Του Νίκου Τσούλια
Για μένα είναι οι άνθρωποι που λατρεύω, είναι οι άνθρωποι που τους έχω κάνει είδωλα, τους θεωρώ ως Άγιους της Γης και των ανθρώπων. Είναι οι διανοούμενοι. Είναι τα μεγάλα πνεύματα της χώρας μας που ακτινοβολούν στα πυκνά σκοτάδια της σκουπιδοπληροφόρησης και της χυδαίας αισθητικής. Ήταν ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, μεγάλη μορφή. Έφυγε και αναρωτιέσαι: υπάρχουν άλλοι που θα συνεχίσουν αυτό το φοβερό παιχνίδι με τις εικόνες και τους συμβολισμούς;
Ήταν ο Μιχάλης Ράπτης με τη μοναδική πολιτική οξυδέρκειά του που ανέλυε την εν πολλοίς συμπαγή μάζα της πραγματικότητας και διείσδυε η σκέψη του στο μέλλον με μια μοναδική ευστοχία. Τον γνώρισα και επαίρομαι που του πήρα συνέντευξη· μέρος της έχει ήδη δημοσιευτεί και άλλο μέρος της θα δει το φως της δημοσιότητας μέσω του «Ανθολογίου». Έφυγε και αναρωτιέσαι: υπάρχει άλλος πολιτικός αναλυτής που να απογυμνώνει την τρέχουσα ιστορικότητα της εποχής από την πυκνή σκόνη των επιφαινόμενων και να ανασύρει στην επιφάνεια το γυμνό πυρήνα των γεγονότων που κινεί τα πράγματα;
Ήταν ο Μιχάλης Κατσαρός, ανατρεπτικός στο θολό νεφέλωμα της συμβατικότητας και στην σκληρή κρούστα της καθημερινότητας που έψαχνε με την αξίνα της ποίησής του τα βαθύτερα σημεία της ύπαρξής μας. Τον χαιρόμουνα κάθε φορά που τον συναντούσα στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων «Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος», στη Σταδίου 5 και πάντα χανόμασταν στα ευρήματα του παραληρηματικού του λόγου. Πόσο με έχει στοιχειώσει η αδυναμία μου να τον πείσω να καταγράψω τη σκέψη του… Έφυγε και αυτός, αλλά εδώ, η εικόνα είναι καλύτερη, υπάρχουν και άλλοι στο κατόπι του ή, πιο ορθά, στις παράλληλες αναζητήσεις του (Ντίνος Χριστιανόπουλος, Κική Δημουλά κλπ) και κάπως ησυχάζεις.
Υπάρχουν βέβαια λιγοστά παραδείγματα διανοούμενων και στοχαστών που νιώθεις την ακτινοβολία τους ακόμα και μέσα από τη βιολογική ύπαρξή τους. Υπάρχει ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μανόλης Γλέζος, ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Ευτύχης Μπιτσάκης, ο Χρίστος Τσολάκης, ο Δημήτρης Μαρωνίτης, ο Παντελής Μπουκάλας, ο Στέλιος Ράμφος, ο Αλέκος Φασιανός, ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς και προφανώς και άλλοι. Αλλά θεωρώ ότι είναι λίγοι και θεωρώ ότι δεν τους δίνεται βήμα διαλόγου από τα Μ.Μ.Ε.
Αλλά πέραν τούτων, γιατί δεν γεννάει η εποχή μας διανοούμενους; Ζούμε σε τόσο παρακμιακή περίοδο; Αφομοιώθηκαν από το «σύστημα»; Υπάρχουν, αλλά «χάνονται» στα κανάλια της εξουσιαστικής ενημέρωσης των Μ.Μ.Ε. και της άφθονης σκουπιδοπληροφόρησης της τηλεόρασης; Δεν ξέρω, δεν ξέρω ποια είναι η απάντηση ή οι απαντήσεις. Πάντως, θυμάμαι πολύ καλά μια σχετική αναφορά του Μιχάλη Ράπτη που ανήγαγε τη δεκαετία του 1960 ως μια εποχή ανάδυσης του νεοελληνικού πολιτισμού και αναρωτιέμαι το πώς μπορούμε να ζήσουμε μια τέτοια περίοδο πνευματικής ανάτασης του λαού μας που θα γεννοβολάει διανοούμενους στην τέχνη, στη μουσική, στη ζωγραφική, στα γράμματα, στην ποίηση.
Θα είναι μια περίοδος πολιτισμικής προόδου, στην οποία το αξιακό πεδίο θα λαμπρύνεται από τα δημιουργήματα στοχαστών, στην οποία τα σκύβαλα της τηλεόρασης δεν θα έχουν αποδέκτες, στην οποία δεν θα ασχολούνται οι νέοι μας και οι πολίτες με τους ανθρώπους του έχειν, του πλούτου και της αρπαγής. Άραγε τι χρειάζεται να γίνει για να βλέπεις εικόνες ανθρώπων με ανοικτά βιβλία στους δημόσιους χώρους, άραγε πώς μπορείς να δεις τη νεολαία να διαβάζει ποίηση στα λεωφορεία; Άραγε ποιο μπορεί να είναι το υπόστρωμα για να γεννηθεί στις μέρες μας ένας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης να γράψει και να υμνήσει το ταπεινούς ανθρώπους και τα βάσανα της φτώχειας ή ένας Αμπέρ Καμύ για να διεισδύσει στα υπαρξιακά μας ερωτήματα;
Έχω μια κρυφή ελπίδα. Πριν την αναφέρω, να σημειώσω κάτι σχετικό. Πριν δύο χρόνια ήλθε στο Λύκειό μου ένας εξαίρετος φιλόλογος, ανήσυχος και ενθουσιώδης. Τροφοδότησε τη ζωή του σχολείου με έναν πολύ δημιουργικό τρόπο. Ανάμεσα στα άλλα συστηματοποίησε τη λειτουργία της Μουσικής Ομάδας του σχολείου και συντόνισε τους μαθητές και τις μαθήτριες στην έκδοση περιοδικού. Διαβάζοντας τα κείμενα των μαθητών ένιωσα ότι δεν ήξερα τους μαθητές και τις μαθήτριες, αν και τους / τις είχα δύο χρόνια.
Υπήρχαν διηγήματα και ποιήματα που μάς ταξίδευσαν, μάς προβλημάτισαν, μάς συγκίνησαν, μάς γέμισαν χαρά. Εδώ είναι η κρυφή μου ελπίδα. Υπάρχει – πάντα υπάρχει – δύναμη πνευματικής καλλιέργειας και στοχαστικής αναζήτησης. Είναι πολλά τα μικρά μάτια των βλαστών που σπάζουν το ξύλινο περίβλημα για να γεννήσουν στον κόσμο της θαλερότητας, της ανθοφορίας και της καρποφορίας, στον κόσμο του ουμανισμού. Δε χρειάζονται τίποτα από εμάς – αρκεί να μη τα «στραβώσουμε» – γιατί έχουν από μόνα τους τη δύναμη των χυμών, των χυμών της ζωής και της νιότης.
Ανεξάρτητα από το γεγονός της έλλειψης ή μη διανόησης «επώνυμης», η απάντηση στο ερώτημά μας είναι σχετικά απλή. Διανόηση υπάρχει, εφόσον υπάρχουν άνθρωποι. Κάθε άνθρωπος, ως στοχαζόμενος άνθρωπος, είναι διανοούμενος. Αρκεί να καλλιεργήσει αυτή την πλευρά της προσωπικότητάς του που τον οδηγεί στην πνευματική ελευθερία. Και ακόμα, εν δυνάμει διανοούμενοι είναι, όπως προανέφερα, οι νέοι βλαστοί, οι νέοι βλαστοί που θα αναζητήσουν μια δίκαιη κοινωνία μέσα από τις όποιες δυσκολίες της ζωής, με ζωογόνο δύναμη τις δικές τους φιλοδοξίες, τα δικά τους όνειρα. Σε κάθε περίπτωση, η έννοια του διανοούμενου κρίνεται πρωτίστως στη διαρκή αγωνία του να αλλάξει τον κόσμο, να αγωνιστεί για έναν κόσμο εξανθρωπισμένων πολιτών, για έναν κόσμο αλληλεγγύης και αλτρουισμού.
- Αρθρογραφία: Κριτική θεώρηση
- Ακολουθήστε τη σελίδα μας στο facebook Φιλολογικός Ιστότοπος για να ενημερώνεστε για όλα τα εκπαιδευτικά θέματα.
