Του Νίκου Τσούλια
«Αν δεν ξέρεις ποιο δρόμο θα πάρεις, όλοι δρόμοι είναι το ίδιοι», λέει πολύ σοφά μια αραβική παροιμία. Και εμείς δεν ξέρουμε ποιο δρόμο να πάρουμε στους σημερινούς καιρούς στους τόπους της εκπαίδευσης. Έχουμε βγει σε ένα μονοπάτι εδώ και χρόνια πολλά και βαδίζουμε χωρίς να αναρωτιόμαστε αν τραβάμε κατά τη μεριά ενός δημιουργικού μέλλοντος. Έχουμε μια δογματική βεβαιότητα και με αυτή πορευόμαστε εδώ και δεκαετίες: να εκπαιδεύονται όλο και περισσότερο τα παιδιά και οι νέοι. Και νομίζουμε ότι αυτό αρκεί…
Αλλά για ποιο λόγο να μαθαίνουν οι νέοι Γράμματα; Η απάντηση είναι μονομερής και απόλυτη: για να κάνουν μια επιτυχημένη επαγγελματική πορεία, να βγάζουν όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα. Λατρεύουμε την απόκτηση του πτυχίου, όσο το δυνατόν «ανώτερου» οικονομικά, θεωρώντας ότι έτσι οι μεν γονείς εξαντλούν τη γονεϊκή τους μέριμνα, οι δε νέοι έχουν μια δυνάμει καλή εξέλιξη. Και παρά το γεγονός της βαθιάς κρίσης της χώρας μας δεν γίνεται κάποιος αναστοχασμός ή μια κριτική ενδοσκόπηση, μήπως δεν είναι έτσι τα πράγματα.
Μήπως δηλαδή πρέπει να μιλήσουμε για μόρφωση και όχι για εκπαίδευση και μάλιστα στενής χρησιμοθηρικής αντίληψης που δεν οδηγεί σε ξέφωτο; Θέλουμε να μορφωνόμαστε; Θέλουμε να συζητήσουμε για το πώς θα διαμορφώνουμε τη «μορφή» του πολίτη, για την εικόνα της κοινωνίας που οραματιζόμαστε και αγωνιζόμαστε; Θέλουμε να μιλήσουμε για το «Όλον» του ανθρώπου και για την προσωπικότητά του ή για τον άνθρωπο – επαγγελματία και για τον άνθρωπο – οικονομική μονάδα; Θέλουμε να μιλήσουμε για μια κοινωνία που θα θέτει αυτή τις πρώτες επιλογές της πολιτικής ή για μια κοινωνία που θα ακολουθεί τις επιταγές των δυνάμεων της αγοράς με δέλεαρ τον επαγγελματικό καταμερισμό και με παράλληλο φόβητρο την ανεργία;
Αλλά για να συζητήσουμε την προσωπικότητα του ανθρώπου και το είδωλο του ενεργού πολίτη, θα πρέπει να συζητήσουμε για το ποιος είναι ο γαλαξίας των κρατουσών αξιών μας; Θα μιλήσουμε για τη συστηματική καλλιέργεια της αγάπης, της αλληλεγγύης, του αλτρουισμού, της κοινωνικότητας, της συνεργατικότητας, της κατανόησης, του αλληλοσεβασμού, των κοινωνικών αγώνων ή θα αποδεχτούμε τις κίβδηλες αξίες του καπιταλισμού: την ιδιώτευση, το βόλεμα, τον ανταγωνισμό, τον καταναλωτισμό, την εκμετάλλευση, τη λατρεία του χρήματος;
Μπορούμε να συζητήσουμε για μια αισθητική αντίληψη της ζωής, στην οποία θα καλλιεργείται η Ομορφιά και το Ωραίο και όχι η χυδαιότητα και το κιτς και στην οποία πρώτη προτεραιότητά μας θα είναι η προαγωγή των ευαισθησιών μας και της καλλιτεχνικής θεώρησης του κόσμου ή θα αφήνουμε την ψυχή μας να λεηλατείται από την πλήρη εμπορευματοποίηση των πάντων; Θα αναζητάμε την ανεξαρτησία του Πνεύματός μας ή θα καταναλώνουμε την προσωπική ιστορική μας πορεία και τη ζωή μας στα κελεύσματα των κάθε λογής εξουσιών;
Μπορούμε να μιλήσουμε για μια κοινωνική ηθική, στην οποία θα ασκείται και θα κρίνεται η ίδια η πορεία μας με βάση τα προτάγματα της αγάπης και της αλληλεγγύης; Είμαστε αποφασισμένοι να αμφισβητήσουμε την εκμετάλλευση και τη χειραγώγηση, που υπονομεύουν κάθε απόπειρα για την ελευθερία μας ή θα επιζητούμε την ένταξή μας στις τόσες και τόσες δομές του «συστήματος» με κυρίαρχο όνειρο «να πιάσουμε την καλή», να κοιτάξουμε τον εαυτό μας και μόνο;
Δεν μπορεί να νοηθεί μόρφωση του ανθρώπου χωρίς την ανάδειξη των κοινωνικών λειτουργιών και των διαπροσωπικών σχέσεων, χωρίς την εμβάθυνση στον ψυχισμό και στο συναισθηματικό μας κόσμο. Σε μια εκπαίδευση που θα έχει τη μόρφωση ως βασικό προσανατολισμό δεν είναι οι γνώσεις και οι δεξιότητες αυτοσκοπός αλλά μέσο για τη δημιουργία του αυθεντικού ειδώλου του ανθρώπου. Σε ένα σχολείο που θα επιζητεί τη μόρφωση ως το λόγο και την κορωνίδα της σύστασής του και της αποστολής του, τα Γράμματα θα ενταχθούν και θα υπηρετούν την ουσία της «ανθρώπινης κατάστασης» και του διαρκούς εξανθρωπισμού, θα δοκιμαστούν στα αυθεντικά όνειρα και στις κοινωνικού περιεχομένου φιλοδοξίες των παιδιών και των νέων.
Αν θέλουμε να μορφωνόμαστε, αυτό προϋποθέτει ότι η σχολική και θεσμική μας εκπαίδευση θα πρέπει να είναι άρτια και να είναι η βάση για μια συνεχή και γι’ όλη τη ζωή μας παιδεία και όχι να είναι η μοναδική επικράτεια της σχέσης μας με τη Γνώση. Αν θέλουμε να μορφωνόμαστε, αυτό παράλληλα σημαίνει ότι δεν θα καταναλώνουμε τη ζωή μας στη χυδαιότητα της σκουπιδοτηλεόρασης, ότι η παρακολούθηση μιας όπερας θα αφορά τη μεγάλη πλειοψηφία μας, ότι η επίσκεψή μας στην Ακρόπολη δεν θα είναι ένα σπάνιο ή και ανύπαρκτο γεγονός, ότι το διάβασμα των βιβλίων των μεγάλων διανοητών και η εντρύφησή μας στην κλασική παιδεία θα είναι συστατικό στοιχείο της καθημερινότητάς μας και της υπαρξιακής μας αγωνίας, ότι… Ναι, για να δημιουργήσουμε ένα σχολείο της Αγωγής και της Παιδείας πρέπει να θέλουμε να μορφωνόμαστε ως κοινωνία και να διαπαιδαγωγούμε τα παιδιά και τους νέους σε εκείνες τις δημοκρατικές αξίες και σε εκείνα τα ουμανιστικά ιδεώδη που επιζητούν τη διαμόρφωση ενός Κόσμου, που θα αντιμάχεται συστηματικά τις ανισότητες και την εκμετάλλευση και θα αγωνίζεται για την ελευθερία του ανθρώπου!
Μη ζητάμε γενικά και αόριστα, θεωρητικά και ηθικολογικά τη μόρφωση των παιδιών και των νέων. Πρέπει πρώτα από όλα ως κοινωνία και ως πολίτες να αποφασίσουμε ότι θέλουμε πράγματι να μορφωνόμαστε. Και αυτό δεν το έχουμε θέσει ούτε καν ως αντικείμενο συζήτησης! Αν κατανοήσουμε το βαθύ νόημα και το φοβερό συμβολισμό των Μορφών του Προμηθέα, της Αντιγόνης, του Οιδίποδα, του Οδυσσέα, τότε θα επιζητήσουμε με ισχυρή θέληση και με ένθερμη λατρεία τη μόρφωση ως πνοή ζωής, ως στάση ζωής!
