Του Νίκου Τσούλια
Η 25η Μαρτίου συμπυκνώνει με έναν μοναδικό τρόπο τα προεπαναστατικά γεγονότα και καταλύει τα γεγονότα που “ακολούθησαν” λειτουργώντας ως αποφασιστικός καταλύτης. Και δεν είναι μόνο η συμβολοποίησή της που δημιουργεί ένα ξεχωριστό σύμπαν παραστάσεων σε κάθε Έλληνα, είναι και το εθνικό – συλλογικό μας σκίρτημα που θεμελιώνει τη σύγχρονη κρατική έκφρασή μας, είναι και το ξεκίνημα μιας νέας εποχής για έναν λαό που έμεινε πολλά χρόνια στη σκλαβιά, γιατί οι διεθνείς συσχετισμοί ευνοούσαν την κρατούσα τότε τάξη πραγμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ωστόσο, το φρόνημα του ελληνικού λαού ήταν αδούλωτο καθ’ όλη τη διάρκεια του ζοφερού σκότους και όχημα αυτού του φρονήματος ήταν η γλώσσα μας, η παιδεία μας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι με τη γένεση του ρεύματος του Διαφωτισμού στην Ευρώπη – του Διαφωτισμού που στηρίχτηκε στην ελληνική και στην κλασική παιδεία – τροφοδοτείται η θέληση του λαού μας για ελευθερία, παρά το γεγονός ότι οι εξουσίες των ευρωπαίων δεν ήθελαν καμιά επανάσταση. Και είναι η δύναμη των γραμμάτων και του πνεύματος δύναμη που αλλάζει τον άνθρωπο και τον κόσμο του, είναι δύναμη που εξεγείρει συνειδήσεις, είναι δύναμη που οδηγεί τον άνθρωπο στους δρόμους της προσφοράς, του αγώνα και της θυσίας.
Έτσι, μπορούν να ερμηνευτούν οι μεγαλειώδεις πράξεις των φτωχών και ανυπεράσπιστων Ελλήνων. Έτσι, μπορούν να κατανοηθούν οι θυσίες στο Μεσολόγγι, στο Ζάλογγο, στα Ψαρά, στη Χίο και αλλού. Υπήρξαν άνθρωποι αποφασισμένοι να δώσουν τη ζωή τους, να την προσφέρουν ακέραια στο ιδανικό της ελευθερίας, στην υπέρτατη αξία της εστίας, της πατρίδας. Μπορεί στις δύσκολες εποχές ο άνθρωπος να νιώθει τη δύναμη της προσωπικότητάς του και το μεγαλείο της ψυχής του, αλλά είναι ο κόσμος της παιδείας που ανοίγει τους δρόμους της δράσης και της αλληλεγγύης. Και είναι το νήμα της παιδείας που ενώνει τους Έλληνες στις παροικίες της Ευρώπης, στη Βενετία, στο Παρίσι, στην Τεργέστη, στη Βιέννη, στην Οδησσό κλπ. Αυτό το νήμα θα υφάνει τις συνειδήσεις της ελευθερίας, της εξέγερσης και της θυσίας. Ο Κοραής διατυπώνει το αίτημα των χιλιάδων Ελλήνων με αξιωματικό τρόπο, με απόλυτη και καθαρή ερμηνεία: «η παιδεία θα φέρει ελευθερία».
Οι θυσίες δεν γίνονται μόνο από τους επώνυμους ήρωες. Ήρωες υπήρξαν όλοι όσοι έθεσαν τη ζωή τους στην υπόθεση του πρώτου ιδανικού κάθε ανθρώπου, στην υπόθεση της ελευθερίας. Είναι χιλιάδες λαού που θυσιάστηκαν. Ο καθηγητής Φ. Βώρος σε μελέτη του αναφέρει. «Kατά υπολογισμό αξιόπιστο οι απώλειες, οι προκλημένες από τον εννεάχρονο απελευθερωτικό Aγώνα υπήρξαν: το ένα τρίτο σχεδόν του πληθυσμού και τα δύο τρίτα περίπου του παγίου κεφαλαίου στις περιοχές του εδάφους τού από 1830 ελεύθερου κράτους». Όταν ο άνθρωπος είναι το απόλυτο υποκείμενο δημιουργίας της ελευθερίας του ανοίγει δρόμους και για τους άλλους, γίνεται σηματωρός και για τις εφησυχασμένες συνειδήσεις. Τότε ο άνθρωπος είναι σε κατάσταση μόνιμης έκστασης, ιερής ανάφλεξης. Τότε η ζωή μετασχηματίζεται, τα γεγονότα αποκτούν άλλες διαστάσεις. Τότε βαδίζει στο μονοπάτι της προσωπικής του τελείωσης.
Είναι ο δρόμος που άνοιξε ένα σύμβολο του δικού μας Διαφωτισμού αυτής της εποχής, ο Ρήγας Φερραίος. Ο Ρήγας Φερραίος θα συλλάβει όλο το πνευματικό και πολιτισμικό και πολιτικό στερέωμα της Νέας Εποχής, της εποχής της εθνικής ανεξαρτησίας, της Δημοκρατίας και της συνεργασίας των λαών. Ας θαυμάσουμε ένα μικρό μέρος του στοχασμού του.
-Στην Ελληνική Δημοκρατία ο Αυτοκράτωρ Λαός είναι ο μόνος που ημπορεί να προστάζει δι’ όλα χωρίς κανένα εμπόδιο. Ο ελληνικός λαός είναι φίλος και σύμμαχος με τα ελεύθερα έθνη.
-Οι έλληνες δεν ανακατώνονται εις την διοίκηση άλλων εθνών αλλά ούτε είναι εις αυτούς δεκτόν να ανακατωθούν άλλα εις την εδική των.
-Δεν κάμνουν ποτέ ειρήνη με ένα εχθρόν όπου κατακρατεί τον ελληνικό τόπον.
-Η νομοθετική διοίκησις βεβαιοί εις όλους, έλληνας, Τούρκους Αρμένηδες και άλλους κατοίκους την ισοτιμία, την ελευθερία και την σιγουρότητα.
-Η Ελληνική Δημοκρατία τιμά την πραότητα, την ανδρείαν, το γηρατείον.
-Τον ατίμητο θησαυρό της φιλτάτης ελευθερίας τον διαφυλάττουμε κατά του ζυγού της τυραννίας.
Ο Ρήγας Φερραίος δεν θεωρητικολογούσε ανέξοδα όπως εμείς. Έδωσε τη ζωή του στην πατρίδα για τα μεγάλα ιδανικά, για εκείνα τα ιδανικά με τα οποία ένας λαός δημιουργεί το δικό του μέλλον.
Η 25η Μαρτίου 1821 δεν είναι απλά και μόνο σχολική υπόθεση. Η σχολειοποίησή της τη συρρικνώνει. Η 25η Μαρτίου 1821 είναι ιστορικό, εθνικό, κοινωνικό γεγονός ύψιστης σημασίας. Ο εορτασμός δεν μπορεί να είναι επετειακός, δεν μπορεί να έχει μουσειακό άρωμα. Η 25η Μαρτίου 1821 είναι παρούσα και σήμερα. Όχι μόνο γιατί δημιούργησε τη σύγχρονη Ελλάδα, αλλά και γιατί οι παρακαταθήκες της και τα διδάγματά της και το αξιακό της στερέωμα οφείλουν να διαμορφώνουν τις συνειδήσεις μας. Δεν μπορείς να κατανοήσεις και να γιορτάσεις την 25η Μαρτίου 1821 με χειραγωγημένες συνειδήσεις, με ιδεολογίες παρακμής, με κοσμοθεωρίες λατρείας του χρήματος και των υλικών αγαθών. Αλλά πριν απ’ αυτά οφείλουμε να στοχαστούμε ιδιαίτερα σήμερα για το μέγα ζήτημα της εθνικής ανεξαρτησίας. Γιατί αυτή η μάχη στην ιστορία δεν δίνεται άπαξ. Κάθε εποχή οφείλει να δίνει το δικό της αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία.
Ο ακαδημαϊκός και πρώην υπουργός Παιδείας, ο K. I. Δεσποτόπουλος, σε ένα άρθρο του «Οι εθνικές επέτειοι της εθνεγερσίας» (Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 24-25/3/2012), δίνει το πραγματικό περιεχόμενο της σχέσης μας με την 25η Μαρτίου 1821. «Η ιστορία από το 1821 μέχρι τις μέρες μας μιλά για το ποια εθνική ανεξαρτησία θέλουμε. Αν θεωρήσουμε ότι εθνική ανεξαρτησία είναι η προσκόλληση στο άρμα της μιας ή της άλλης μεγάλης δύναμης, ακρίτως και χωρίς προοπτική να κερδίσουμε κάτι από αυτή την επαφή, τότε δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Αν όμως δεχτούμε ότι εθνική ανεξαρτησία είναι να αποφασίζουμε εμείς για τα θέματά μας, για τις συμμαχίες μας, για το μέλλον μας, δεχόμενοι στοιχεία από άλλα έθνη και κράτη, κατόπιν επεξεργασίας, τότε θα πρέπει να το πάρουμε απόφαση: η επανάσταση του 1821 όχι μόνο δεν πέτυχε αλλά, πολύ περισσότερο, δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί».
Ας μη βιαζόμαστε να γιορτάσουμε. Ας μη καμωνόμαστε ότι έχουμε κατακτήσει εκείνο το βαθμό συνείδησης που θα μάς δώσει τη δυνατότητα να βιώσουμε το πραγματικό νόημα της 25ης Μαρτίου και κυρίως να ενταχτούμε στα κελεύσματά της. Ο καθηγητής Κ. Δεσποτόπουλος δίνει το στίγμα του. «Η Επανάσταση του 1821, σήμερα, είναι πιο επίκαιρη παρά ποτέ. Όχι μόνο επίκαιρη αλλά και πιο δύσκολη να γίνει, να βρεθεί ο δρόμος που θα μας οδηγήσει στην ουσιαστική εθνική ανεξαρτησία και στην υπερηφάνεια ότι είμαστε ένα έθνος που βασίζεται, σε ένα μεγάλο βαθμό, στις δικές του δυνάμεις».
Ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι οι συνειδήσεις μας πάλλονται από την πνευματική ελευθερία του Ρήγα; Ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι έχουμε ανοίξει το δικό μας σύγχρονο δρόμο του αγώνα και της προσφοράς; Φρονώ ότι δεν έχουμε κατακτήσει συνειδήσεις προσφοράς στην πατρίδα, ότι είμαστε ακόμα πολύ πίσω από το να ανοίξουμε δρόμους εθνικού αυτοπροσδιορισμού και εθνικής ανεξαρτησίας. Απλώς ερίζουμε θεωρητικά και κομματικά, ότι έχουμε δίκιο έναντι των άλλων για δευτερεύοντα και επιμέρους ζητήματα. Και αυτό γίνεται γιατί δεν ενστερνιζόμαστε πράγματι τα μεγάλα προτάγματα της 25ης Μαρτίου 1821.
