«Κανείς δεν μπορεί να ζει μόνο με τη βεβαιότητα του θανάτου. Η ζωή έχει να προσφέρει πολύ περισσότερα απ’ όσα περιμένουμε. Αλλά για να ζήσει κανείς, πρέπει να έχει ξεκαθαρίσει τους λόγους…»
Γιώργος Παπακωνσταντής
Ο Γιώργος Παπακωνσταντής έχει διατελέσει Ανώτατος Αξιωματικός της Ελληνικής Αστυνομίας και καθηγητής Εγκληματολογίας και Δημόσιου Διεθνούς Δικαίου στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, ενώ είναι και συγγραφέας έξι επιστημονικών βιβλίων για θέματα εγκληματικότητας και πολιτικών ασφαλείας. Το τελευταίο συγγραφικό του έργο «Η Διαδρομή» είναι η πρώτη λογοτεχνική του απόπειρα και αποτελεί πειραματισμό ελεύθερης έκφρασης, ψυχαναλυτική περιπλάνηση στις ενδόμυχες ανάγκες της ανθρώπινης φύσης και φόρο τιμής στον καλό φίλο που «έφυγε» πρόωρα.
Κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος είναι ο Άγγελος, ένας άνδρας ώριμος κι επιτυχημένος που βιώνει τη μεγαλύτερη ανατροπή στη ζωή του, διότι μαθαίνει ότι πάσχει από σοβαρή ασθένεια. Στον σύντομο χρόνο ζωής που του απομένει ο Άγγελος αποφασίζει, αντί να κάνει θεραπείες, να φύγει σ’ ένα μοναχικό ταξίδι, ένα ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο, στο παρελθόν, στις σκέψεις, στις σχέσεις, στις αναμνήσεις και τα συναισθήματα, ένα ταξίδι με συνταξιδιώτη τον εαυτό του και με απώτερο σκοπό την αναζήτηση νέας ελπίδας στον άνισο αγώνα της επιβίωσης. Η «Διαδρομή» μοιάζει με μια εσωτερική πάλη ενάντια στην παραίτηση, αλλά παράλληλα γίνεται και μια αγωνιώδης απόπειρα αναζήτησης νέων κινήτρων για παράταση του χρόνου, μια απελπισμένη ανάγκη στήριξης μιας ζωής που, λίγο πριν τη σημαία του τερματισμού, δεν αντέχει άλλο την πολυτέλεια της αναβολής…
Το μυθιστόρημα του Γιώργου Παπακωνσταντή αποτελεί μια ανθρώπινη μικρογραφική προσέγγιση της πραγματικής ζωής. Ο θάνατος είναι διαρκώς παρών, παρότι ο άνθρωπος σαν δρομέας στον δρόμο της ζωής επωμίζεται την προσωπική του διαδρομή στο παρόν και στο μέλλον χωρίς να έχει συναίσθηση του χρόνου που τελειώνει. «Η ζωή τον αποφεύγει τον χρησμό της» γράφει η Δημουλά και δεν έχει άδικο. Ο άνθρωπος παρασύρεται στη ρουτίνα της καθημερινότητας, στην κάλυψη των αναγκών, λησμονώντας ν’ απολαύσει τις μικρές «μεγάλες στιγμές» που δίνουν νόημα στην ύπαρξή του. Αυτές οι μικρές απολαύσεις διαρκώς αναβάλλονται για το αόριστο μέλλον. Μοιραία, όταν έρθει το πλήρωμα του χρόνου για το αναπόφευκτο, ο άνθρωπος βιώνει τη συναισθηματική ταλαιπωρία και την απελπισία της κατάρρευσης, διότι συνειδητοποιεί ότι δεν πρόλαβε να ζήσει όσα ήθελε ή όσα είχε ανάγκη.
Ο κεντρικός ήρωας δεν αντιπροσωπεύει τίποτε λιγότερο από τον μέσο άνθρωπο που αντιλαμβάνεται, κάπως αργά, τη ροή και την αξία του χρόνου, πασχίζει ν’ αγαπήσει και ν’ αγαπηθεί, να δώσει νόημα στη ζωή μόνο όταν αποκτά την επίγνωση του επερχόμενου τέλους. Η ασφυκτική πίεση που ασκεί ο χρόνος που τελειώνει λειτουργεί λυτρωτικά στην ψυχή του υποκειμένου οδηγώντας το στην αναγκαία πνευματική αυτοβελτίωση που διευκολύνει τον απολογισμό του παρελθόντος και απελευθερώνει/απενοχοποιεί τις επιλογές του σύντομου μέλλοντος. Βασική ανάγκη των νέων επιλογών δεν είναι τίποτε άλλο από τη συναισθηματική πλήρωση. Η ψυχική διαδικασία που ακολουθείται σχεδόν τυπική: πρόωρο πένθος, εσωστρέφεια, μετάνοια, εσωτερικές συγκρούσεις, αυτοκριτική, ανάγκη για συγχώρεση και αποδοχή και αναζήτηση της αγάπης ως ύστατης δυνατότητας δικαίωσης της μέχρι τότε πορείας. Πολύτιμες αποσκευές γίνονται η αισιοδοξία, η ελπίδα, η απάθεια και ο έρωτας που χαρίζει στις απλές ανθρώπινες στιγμές αξία ανυπολόγιστη.
Ο τρόπος που ο συγγραφέας προσεγγίζει το θέμα του αναμφίβολα είναι πρωτότυπος, αντισυμβατικός, ανατρεπτικός και ιδιαίτερα ριψοκίνδυνος από άποψη κοινωνική και ηθικολογική. Επιστρατεύοντας τη φαντασία και τις γνώσεις ψυχολογίας που διαθέτει επιχειρεί να διερευνήσει τα ψυχικά και πνευματικά αποθέματα του τραγικού ήρωα αποκαλύπτοντας προβληματισμούς, αναθεωρήσεις και νέες εννοιοδοτήσεις. Ο συγγραφέας δεν διστάζει ν’ ανακινήσει ζητήματα ευαίσθητα με τρόπο που ορισμένες φορές μοιάζει εσκεμμένα σοκαριστικός για τον αναγνώστη. Ακόμα και όταν η προσπάθεια οδηγείται στη μυθιστορηματική εξιδανίκευση, η πρόθεσή του να γκρεμίσει κοινωνικές βεβαιότητες και να αμφισβητήσει επικρατούσες κοινωνικές συμβάσεις και συνήθειες είναι δεδομένη.
Παράλληλα, ο συγγραφέας, πολιτικά ενεργός, δεν αποφεύγει τον πειρασμό του πολιτικο-κοινωνικού σχολιασμού. Μέχρι ενός σημείου η συγγραφική απόπειρα αιωρείται διακριτικά μεταξύ της μυθοπλασίας και της πολιτικής κριτικής της επικαιρότητας στην Ελλάδα της κρίσης, ανάμεσα στην ανάγκη του ήρωα για εξηγήσεις στην προσωπική του ζωή και στην ανάγκη του συγγραφέα για λογικές ερμηνείες σε πολιτικά και κοινωνικά αδιέξοδα της πραγματικότητας. Ο Γιώργος Παπακωνσταντής συνταξιδεύει συνειδητά με τον ήρωά του σ’ ένα ταξίδι μεταξύ των προσωπικών αναγκών και των αναγκών της συλλογικής ζωής. Ασκεί κριτική στην Ελλάδα της αφθονίας, στην Ελλάδα της κρίσης, στις ατελέσφορες πολιτικές επιλογές, στις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας, στην κατάρρευση των πολιτικών οραμάτων, στην ιστορία που εκδικείται, στην ανθρώπινη ματαιοδοξία και στην πραγματικότητα που έρχεται αδυσώπητη ν’ αποκαταστήσει την τάξη, να κάνει τη δική της επίδειξη δύναμης.
Επιστρέφοντας στο πρωτεύον θέμα, μέσα από ένα ενδιαφέρον παιχνίδι αναθεωρητικών στοχασμών και ορισμών, ο συγγραφέας της «Διαδρομής» επιχειρεί να δώσει νέο περιεχόμενο στα όρια ανάμεσα στον έρωτα και τη φιλία, την αφοσίωση και την προδοσία, το ηθικό και το ανήθικο· ανάμεσα στις επιταγές της λογικής και την επιρροή του συναισθήματος, τα κοινωνικά «πρέπει» και τις ανάγκες της παρόρμησης· ανάμεσα στην αγάπη και τη επιθυμία, την αγάπη ως συνήθεια και την αγάπη ως συναίσθημα, την αγάπη ως καταπίεση και την αγάπη ως απελευθέρωση· ανάμεσα στον έρωτα ως «ιδιοκτησία» και τον έρωτα ως αλτρουισμό, τον έρωτα ως αυτοπραγμάτωση και τον έρωτα ως αναπαραγωγή κι ευγονική· ανάμεσα στη ζωή ως ικανοποίηση επιθυμιών και τη ζωή ως βίωση εμπειριών και συναισθημάτων, τη ζωή ως επιλογή του ατόμου και τη ζωή ως αποτέλεσμα κοινωνικών συμβάσεων… Αμέτρητες είναι οι «ηρωικές» πράξεις μέσα από τις οποίες ο άνθρωπος αναζητά την επιβράβευση, τον έπαινο και την επιβεβαίωση και τελικά μέσα στα μικρά κι «ασήμαντα» ανακαλύπτει την ουσία της υπόστασής του. Το βίωμα της νεανικής απόρριψης άλλοτε μετατρέπεται σε ανασφάλεια που καταπιέζει και άλλοτε σε δύναμη απελευθέρωσης. Ο άνθρωπος επιλέγει συνειδητά να γίνει Συλλέκτης Στιγμών αναζητώντας την ευτυχία σε χώρους και με πρόσωπα που δεν είχε καν υποψιαστεί, καταβάλλει απέλπιδα προσπάθεια να ζήσει σε λίγο χρόνο όσα δεν έζησε σε πολύ, να βιώσει μέσα του την «αμαρτωλή ηδονή του ανεκπλήρωτου»…
Ο Γιώργος Παπακωνσταντής διαθέτει το χάρισμα και την ικανότητα ν’ αγγίζει «ευαίσθητες χορδές» του αναγνώστη και να τον καλεί σε μια πρωτότυπη δραματική συνταύτιση με τον πρωταγωνιστή. Επιτυγχάνει να πείσει ότι οι βεβαιότητες του κόσμου αποτελούν τους μεγαλύτερους μύθους και ότι μόνο μέσα από την αμφιβολία και την ανασφάλεια ο άνθρωπος ενεργοποιείται ν’ αναζητήσει και να συνειδητοποιήσει το πραγματικό νόημα όσων θεωρούσε ως δεδομένα. Αποδέχεται με ρεαλισμό την αναπόφευκτη πραγματικότητα της ανθρώπινης φύσης και ότι κάθε μέρα που περνά ο άνθρωπος οδηγείται πιο κοντά στο τέλος της διαδρομής του. Αναγνωρίζει όμως παράλληλα ότι ο θάνατος κερδίζει μόνο μία φορά, ενώ η ελπίδα και η ζωή κερδίζουν όλες τις υπόλοιπες… Καταπιάνεται μ’ ένα θέμα δυσάρεστο και τραγικό και το μετατρέπει σε πραγματικότητα αισιόδοξη, ελπιδοφόρα και, κυριότερα, διδακτική για τον τρόπο που ο άνθρωπος μπορεί να δώσει αξία στη σύντομη ζωή∙ κατά τη ρήση του Paulo Coelho, ν’ αναγκάσει ακόμα και το σύμπαν να συνωμοτήσει προς όφελός του…
Εν τέλει αναδεικνύει παραστατικά την καταλυτική επίδραση της αγάπης και του έρωτα στον τρόπο που ο άνθρωπος αντιμετωπίζει τα πράγματα, τη θεραπευτική λειτουργία της συγχώρεσης, την αξία της αλήθειας και της ειλικρίνειας που αποκαλύπτονται και ανακαλύπτονται ταυτόχρονα με την αγάπη· τη ζωή που δεν είναι σχέδιο αλλά Στάση με σκοπό την εξερεύνηση του μυστηρίου του αύριο, την απώλεια που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πορείας του ανθρώπου οδηγώντας τον πολλές φορές στην αυτογνωσία· την πραγματική αγάπη που βρίσκεται έξω από κάθε συμβατικότητα και κάνει τον άνθρωπο άτρωτο απέναντι στις δυσκολίες, την ανάγκη του ανθρώπου να κατακτήσει το υπαρξιακό του «τέλος» πριν το αντίστοιχο βιολογικό· τον θάνατο που αποτελεί τη μόνη βεβαιότητα, αλλά παράλληλα και το μεγαλύτερο κίνητρο για την αναζήτηση του πραγματικού νοήματος της ζωής· τον άνθρωπο που δεν έχει άλλη επιλογή παρά να μάθει να χτίζει όνειρα εκεί που οι ελπίδες τελειώνουν…
«Η Διαδρομή» κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Λιβάνη.
Πηγή: εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρηση» (Ρέθυμνο)
