Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΡΑΨΩΔΙΑ ψ
Η ραψωδία, μέχρι τη στιγμή της αναγνώρισης, δομείται πάνω σε σειρά «αποκαλύψεων» και «στοιχείων». Συγκεκριμένα έχουμε τρεις «αποκαλύψεις», δηλαδή ρητές δηλώσεις προς την Πηνελόπη εκ μέρους διαφόρων χαρακτήρων ότι ο Οδυσσέας έχει παλιννοστήσει (Ευρύκλεια, Τηλέμαχος και τέλος ο ίδιος ο Οδυσσέας). Έχουμε επίσης ισάριθμα «στοιχεία», δηλαδή ενδείξεις που επάγουν στο προφανές συμπέρασμα (αρχικά η ουλή, λίγο αργότερα η μορφή ενός ανθρώπου που θυμίζει τον Οδυσσέα και τέλος, πάνω από όλα, το λέχος).
Η αναγνώριση επιτελείται σε δύο φάσεις, οι οποίες διακρίνονται από την «εκτροπή» του ψευδογάμου. Στην πρώτη φάση, οι δύο «αποκαλύψεις» (από την Ευρύκλεια και τον Τηλέμαχο) πλαισιώνουν τα δύο «στοιχεία» σε μια όμορφη κυκλική σύνθεση. Η δεύτερη φάση εισάγεται με ό,τι θα έπρεπε «κανονικά» να καθορίσει το αποτέλεσμα αποφασιστικά, την αυτοαποκάλυψη δηλαδή του Οδυσσέα στη γυναίκα του. Εντούτοις όμως η διαδικασία, που σύμφωνα με τον χαρακτήρα της Πηνελόπης δεν μπορούσε παρά να ολοκληρωθεί διὰ σημάτων και όχι δι’ αποκαλύψεων, επισφραγίζεται με το τρίτο και καθοριστικό στοιχείο, το μέγα σῆμα, το κρεβάτι του ζευγαριού. Έτσι οι δύο σύζυγοι οδηγούνται σταδιακά και με αρκετή επιβράδυνση, από την αποξένωση στην αναγνώριση και την οριστική πλέον επανένωση.
Ας δούμε με λεπτομέρειες αυτή την πορεία:
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ 1Η : Η Ευρύκλεια αποκαλύπτει ότι ο Οδυσσέας γύρισε και σκότωσε τους μνηστήρες με τη βοήθεια του Τηλεμάχου. Η Πηνελόπη αντιδρά με δυσπιστία πιστεύοντας ότι η μνηστηροφονία είναι έργο θεού και τιμωρία για την ὕβριν τους.
ΣΤΟΙΧΕΙΟ 1Ο: Πλένοντας τα πόδια του η Ευρύκλεια έχει αναγνωρίσει μια παλιά ουλή του Οδυσσέα, αλλά εκείνος την είχε εμποδίσει τότε να τον αποκαλύψει.
ΣΤΟΙΧΕΙΟ 2Ο: Η Πηνελόπη κάθεται αντίκρυ στον Οδυσσέα, αλλά σε απόσταση. Αν και της φαίνεται οικείος, εντούτοις η ρυπαρή και καταρρακωμένη εμφάνισή του την εμποδίζει να τον αναγνωρίσει.
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ 2Η: Ο Τηλέμαχος επιβεβαιώνει πως ο ξένος είναι ο πατέρας του. Η Πηνελόπη δηλώνει σοκαρισμένη και αναφέρεται στην ανάγκη αναγνώρισης διὰ σημάτων. Ο Οδυσσέας χαμογελά.
ΕΚΤΡΟΠΗ (;): Ο Οδυσσέας στρέφει τον νου του στους συγγενείς των νεκρών μνηστήρων. Δίδει οδηγίες για την αντιμετώπισή τους (ψευδο-γάμος). Ο Τηλέμαχος αποσύρεται για να εκτελέσει τις οδηγίες αυτές. Ο ίδιος ο Οδυσσέας αποσύρεται επίσης για λίγο και επανέρχεται λουσμένος και θαυματικά εξωραϊσμένος. Ο εξωραϊσμός του Οδυσσέα όχι μόνο δεν λυγίζει την Πηνελόπη, όπως τη Ναυσικά, αλλά αντιθέτως ενισχύει την καχυποψία της και την πίστη της ότι μπορεί να είναι μια απάτη των θεών, όπως αυτή που παρέσυρε την Ελένη.
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ 3η: Ο Οδυσσέας αυτοαποκαλύπτεται στην Πηνελόπη και ζητά να του στρώσουν να κοιμηθεί.
ΕΛΕΓΧΟΣ: Η Πηνελόπη δρομολογεί τέχνασμα, για να ελέγξει την ταυτότητα του Οδυσσέα. Το τέχνασμα εμπλέκει τον νυφικό θάλαμο και το κρεβάτι του ζεύγους.
ΣΤΟΙΧΕΙΟ 3Ο : Ο Οδυσσέας εξανίσταται και δίνει τέτοιες πληροφορίες για τον θάλαμο και το κρεβάτι, που πείθουν την Πηνελόπη για την ταυτότητά του.
ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΝΑΓΚΑΛΙΣΜΟΣ: Η Πηνελόπη εξηγεί την εφεκτικότητά της. Θαυματική επιμήκυνση της νύχτας από την Αθηνά. Απόσυρση στον νυφικό θάλαμο.
«ΜΙΚΡΟΣ ΑΠΟΛΟΓΟΣ»: σύνοψη των περιπετειών του Οδυσσέα και των παθών της Πηνελόπης.
ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ: Ο Οδυσσέας, ο Τηλέμαχος και οι συν αυτοίς αναχωρούν για τον αγρό.
