας. Τι κεφάλαια θα είναι αυτά, παραμένει αινιγματικά αδιάγνωστο.
Σε κάποια στιγμή η δημοσιογράφος έφερε στο προσκήνιο το περίφημο άρθρο 5 του βορειοατλαντικού συμφώνου, που ορίζει ότι αν ένα εκ των μελών της συμμαχίας δεχθεί επίθεση από κάποια άλλη χώρα (η οποία δεν συμμετέχει στο Ν.Α.Τ.Ο.), τότε όλες οι υπόλοιπες οφείλουν να τη συνδράμουν αμυντικά. Καθιστώντας την επίθεση εναντίον ενός μέλους της συμμαχίας ισοδύναμη της επίθεσης εναντίον όλων των μελών, το Ν.Α.Τ.Ο. (όπως ορίζεται στη συνθήκη της Ουάσιγκτον) ενισχύει την αλληλεγγύη μεταξύ των μελών του και επιβάλλει την από κοινού άμυνα απέναντι στον εχθρό. Ο πρόσφατα εκλεγμένος Αμερικανός πρόεδρος όμως θεωρεί πως το άρθρο 5 δεν είναι δεσμευτικό και ότι αν κάποιο μέλος της συμμαχίας δεν ενισχύει οικονομικά όσο του αναλογεί τη συμμαχία, τότε τα άλλα μέλη δεν είναι υποχρεωμένα να το συνδράμουν αμυντικά.
Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα και διδακτική ιστορία που θα ήθελα να διηγηθώ. Προέρχεται από την αρχαία ελληνική μυθολογία. Ο Τυνδάρεως, βασιλιάς της Σπάρτης, είχε να αντιμετωπίσει ένα οξύ πρόβλημα. Νέοι βασιλιάδες από όλη την Ελλάδα είχαν στείλει δώρα στο παλάτι του διεκδικώντας το χέρι της κόρης του Ελένης, που η ομορφιά της την έκανε να υστερεί μόνο σε σχέση με την θεά του έρωτα Αφροδίτη. Γνωρίζοντας ότι είναι εξαιρετικά πιθανό η όποια απόφαση να μη γίνει αποδεκτή από τους υπόλοιπους μνηστήρες, ο Τυνδάρεως βρισκόταν σε δύσκολη θέση. Η τύχη όμως ήταν στο πλευρό του: ο Οδυσσέας, που είχε βάλει στο μάτι την πρώτη εξαδέλφη της Ελένης, την Πηνελόπη, κόρη του Ικαρίου που ήταν αδελφός του Τυνδάρεω, υποσχέθηκε στον Σπαρτιάτη βασιλιά ότι μπορούσε να τον βοηθήσει. Ένα μόνο πράγμα ζητούσε: το χέρι της Πηνελόπης. Ο Τυνδάρεως εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία και έπεισε τον Ικάριο να δώσει την Πηνελόπη στον Οδυσσέα για γυναίκα του. Ο βασιλιάς της Ιθάκης αποκάλυψε στον Τυνδάρεω το σχέδιό του: θα έβαζε τους μνηστήρες να δώσουν όρκο πως αν η Ελένη και ο άνδρας της διέτρεχαν κίνδυνο, τότε όλοι οι μνηστήρες θα έσπευδαν να τους συνδράμουν. Αυτό θα ήταν το άρθρο 5 για εκείνους.
Έτσι κι έγινε. Τα πράγματα μάλιστα δεν άργησαν να πάρουν την αναμενόμενη τροπή. Όταν ο Τρώας πρίγκηπας Πάρης έκλεψε την Ελένη από τη Σπάρτη με τη βοήθεια της Αφροδίτης, ο απατημένος σύζυγος Μενέλαος έσπευσε στις Μυκήνες ζητώντας τη βοήθεια του αδελφού του Αγαμέμνονα, του ισχυρότερου Έλληνα βασιλιά. Ο Αγαμέμνονας θυμήθηκε τον όρκο που έδενε τους Έλληνες ήρωες και γρήγορα συγκέντρωσε ένα μεγάλο στρατό και στόλο για να μεταβεί στην Τροία. Γνώριζε καλά για τα άπαρτα τείχη της πόλης που είχαν χτίσει οι θεοί, γνώριζε για τις δυσκολίες του εγχειρήματος, αλλά γνώριζε επίσης για τα πλούτη που κρύβει το ιερό Ίλιο μέσα του. Επικαλούμενος τον όρκο που είχαν δώσει οι μνηστήρες, θα μπορούσε επιτέλους να ενεργοποιήσει μια μεγάλη πολεμική μηχανή με τον ίδιο ως αρχιστράτηγο.
Αυτό το αρχαιοελληνικό Ν.Α.Τ.Ο. όμως είχε να αντιμετωπίσει και ένα άλλο πρόβλημα. Με σημερινούς όρους θα το ορίζαμε ως την αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων μέσων, με όρους μυθολογίας θα το διατυπώναμε ως συμμετοχή όλων των αρίστων στον πόλεμο. Ο Αγαμέμνονας γνώριζε ένα χρησμό που έθετε ως προϋπόθεση για την άλωση της Τροίας τη συμμετοχή στην εκστρατεία των δύο πιο ικανών από τους Έλληνες: του Οδυσσέα, βασιλιά της μικρής Ιθάκης, η πολύτροπη νόηση του οποίου θα αποδεικνυόταν το κλειδί για την άλωση της Τροίας, και του Αχιλλέα, πρίγκηπα της Θεσσαλίας στον βορρά, που η εκπληκτική πολεμική ικανότητά του ήταν απαραίτητη για τους Αχαιούς. Έλα όμως που τόσο ο πρώτος όσο και ο δεύτερος δεν ήταν μνηστήρες της Ελένης και ως εκ τούτου δεν ήταν υποχρεωμένοι να συμμετάσχουν στον πόλεμο. Ο Αγαμέμνονας όμως τους χρειαζόταν. Για να τους προσελκύσει χρησιμοποίησε όλα τα μέσα. Ο ευφυής Παλαμήδης αποκάλυψε το τέχνασμα του Οδυσσέα που έκανε τον τρελό προσπαθώντας να αποφύγει τη στρατολόγηση και τον ανάγκασε να συμμετάσχει στην εκστρατεία. Στη συνέχεια ο Οδυσσέας έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην προσέλκυση του Αχιλλέα στον πόλεμο.
Κι έτσι όμως ο πόλεμος κράτησε δέκα χρόνια. Με πολλούς ήρωες νεκρούς, με τα σώματά τους βορά στα σκυλιά και τα όρνια (όπως χαρακτηριστικά μας θυμίζει το ιλιαδικό προοίμιο), σε μια χώρα μακρινή, για χάρη ενός όρκου αλλά και της ανθρώπινης ματαιοδοξίας. Τόσο κορμιά ριγμένα / στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης / τόσες ψυχές / δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι, όπως έλεγε ο Σεφέρης. Και από την άλλη η Τροία, μια πόλη κόσμημα, έγινε συντρίμμια. Φόνος και δάκρυα η ματωμένη σπορά των Αχαιών.
Ο Donald λέει πως το άρθρο 5 έχει περιορισμένη ισχύ, στοιχείο που ενόχλησε τη Βρετανίδα δημοσιογράφο και τη Γερμανίδα Υπουργό Άμυνας στο Νταβός, όπως και πολλά γεράκια του πολέμου στην Ουάσιγκτον και αλλού. Ίσως νοσταλγούν τη μοναδική φορά που το άρθρο 5 ενεργοποιήθηκε, μετά την τρομοκρατική επίθεση στους δίδυμους πύργους την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Τότε που η πολεμική μηχανή της βορειοατλαντικής συμμαχίας κατέκαψε δύο χώρες σβήνοντάς τις ουσιαστικά από τον χάρτη, τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να ξετυλίγουν και πάλι τον μίτο της φρίκης. Ο Donald γνωρίζει πως χρειάζονται και άλλοι παίχτες για να αλώσεις τη σημερινή Τροία. Οι μνηστήρες του βορειοατλαντικού συμφώνου δεν αρκούν. Το Ισραήλ, ο πολυμήχανος Οδυσσέας της εποχής μας, και η Ρωσία, ο βόρειος γίγαντας, είναι απαραίτητοι. Γι᾽ αυτό ανοίγει νέα πρεσβεία στο πρώτο. Γι᾽ αυτό κλείνει το μάτι στη δεύτερη.
Ο Donald, όπως ο Αγαμέμνονας, ξέρει από συμμαχίες. Όπως και από business, και ειδικά από τη μεγαλύτερη: τον πόλεμο. Για μια πόρνη κι έναν όρκο. Για ένα άρθρο 5 και πολλά, πολλά δολάρια.
Ο Χρήστος Κ. Τσαγγάλης είναι Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Διευθυντής του Τομέα Κλασικών Σπουδών
Email: xristos.tsangalis@gmail.com
Δημοσιεύτηκε στη ΜτΚ (29.1.2017)
