Του Νίκου Τσούλια
Είδαμε σε μια συνοπτική αναφορά την ανάδυση της τεχνητής νοημοσύνης. Αλλά τα σημερινά ζητήματα έχουν τεθεί στην επιστημονική κοινότητα εδώ και αρκετά χρόνια. Μπορώ να αναφέρω κάτι που έχει ιδιαίτερη αξία για το όλο ζήτημά μας. Η σημερινή πρόκληση των νέων τεχνολογιών και κυρίως η σκιαγράφηση των μελλοντικών τάσεων για τη διαρκή και γοργή εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης και για το πού μπορεί να φτάσει δεν έρχεται πρώτη φορά στο φως της δημοσιότητας από την εκτίμηση του Κουρτσβάιλ που αναφέρθηκε στο χθεσινό σχετικό άρθρο.
Κατά τη δεκαετία του 1970 στο Βιολογικό Τμήμα της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών δίδασκε ένας λαμπρός επιστήμονας κορυφαίος στο διεθνή χώρο, ο Φώτης Καφάτος, ο οποίος δίδασκε παράλληλα και στο πανεπιστήμιου του Χάρβαρντ. Από εκείνη την περίοδο λοιπόν ο Φ. Καφάτος σημείωνε ότι ο άνθρωπος θα αναπτύξει την τεχνητή νοημοσύνη και η οποία μπορεί και να αποκτήσει μια μορφή αυτονομίας. Αλλά επεσήμαινε – αν θυμάμαι καλά – ότι θα δημιουργηθούν «νοήμονες μηχανές» που θα μπορούν να υποκαταστήσουν την ανθρώπινη σκέψη όσον αφορά τις νοητικές δυνατότητες, αλλά δεν θα μπορούν να έχουν ταυτόχρονα και συναισθήματα, να εκφράζουν αγάπη και να κατακτήσουν μια αλτρουιστική και εξευγενισμένη συμπεριφορά.
Οι συζητήσεις λοιπόν είναι παλιότερες και γνωστές στους επιστημονικούς και πανεπιστημιακούς κύκλους και η όποια τρέχουσα δημοσιογραφία προφανώς από άγνοια επιχαίρει για δήθεν σημερινά δεδομένα, όταν αυτά είχαν επιστημονικά «προαναγγελθεί» εδώ και μισό περίπου αιώνα (!), είναι προφανώς και εκτός πραγματικότητας.
Οι προκλήσεις – διλήμματα στον άνθρωπο είναι πολλαπλής φύσης και τίθενται «προ οφθαλμών» και εξ ορισμού. 1) Συμφέρει την ανθρωπότητα να επενδύει σε όλο και πιο έξυπνες μηχανές; 2) Αν αυτονομηθεί κάποια από τις όλες πιο νέες μορφές της τεχνητής νοημοσύνης, υπάρχει ενδεχόμενο να ελέγξει στο μακρινό μέλλον την ανθρώπινη ιστορία; 3) Σε ζητήματα που θα υπάρχει διχογνωμία μεταξύ ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης, ποια πρέπει να ακολουθούμε; 4) Μπορούμε (πλέον) αν όχι να σταματήσουμε αλλά να ελέγξουμε τους ρυθμούς στην όλο και πιο έντονη συσσώρευση τεχνογνωσίας στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης; 5) Ποιες μπορεί να είναι οι χρήσεις της τεχνητής νοημοσύνης και ποιοι θα αποφασίζουν επ’ αυτών; 6) Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να κατακτήσει κάποιου είδους ορθολογισμό; 7) Υπάρχει ενδεχόμενο να υπάρξει σύγκρουση μεταξύ ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης;
Είναι προφανές ότι η επιστήμη έχει δημιουργήσει ένα σκηνικό που προαναγγέλλει μια εποχή απρόβλεπτων και εντυπωσιακών αλλαγών. Η επιστήμη γίνεται η μεγάλη κοσμοθεωρία, η μεγάλη αφήγηση του ανθρώπου, ο συνεκτικότερος ιστός των σύγχρονων κοινωνιών. Αλλά στην ίδια ιστορική φάση, η ανθρωπότητα μετασχηματίζεται υπό το βάρος των έντονων ανισοτήτων και των απρόβλεπτων κοινωνικών εξελίξεων. Η επιστήμη υπόσχεται θαύματα και φωτεινές όψεις του μέλλοντος. Ταυτόχρονα όμως ο κόσμος είναι ανταριασμένος και οι κοινωνίες βρίσκονται σε αναταραχή. Μήπως αυτονομείται όλο και περισσότερο η επιστήμη από την κοινωνία, αφού τα ευρήματά της και οι προβληματισμοί της αφορούν όλο και λιγότερα τμήματα του ανθρώπινου πληθυσμού; Μήπως ξαναγυρίζουμε στις εποχές των ιερατείων, όπου ένα εξειδικευμένο και πολύ μικρό μέρος της ανθρώπινης κοινότητας θα κατανοεί και θα καθορίζει τις επιστημονικές και τις τεχνολογικές εξελίξεις, ενώ η μεγάλη πλειοψηφία θα αρκείται σε μια επιμέρους χρήση των μαζικών προϊόντων των νέων τεχνολογιών; Είναι αυτονόητο ότι μια τέτοια προοπτική θα αμφισβητεί και θα υπονομεύει εν τοις πράγμασι την ουσία της δημοκρατίας. Αλλά τότε ποια μπορεί να είναι η εξέλιξη των πολιτευμάτων και το περιεχόμενο της πολιτικής; Εγείρονται ουσιώδη ερωτήματα που αφορούν και τον πυρήνα της ηθικής. Δεν είναι μόνο η γενετική μηχανική και η βιοτεχνολογία που θέτουν μια νέα όψη της ηθικής, τη βιοηθική. Οι νέες τεχνολογίες, η πληροφορική και η τεχνητή νοημοσύνη θέτουν και αυτές νέα όψη της ηθικής, τη «τεχνοηθική». Γιατί τα νέα ζητήματα που εκ των πραγμάτων ανακύπτουν στη σύγχρονη κοινωνία είναι εκτός βεληνεκούς της παραδοσιακής ηθικής.
Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι οι εξελίξεις στη τεχνητή νοημοσύνη δεν θέτουν στο προσκήνιο μόνο το μέγα ζήτημα των νέων σχέσεων του ανθρώπου με τη «μηχανή», αλλά εγείρουν και το πρόβλημα των έντονων κοινωνικών διαιρέσεων στη γνώση και στον πλούτο. Οι παραδοσιακές ισορροπίες της βιομηχανικής εποχής σε όλο το πολιτισμικό στερέωμα της ιστορίας του ανθρώπου ανατρέπονται. Μια νέα εποχή με άγνωστες τις βασικές της παραμέτρους ανατέλλει, αλλά έχει ήδη προσδιορίσει μαζί με τα φωτεινά της σημεία και τις μεγάλες σκιές της, τις ανισότητες στη γνώση, την έλλειψη κοινωνικής νομιμοποίησης, τη συσσώρευση δύναμης και εξουσίας σε λίγα ισχυρά κέντρα εξουσίας. Αν τολμήσουμε να κάνουμε μια πρόχειρη εκτίμηση – προβολή στο μέλλον, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η ανθρωπότητα θα γίνεται όλο και πιο έντονα τεμαχισμένη. Κάποιο μικρό μέρος της θα ζει στις ανατέλλουσες εποχές του πλούτου και της μεγάλης νοήμονος μηχανής, το μεγάλο μέρος της θα διάγει μια άλλη ιστορική φάση τείνουσα προς του Μεσαίωνα τα χαρακτηριστικά και ένα ενδιάμεσο θα κινείται σε μια φάση που θα γεύεται κάποια από τα απομεινάρια του πρώτου πλούσιου και ισχυρού μέρους. Βέβαια θα ισχυριστεί κάποιος ότι αυτό συνέβαινε πάντα. Και μάλλον είναι σωστό, αλλά σε τέτοια έκταση και σε τέτοιο βαθμό ποτέ.
Οι τεχνολογικοί και επιστημονικοί μετασχηματισμοί αναπόφευκτα θα συνδεθούν διαλεκτικά με τις κοινωνικές, τις πολιτικές και τις πολιτισμικές εξελίξεις. Και το μίγμα σήμερα αυτών των μετασχηματισμών και εξελίξεων είναι άκρως εκρηκτικό, χωρίς να διαφαίνεται μια κάποια τάση δημιουργικής σύνθεσης στο πεδίο των αντιπαραθέσεων και των συγκρούσεων.
