Του Νίκου Τσούλια
Γεμάτη λάθη είναι η ζωή μας. Άλλοτε είναι πηγή γνώσης και εμπειρίας και άλλοτε είναι πικρές αναμνήσεις και ανοιχτές πληγές. Άλλοτε προάγουν την ταπεινότητά μας και σμιλεύουν την προσωπικότητά μας και άλλοτε κατατρώνε τις σάρκες μας και αποστραγγίζουν τους χυμούς κάθε ικμάδας της ζωής μας.
Αλλά τι είναι τα λάθη; Είναι επιλογές μας που συγκρούονται με την πραγματικότητα ή με τα συμφέροντά μας; Είναι συστατικά στοιχεία της ύπαρξής μας ή προκύπτουν από την αδυναμία μας να κατανοήσουμε τον κόσμο και τις λειτουργίες του; Είναι απομεινάρια των τριβών μεταξύ των επιφανειών της υποκειμενικότητας και της αντικειμενικότητας ή προκύπτουν από το εσωτερικό του εαυτού μας και από τα απροσδιόριστα σκοτεινά πεδία του υποσυνείδητού μας;
Τα λάθη στην επιστήμη αποτελούν βασικό και προνομιακό έδαφος της κατανόησης των προβλημάτων και των δρόμων επιλύσεών τους. Κάθε έννοια και απόπειρα δοκιμής μέσα από το δυισμό «σωστό – λάθος» αποτελεί έναν ασφαλή και πολύ πρόσφορο τρόπο έρευνας και παραγωγής νέας γνώσης. Ο Έντισον έκανε απανωτά λάθη μέχρι να καταφέρει να δημιουργήσει τον πρώτο λαμπτήρα και να ξεκινήσει η νέα εποχή του ηλεκτρισμού στον πολιτισμό μας. Αυτά στην επιστήμη. Όμως στο προσωπικό επίπεδο τα λάθη δεν λειτουργούν πάντα με αυτή την εκδοχή και ουσιαστικά πολλά απ’ αυτά θα θέλαμε να τα έχουμε αποφύγει.
Τις περισσότερες φορές τα προσλαμβάνουμε ως δική μας αδυναμία ορθολογικών ή ευνοϊκών για εμάς αποφάσεων˙ και είναι πράγματι έτσι. Και απ’ εδώ αρχίζουν τα μεγάλα προβλήματα των λαθών. Γιατί τα λάθη – και κυρίως εκείνα που μας βαραίνουν στην πορεία της ζωής – δεν είναι περιστατικά και συμβάντα που απλώς έγιναν κάποια στιγμή. Είναι καταστάσεις διαχρονικές και συστατικά κομμάτια της ζωής μας και του εαυτού μας. Δεν είναι σημάδια της μνήμης και του παρελθόντος αλλά στοιχεία του διαρκούς παρόντος που βαραίνουν την ψυχή μας.
Έχει νόημα λοιπόν και αξία να διαμορφώσουμε και να κατακτήσουμε μια αντίληψη και μια νοοτροπία γύρω από αυτό το ακανθώδες ζήτημα. Υπάρχουν λάθη που διορθώνονται ή πιο ορθά που οι επιπτώσεις τους μπορούν να αμβλυνθούν μέσα από τις κατάλληλες κινήσεις μας και σ’ αυτή την εκδοχή είναι πολύ όμορφο το παιχνίδι των νέων επιλογών μας επί των αντίστοιχων παλιών, γιατί είναι μια ιδιότυπη συνάντηση παρόντος και παρελθόντος όπου μια διαχρονική μορφή «σκουληκότρυπας» αίρει κατά έναν περίεργο και ανεξήγητο τρόπο τη γραμμικότητα και το ανεπίστροφο του χρόνου και όλο αυτό το σκηνικό προσδίδει μια γλυκιά αίσθηση και μια παράξενη γοητεία στην ψυχή μας. Έτσι, για παράδειγμα, αν έχουμε μαλώσει με κάποιον και στη συνέχεια τα ξαναφτιάχνουμε, νιώθουμε μια πολύ ιδιαίτερη φωτεινή ακτινοβολία του εαυτού μας που είναι απόρροια είτε της ταπείνωσής μας είτε της μετάνοιάς μας είτε της συγχώρεσής μας, της από εμάς προς τον άλλο ή της από τον άλλο προς εμάς.
Άλλες φορές τα λάθη δεν τα διορθώνουμε και είναι καλύτερα έτσι. Τα θέλουμε να είναι λάθη εσαεί και να ταξιδεύουμε μαζί τους αναγνωρίζοντάς τα ως τέτοια, για να μας θυμίζουν την τρωτότητά μας και τις αδυναμίες μας. Έτσι, γινόμαστε πιο προσεκτικοί και πιο ταπεινοί, πιο μεθοδικοί και πιο μετριοπαθείς στις επιλογές μας και στις αποφάσεις μας. Σ’ αυτή την εκδοχή των λαθών – των μικρών λαθών – νιώθουμε την αναγκαιότητά τους και τη χρησιμότητά τους.
Το μεγάλο αγκάθι είναι εκείνη η μορφή των λαθών που γίνεται συστατικό στοιχείο της ζωής μας και είναι διαρκώς μπροστά μας. Εδώ η λανθασμένη πράξη δεν είναι καθόλου στοιχείο του παρελθόντος – και αν έτσι νομίζουμε απλώς κάνουμε άλλο ένα λάθος επί της ερμηνείας του πρωτογενούς λάθους – αλλά είναι βασικός παράγοντας της συνεχούς παρουσίας του παρόντος, είναι ένα διαχρονικό νήμα που ξεκινάει από το παρελθόν και διατρέχοντας το παρόν προβάλλεται στο μέλλον και γι’ αυτό είναι μια μαύρη – κατάμαυρη σκιά της ζωής μας. Μια λανθασμένη επιλογή συντρόφου – για να τεθεί ένα απτό παράδειγμα – δεν αφορά κάποια στιγμή μας αλλά είναι μια μόνιμη κατάσταση ψυχικής οδύνης και πνευματικής ανελευθερίας. Αν μάλιστα σε αυτή την περίπτωση υπήρχε άλλη, εναλλακτική επιλογή που δεν κάναμε και στη συνέχεια έχει οριστικά χαθεί ακόμα και θεωρητικά, τότε η ζωή μπορεί να είναι μια κόλαση. Προκαλείται μια νεύρωση που παγιδεύει κάθε όμορφη σκέψη και κάθε λαχταριστή επιθυμία.
Ζούμε με τα λάθη μας, με όλες τις εκφάνσεις των λαθών μας. Μια νοοτροπία – κατά τη γνώμη μου – μπορεί να επιδιωχθεί, που θα εδράζεται ανάλογα με το ίδιο το περιεχόμενό τους στην ερμηνεία τους ως πηγή γνώσης, στη διόρθωσή τους και στην ταπείνωσή μας, ή στην συμφιλίωσή μας μαζί τους.
