Του Νίκου Τσούλια
Η Δημοκρατία εξακολουθεί να ασκεί έλξη και γοητεία σε λαούς και ανθρώπους εδώ και χιλιάδες χρόνια. Δεν είναι σίγουρα το τέλειο πολίτευμα. Είναι όμως συγκριτικά το καλύτερο από όσα έχουν δοκιμαστεί και έχουν εφαρμοστεί στην ιστορία. Υπάρχει δε και ένα παράδοξο, τη Δημοκρατία την επικαλούνται προσχηματικά ακόμα και οι αντίπαλοί της, ακόμα και όσοι στην πράξη κάνουν καθετί για να την καταπνίξουν, αν και βρίσκεται στις καρδιές των ελεύθερων ανθρώπων.
Η μεγάλη δύναμη της δημοκρατίας δεν είναι μόνο ο πολιτικός πλουραλισμός, η ανοχή, η ελευθερία έκφρασης, η γόνιμη και δημιουργική αντιπαράθεση ιδεών και απόψεων, η αρχή της πλειοψηφίας και ο θεσμικός ρόλος της μειοψηφίας. Είναι πρωτίστως η επίδειξη μετριοπάθειαςκαι η σχετικοποίηση της πολιτικού της πολιτισμού, είναι η προαγωγή του «μέτρου». Είναι ένα πολιτικό στερέωμα ανοικτής κοινωνίας και ελευθερίας της ανθρώπινης σκέψης. Δεν λειτουργεί ως μεσσιανικό πολιτικό σύστημα, όπως εμφανίζονται τόσο αλαζονικά αλλά και τόσο καταστροφικά τα άλλα πολιτικά συστήματα. Πολύ ορθά ο Τοντόροφ παρατηρεί ότι «η δημοκρατία δεν προσποιήθηκε ποτέ ότι ήταν αλάνθαστη, όπως έκαναν τα κομμουνιστικά καθεστώτα».
Ωστόσο, ο μεγάλος αντίπαλος της Δημοκρατίας δεν είναι extramuros αλλά intramuros˙ προέρχεται από το βαθύ πυρήνα της και την ουσία της. Είναι η δημαγωγία, ο μεγάλος εσωτερικός εχθρός της δημοκρατίας. Η αρχαία Αθήνα – μήτρα της δημοκρατίας για όλη την ανθρωπότητα – είναι και η δημιουργός της δημαγωγίας. Εκεί μαζί με τη δημοκρατία εμφανίστηκε και η μαύρη σκιά της, η δημαγωγία, που χρησιμοποιώντας τις αρετές της δημοκρατίας εμφανίζεται ως η περαιτέρω εμβάθυνσή της αλλά στην πραγματικότητα είναι η ακύρωση της δημοκρατίας.
Η δημαγωγία στηρίζεται στο γεγονός ότι υπόσχεται μια χωρίς όρια έννοια της δημοκρατίας, ότι δίνει με τον πιο απόλυτο τρόπο την εξουσία στο δήμο / λαό και ότι αυτός αρκεί να πιστέψει στα συνθήματα και στις υποσχέσεις που τόσο άφθονα τα παρέχει ο δημαγωγικός λόγος. Ο λαϊκισμός πάντα ήταν η μεγάλη απειλή για τη δημοκρατία, πάντα διέβρωνε τις μεγάλες αξίες της, πάντα δημιουργούσε ένα κλίμα ψευδαίσθησης, ότι όλα είναι δυνατά, αρκεί να προσχωρήσεις στο ρεύμα που εμφανίζει σωτήρες και μεσσιανικές επιλογές.
Έτσι, ενώ ο δημαγωγός (άγω + δήμο) αρχικά σήμαινε τον αρχηγό / τον οδηγό του δήμου / του λαού, στη συνέχεια μετασχηματίστηκε στον «άγοντα και φέροντα» το λαό, σ’ αυτόν που μετέτρεπε τη λαϊκή θέληση σε υστερία, που οδηγεί όμως κάθε φορά σε ολέθρια αποτελέσματα. Η δημαγωγία βρίσκει πολύ πιο εύφορο έδαφος όταν η σκέψη του ανθρώπου δεν έχει κατακτήσει την ορθοκρισία και τον ορθολογισμό, όταν δεν υπάρχει η ελευθερία του πνεύματος και ευδοκιμεί η χειραγώγηση, όταν ο λαός δεν μπορεί να κάνει ουσιαστικές αναλύσεις ως προς τις επιταγές της ιστορίας και προσχωρεί σε «μαζικά οράματα» απληστίας και άκρατης υποσχεσιολογίας.
Η δημαγωγία ασκείται από λαοπλάνους, από ανθρώπους που συνειδητά γνωρίζουν ότι ξεγελούν το λαό και που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η κατάκτηση και η άσκηση της εξουσίας, στο όνομα του λαού αλλά τελικά σε βάρος του λαού. Ο Αριστοτέλης πάντα τόνιζε στα «Πολιτικά» τον υπονομευτικό ρόλο των δημαγωγών. Προκύπτει λοιπόν το μεγάλο ερώτημα. Γιατί οι άνθρωποι κάθε φορά πιστεύουν σε μαγικές λύσεις και σε σωτήρες, γιατί χειραγωγούνται τόσο εύκολα από παραμυθίες ότι η ζωή τους μπορεί να γίνει τόσο εύκολη αρκεί να πάρουν στο χέρι τους το «μαγικό ραβδί» ενός άκρατου βολονταρισμού;
Θεωρώ ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο η ανωριμότητα της σκέψης και η χειραγώγηση του πνεύματος αλλά και το έλλειμμα των πραγματικών δημοκρατικών αξιών: του μέτρου, της ισονομίας, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της εγκράτειας και της ολιγάρκειας. Και η ιστορία σ’ αυτό το ζήτημα πάντα είναι παιδαγωγική και διδακτική, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι οι άνθρωποι κωφεύουν στα ουσιώδη μηνύματά της, γιατί τα αυτιά τους τα χαϊδεύει ο λαϊκισμός και η υπόσχεση των κάθε λογής παραδείσων. Όσοι λαοί και πολιτισμοί προχώρησαν σε θεωρήσεις και πρακτικές «ύβρης» της δημοκρατίας βρέθηκαν πολύ γρήγορα σε δρόμους παρακμής και συλλογικής φθοράς.
Το πολίτευμα της δημοκρατίας δεν συνδέεται με κάποια έφοδο σε παραδείσους υλικών αγαθών, δεν είναι οριστική λύση της ιστορίας του ανθρώπου. Είναι ένα στάδιο της κοινωνικής εξέλιξης το οποίο διαμορφώνει μια δύσκολη αλλά μια σχετικά πιο διασφαλισμένη έννοια προόδου, πνευματικής και υλικής. Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα των ελεύθερων ανθρώπων. Δεν υπάρχει το ένα χωρίς το άλλο. Το δημοκρατικό ιδεώδες είναι πρώτα από όλα αντίληψη και στάση ζωής, είναι απόρροια της ελευθερίας του πνεύματος, είναι πολιτική κουλτούρα διαρκούς αγώνα και συστηματικής προσπάθειας, είναι στερέωμα προαγωγής του ορθολογισμού, της κριτικής σκέψης και των ουμανιστικών αξιών.