Του Νίκου Τσούλια
Η σχολική αίθουσα μαζί με την αίθουσα των δικαστηρίων θεωρούνται οι πιο «συντηρητικοί» κοινωνικοί θεσμοί, γιατί λειτουργούν σχεδόν απαράλλαχτα σ’ όλη την περίοδο των αιώνων της νεωτερικότητας. Από μια πρώτη ανάγνωση αυτό είναι σωστό, όσον αφορά τα τυπικά τους γνωρίσματα, αλλά για τη σχολική αίθουσα αυτή η εικόνα είναι απατηλή.
Θα μπορούσα να ισχυριστώ, μάλιστα, ότι ταυτόχρονα με την παραπάνω διαπίστωση η σχολική αίθουσα είναι ίσως ο πιο ζωντανός δημόσιος θεσμός, άρα και πιο γρήγορα εξελισσόμενος και πολλαπλά διαφοροποιήσιμος. Η όλη της λειτουργία πάλλεται από διαλόγους, ερωτοαποκρίσεις, εντάσεις, διαλογισμούς, αντιπαραθέσεις, συνεννοήσεις, συνθέσεις, κρυφές διεργασίες, συγκεκριμένες επιδιώξεις και στοχεύσεις. Καμιά σχολική αίθουσα δεν μοιάζει με την άλλη. Και όχι μόνο αυτό.
Κάθε σχολική αίθουσα αλλάζει από μια διδακτική ώρα σε μια άλλη. Κάθε καθηγητής δίνει συνήθως εντελώς διαφορετικό χρώμα από έναν άλλον. Αλλά και ένας μαθητής ή μια μαθήτρια αν λείπει, αλλάζουν οι ισορροπίες της αίθουσας. Κάθε παιδί επηρεάζει τη συνολική λειτουργία, γιατί κάθε παιδί είναι άτομο μοναδικό, ανεπανάληπτο και ιστορικό, κάθε παιδί είναι και ένας ολόκληρος ξεχωριστός κόσμος, που απαιτεί διαφορετική προσέγγιση.
Η σχολική αίθουσα απαιτεί από όλους να βρίσκονται σε διαρκή διέγερση. Πρώτο καθήκον του εκπαιδευτικού να προκαλέσει από την αρχή του μαθήματος το ενδιαφέρον των μαθητών, να αγκιστρωθούν στην όλη σου παρουσία, λόγου και «σκηνικού».
Πρέπει να επινοήσεις μεθόδους διδακτικής που θα απευθύνονται σε κάθε παιδί ξεχωριστά κάνοντας μάθημα σε όλα τα παιδιά μαζί! Η διαφορετικότητα κουλτούρας, πολιτισμού και θρησκείας ως έναν βαθμό, και κυρίως μαθησιακών δυνατοτήτων – μέσα στην αίθουσα μπορείς να έχεις από έναν μαθητή που θα διαπρέψει στην επιστήμη ή στην τέχνη κλπ, έναν μαθητή χαρισματικό, μέχρι έναν μαθητή που απλώς θα σταματήσει μετά το λύκειο τις σπουδές του – είναι το χαρακτηριστικό της αίθουσας και θεωρείται ως η μεγαλύτερη πρόκληση σ’ όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, με βάση την επιστημονική βιβλιογραφία αλλά και με βάση τις αξιολογήσεις των θεσμών της πολιτείας.
Μπορείς να κάνεις μάθημα, αν δεν δημιουργήσεις ένα ευχάριστο μαθησιακό κλίμα; Η γνώση, η μάθηση είναι το κατ’ εξοχήν πεδίο απελευθέρωσης του ανθρώπου και δομούνται σε περιβάλλον ψυχικής ανάτασης και πνευματικής αναζήτησης. Δεν επιβάλλονται.
Μπορείς να κάνεις μάθημα, αν δεν αγαπάς τα παιδιά γενικά και ειδικά το κάθε παιδί με έναν ξεχωριστό τρόπο για το καθένα; Είναι εντυπωσιακό ότι οι μαθητές και οι μαθήτριες το πρώτο στοιχείο που διακρίνουν σε έναν εκπαιδευτικό είναι ακριβώς αυτό. Και το αίσθημα της αγάπης είναι το καθοριστικό στοιχείο για να τα κερδίσεις, κατ’ αρχήν ή όχι, γιατί από μόνο του δεν αρκεί.
«Οτιδήποτε συμβαίνει μέσα στις σχολικές αίθουσες είναι οι στιγμές αλήθειας για το εκπαιδευτικό σύστημα». Και όχι μόνο αυτό, αλλά η αίθουσα είναι ο κριτής, στο αν είναι επιτυχημένη μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Αν οι όποιες πολιτικές εκπαιδευτικές αλλαγές δεν καταφέρουν να επηρεάσουν τη λειτουργία της αίθουσας, τότε η μεταρρύθμιση έχει αποτύχει, είναι αυτό που λέμε ότι ήταν μια «εξωτερική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση», απ’ αυτές που διαχρονικά έχουν «χορτάσει» τα σχολεία της χώρας.
Το παιδί θα βιώσει και θα γευθεί το θεσμό της εκπαίδευσης κυρίως μέσα από τη λειτουργία αυτού του θεσμού. Δεν αντιλαμβάνεται κανέναν άλλον, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν πολλοί θεσμικοί και μη παράγοντες που επηρεάζουν το σχολείο. Στον εκπαιδευτικό συμβολικά συγκεντρώνονται με έναν τρόπο εντυπωσιακά συμπυκνωμένο όλοι οι θεσμοί ή τα πρόσωπα που διαμορφώνουν το εκπαιδευτικό γίγνεσθαι.
Η σχολική αίθουσα έχει κάνει ένα μακρύ ταξίδι, αλλά κάθε διαδρομή της είναι μοναδική. Έχει μια μεγάλη αφήγηση να πει, αλλ’ αυτή η αφήγηση είναι συλλογική. Δεν αποτελείται μόνο από όλες τις προσωπικές μαθητικές αφηγήσεις και από τις επιμέρους συναρθρώσεις τους. Αποτελείται από το μορφωτικό και παιδαγωγικό αποτέλεσμα που εκτυλίσσεται σ’ όλη τη ζωή του ανθρώπου.
Η σχολική αίθουσα είναι ο ζωντανός τόπος όπου αναφύονται τα παιδικά σκιρτήματα, τα εφηβικά όνειρα και οι νεανικές φιλοδοξίες, είναι ο τόπος που μαθαίνουμε να συνυπάρχουμε με άλλους, που καλλιεργούνται οι ανθρώπινες σχέσεις, η πνευματικότητα, η κοινωνικοποίηση. Μπορούμε να φανταστούμε μια κοινωνία, όπου γης και όπου χρόνου, χωρίς σχολική αίθουσα;
