Του Νίκου Τσούλια
The right to know,
Is equal to the right to be.
WALLACE STEVENS (1954)
Ένα από τα πιο σοβαρά θέματα που τίθενται σήμερα στον εκπαιδευτικό σε κοινωνίες στις οποίες επικυριαρχεί ο μεγάλος όγκος πληροφορίας, είναι να μάθουν τους μαθητές / τις μαθήτριες να ξεχωρίζουν τη γνώση από την πληροφορία. Και επιπλέον, να τους μάθουν να βρίσκουν ποια πληροφορία είναι έγκυρη και ακόμα να μη χάνονται στον άπειρο ωκεανό των πληροφοριών που πλημμυρίζει ιδιαίτερα το Διαδίκτυο.
Σύμφωνα μάλιστα με τον Ομπάμα, τον πρόεδρο των Η.Π.Α., μια καλή Παιδεία μπορεί να βοηθήσει στο να ξεχωρίζει κανείς «τις πολλές φωνές που κραυγάζουν για προσοχή σε ιστολόγια, στην καλωδιακή τηλεόραση ή στο ραδιόφωνο».
Αλλά ποιες είναι οι κύριες διαφορές μεταξύ γνώσης και πληροφορίας;
Πρώτον, η γνώση είναι το βασικό μέρος των εκπαιδευτικών θεσμών. Είναι το απόσταγμα των επιστημών, το οποίο συστηματοποιημένο και παιδαγωγικά προσαρμοσμένο θεωρείται ως το μεταβιβαζόμενο πολιτιστικό σώμα στις γενιές των νέων των σχολείων και των πανεπιστημίων. Αποτελεί, δηλαδή, την εκπαιδευτική ύλη που αξιολογείται ως απαραίτητη για τη μόρφωση των παιδιών και των εφήβων.
Δεύτερον, η γνώση έχει μια διαχρονική ισχύ και δεν συνδέεται με το εφήμερο της πληροφορίας.
Τρίτον, η γνώση έχει σημαντικότητα με πολλαπλασιαστικά οφέλη στον άνθρωπο, ενώ η πληροφορία είναι ήσσονος σημασίας και εξαντλείται σχεδόν με τη χρήση της.
Τέταρτον, η γνώση μπορεί να δώσει ένα μεγάλο μέρος πληροφοριών και αντιστρόφως μπορούμε να ισχυριστούμε ότι πολλές πληροφορίες μπορούν να οδηγήσουν, όχι πάντα, σε μια μικρή συγκρυστάλλωση γνώσης.
Πέμπτον, η γνώση μετασχηματίζεται συχνά σε πυρήνες σοφίας, η οποία επιδρά στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου, ενώ η πληροφορία εξατμίζεται χωρίς να προσδώσει κάποια μόνιμα χαρακτηριστικά στη ζωή του ανθρώπου. Έκτον, η γνώση είναι απόρροια έρευνας και συστηματικής πνευματικής προσπάθειας, ενώ η πληροφορία ένα απλό στοιχείο ενημέρωσης.
Έβδομον, η γνώση βοηθά στη λήψη αποφάσεων και στη διαμόρφωση στάσεων και συμπεριφορών, κάτι που δεν μπορεί να ισχύσει με την πληροφορία.
Ας δούμε ένα απλουστευτικό αλλά πάντως ενδεικτικό παράδειγμα. Στα προηγούμενα χρόνια, οι τράπεζες ενθάρρυναν τους πολίτες να παίρνουν δάνεια κάθε μορφής, για να αγοράσουν ό,τι ήθελαν, ακόμα και αν δεν είχαν καθόλου δικό τους αρχικό κεφάλαιο! Οι περισσότεροι, ωθούμενοι από την υποκουλτούρα του καταναλωτισμού και από τα αξιακά προτάγματα για κοινωνική άνοδο μέσω των υλικών αγαθών, προσέφυγαν στο κάλεσμα των τραπεζών – παρά το γεγονός της μεγάλης τοκογλυφίας – και με βάση την πληροφορία – δέλεαρ υπερχρεώνονταν (και μαζί με αυτούς και η χώρα), με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ξεχρεώσουν τα δάνεια, να χάνουν τα προς απόκτηση ακίνητα (για παράδειγμα) και έτσι να ζημιώνονται και βέβαια να συνεισφέρουν στη σημερινή γενική κρίση της χώρας. Είχαν μια πληροφορία, αλλά δεν είχαν τη γνώση που θα τους βοηθούσε να πάρουν τη σωστή απόφαση.
Επιπλέον, η πληροφόρηση γίνεται περισσότερο μια μορφή ψυχαγωγίας, και βέβαια όχι πάντα, παρά ένα εργαλείο απόκτησης μορφωτικών προσόντων ή μέσο χειραφέτησης. Συμπερασματικά, «οι γνώσεις αποτελούν τα στοιχεία που επιτρέπουν να σχηματοποιηθούν, να διαμορφωθούν υποστάσεις της πραγματικότητας, επιτρέπουν τη μορφοποίηση και τον προσδιορισμό ‘της φύσης των πραγμάτων’» και μπορούμε να ισχυριστούμε ότι «το επίπεδο γνώσης είναι συνάρτηση της πρακτικής ικανότητας του ανθρώπου για αυτόνομη παρέμβαση στο περιβάλλον, το φυσικό και το κοινωνικό».
Μέχρι πρόσφατα η εγκυρότητα της γνώσης και της πληροφορίας μπορούσε να εξακριβωθεί σχετικά εύκολα. Τώρα όμως η πλημμύρα των ψηφιακών πληροφοριών στο Διαδίκτυο δεν αφήνει πολλά τέτοια παραδοσιακά περιθώρια. Ποια μπορεί να είναι τα κριτήρια αξιολόγησης της έγκυρης πληροφορίας;
Ένα ασφαλές κριτήριο είναι η αξιοπιστία της πηγής που μεταδίδει μια πληροφορία. Ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα, ένα ερευνητικό κέντρο, ένας διεθνής οργανισμός (Ο.Η.Ε., UNESCO, Ο.Ο.Σ.Α), ένας επιστημονικός φορέας, ένας συλλογικός επαγγελματικός θεσμός, ένας επιστήμονας κύρους κλπ αποτελούν πηγές αξιόπιστης πληροφορίας και μερικοί απ’ αυτούς και αξιόπιστης γνώσης.
Ένα δεύτερο κριτήριο, και το πιο σημαντικό, είναι η επάρκεια της δικής μας πνευματικής επάρκειας, το οποίο μας καθοδηγεί στο να αξιολογήσουμε από μόνοι μας το περιεχόμενο της προσλαμβανόμενης πληροφορίας. Είναι, τελικά, θέμα παιδείας!
