Του Δημήτρη Χρυσόπουλου, Φιλόλογου – Ιστορικού
Προ των πυλών του 2019 και έχοντας ουσιαστικά περάσει το πρώτο μισό της σχολικής χρονιάς, άλλη μια φουρνιά υποψηφίων ετοιμάζεται να μπει στην τελική ευθεία των φετινών πανελληνίων. Μια φουρνιά όμως, που θα κληθεί φέτος να αντιμετωπίσει τα Αρχαία Ελληνικά με ορισμένες σημαντικές αλλαγές, γεγονός που έχει αλλάξει σε κάποιο βαθμό και την προετοιμασία σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.
Τα αρχαία ελληνικά, όπως όλοι γνωρίζουμε, αποτελούν βασικό μάθημα στις πανελλήνιες εξετάσεις έχοντας συντελεστή βαρύτητας 1,3. Τα λάθη σε αυτό το μάθημα κοστίζουν, και κοστίζουν ακριβά, ειδικά για τους υποψηφίους των περιζήτητων νομικών σχολών, ενώ αντίθετα μια καλή βαθμολογία εξασφαλίζει την επιτυχία.
Η προετοιμασία ξεκινά πολύ νωρίς, συνήθως ήδη από τις τάξεις του Γυμνασίου οι μαθητές που προσανατολίζονται προς τα θεωρητικά μαθήματα δείχνουν αυξημένο ενδιαφέρον για την εκμάθηση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Η απεραντοσύνη του υλικού απαιτεί μακρόχρονη ενασχόληση, για να μπορέσει οποιοσδήποτε να το κατακτήσει επαρκώς και με επιτυχία.
Η είσοδος στο Λύκειο σηματοδοτεί τη δεύτερη φάση προετοιμασίας, καθώς πλέον οι απαιτήσεις εντείνονται και ο μαθητής επιδιώκει να εντρυφήσει σε πιο εξειδικευμένα στοιχεία του αντικειμένου, και να εξοικειωθεί με τον τρόπο εργασίας και προσέγγισης του αρχαιοελληνικού λόγου. Στο πλαίσιο όλων των παραπάνω, στο Λύκειο μαθητής έρχεται για πρώτη φορά αντιμέτωπος με τη διαδικασία της σύνταξης και της μετάφρασης αδίδακτου αποσπάσματος αττικής διαλέκτου, ρητορικού, ιστορικού, φιλοσοφικού ή άλλου περιεχομένου.
Αναντίρρητα κάθε χρόνο οι υποψήφιοι που εξετάζονται στα Αρχαία Ελληνικά αγωνιούν για την τελική τους επίδοση στο άγνωστο κείμενο και ειδικότερα τη μετάφρασή του, θεωρώντας ότι αυτό θα κρίνει την τελική τους επίδοση, εξασφαλίζοντας έτσι την είσοδο στη σχολή προτίμησής τους. Ο παραπάνω συλλογισμός όμως, προκειμένου να καταστεί ορθός, σύμφωνα με τους κανόνες της λογικής, απαιτεί μία αναγκαία προκείμενη· οι μαθητές να κατακτήσουν το σύνολο των μορίων του διδαγμένου κειμένου ή αλλιώς «γνωστού».
Η εξέταση του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών στις πανελλήνιες εξετάσεις βρίσκει το αντίστοιχό της στην εικόνα του παγόβουνου, στην οποία η κορυφή (μετάφραση αδίδακτου αποσπάσματος) αντιπροσωπεύει μόνο το δέκα τοις εκατό του συνολικού όγκου. Ο γνωστός καταμερισμός των μονάδων σε «γνωστό – άγνωστο» δίνει σημαίνουσα βαρύτητα στο «παρεξηγημένο γνωστό», καθιστώντας μονόδρομο την εξασφάλιση υψηλής επίδοσης σε αυτό. Μιας επίδοσης που φέτος θα κριθεί με ορισμένα νέα δεδομένα, τα οποία θα παραθέσουμε σήμερα μέσα από την πάντα φιλόξενη στήλη του «Φιλολογικού Ιστότοπου».
Το διδαγμένο κείμενο
Όσον αφορά το «γνωστό» και με δεδομένη την κατάργηση της «κλασσικής» μετάφρασης, πλέον δίνονται στους μαθητές και στις μαθήτριες αποσπάσματα διδαγμένου κειμένου 12 – 20 στίχων με νοηματική συνοχή και τους ζητείται να απαντήσουν σε μία ερώτηση κατανόησης με την οποία ζητείται να αποκωδικοποιήσουν σημεία του κειμένου και να αντλήσουν βασικές πληροφορίες που εντοπίζονται στο κείμενο. Η ερώτηση μπορεί να διαιρείται σε δύο υποερωτήματα με τη μορφή ερωτήσεων κλειστού τύπου (σωστού ή λάθους, πολλαπλών επιλογών, αντιστοίχισης, συμπλήρωσης κενών κλπ.) ή ανοικτού τύπου.
Έπειτα ακολουθούν δύο ερωτήσεις ερμηνευτικές, που μπορεί να αναφέρονται σε ιδέες – αξίες – προβλήματα, σε στάσεις – ήθος – χαρακτήρα των προσώπων, στο ιστορικό – κοινωνικό – πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής του έργου, στη δομή – σύνθεση του κειμένου, σε υφολογικά – αισθητικά θέματα, με βάση το απόσπασμα.
Στη συνέχεια δίνεται μία ερώτηση κλειστού τύπου που αναφέρεται στο γραμματειακό είδος στο οποίο ανήκει το κείμενο, στον συγγραφέα ή στο έργο του. Παράλληλα υπάρχει και μία ερώτηση λεξιλογική – σημασιολογική (σύνδεση λέξεων αρχαίας και νέας, διατήρηση ή αλλαγή της σημασίας τους, οικογένειες ομόρριζων λέξεων, απλών ή σύνθετων, συνώνυμα, αντώνυμα).
Τέλος, το διδαγμένο κείμενο ολοκληρώνεται με την παράθεση ενός παράλληλου κειμένου στη νέα ελληνική, διδαγμένο ή αδίδακτο, από την αρχαία ή νεότερη ελληνική γραμματεία, με βάση το οποίο οι μαθητές καλούνται να απαντήσουν σε μία ερώτηση ερμηνευτική, με την οποία ζητείται να συγκρίνουν το παράλληλο με το πρωτότυπο κείμενο.
Το άγνωστο κείμενο
Αλλαγές συναντάμε φέτος όμως και στην εξέταση του αδίδακτου κειμένου. Το οποίο θα είναι ένα πεζό κείμενο αττικής διαλέκτου 12-20 στίχων. Θα προτάσσεται σύντομο σχετικό εισαγωγικό σημείωμα, μέσω του οποίου θα δίνονται εξωκειμενικές πληροφορίες, απαραίτητες για την κατανόηση του κειμένου. Οι μαθητές θα καλούνται να μεταφράσουν στα νέα ελληνικά μέρος του κειμένου από τέσσερις έως έξι στίχους. Επιπρόσθετα θα κληθούν να απαντήσουν σε μια ερώτηση κατανόησης που αναφέρεται στον νοηματικό άξονα του κειμένου, ενώ στη συνέχεια θα υπάρχει μία ερώτηση γραμματικής η οποία μπορεί να αναλύεται σε δύο υποερωτήματα. Τέλος θα δίνεται μία ερώτηση συντακτικού (π.χ. αναγνώριση λέξεων/φράσεων/προτάσεων/άλλων δομικών στοιχείων του κειμένου, μετασχηματισμός μέρους του κειμένου ως προς τη δομολειτουργική του διάσταση), η οποία μπορεί να επιμερίζεται σε δύο υποερωτήματα.
Κάθε ζητούμενη ερώτηση – δραστηριότητα που τίθεται για το διδαγμένο ή το παράλληλο ή το αδίδακτο κείμενο βαθμολογείται με δέκα μονάδες της εκατοντάβαθμης κλίμακας.
Υ.Γ.Για την εφαρμογή των αλλαγών έπρεπε να έχει προηγηθεί αλλαγή του τρόπου διδασκαλίας, και προετοιμασία των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο ενός πιλοτικού έτους. Ελπίζω οι αλλαγές αυτές να βοηθήσουν πραγματικά τους μαθητές, όμως δεν μπορώ να είμαι αισιόδοξος όταν δεν έχει προηγηθεί αντίστοιχη αλλαγή του τρόπου διδασκαλίας των Αρχαίων, ούτε πιλοτική εφαρμογή της απόφασης.
Υ.Γ. 1 Εύχομαι ολόψυχα το 2019 να φέρει στη ζωή μας νέα ελπίδα, νέες προσδοκίες και να αφήσει στο παρελθόν τις πίκρες. Να βλέπουμε μπροστά και να χαμογελάμε!
