Του Νίκου Τσούλια
Πιστεύω ότι είμαστε παγιδευμένοι στο «παιχνίδι» μας με το χρόνο.
Και δεν είμαστε παγιδευμένοι από το χρόνο αλλά από την αντίληψη και από τη σχέση μας που εμείς έχουμε με το χρόνο. Ουσιαστικά η κοσμοθεωρία μας ως προς αυτόν είναι τεχνητή. Είναι απόρροια τόσο του αλλοτριωμένου τρόπου ζωής που έχει διαμορφώσει ο σύγχρονος πολιτισμός μας όσο και της ίδιας της διαχείρισης του χρόνου. Δεν βιώνουμε αυθεντικά το χρόνο, αλλά ζούμε με βάση τη διαχείριση που του κάνουμε και πιο συγκεκριμένα με τη συνεχή κατάτμησή του και την επιμερισμένη μέτρησή του.
Η καθημερινή μας λειτουργία, οι σχεδιασμοί μας και οι φιλοδοξίες μας ακόμα και τα όνειρά μας και οι φαντασιώσεις μας έχουν σχεδόν απόλυτη χρονική τακτοποίηση – είναι τοποθετημένα σε κουτάκια ημερομηνιών και χρονολογιών –, και έτσι βρισκόμαστε σε ένα καθεστώς υποχρεωτικότητας, το οποίο εμείς μεν το έχουμε δημιουργήσει αλλά με το όλο χρονικό πλαίσιό του μετασχηματίζεται σε πεδίο συμβατικότητας και υποταγής μας. «Πρέπει να κάνουμε εκείνο και το άλλο μέχρι τότε», είναι το διαρκές μοτίβο κάθε πράξης μας, ανεξάρτητα αν το ομολογούμε ή όχι.
Υπάρχει ο χρόνος έξω πέραν από τη δική μας συνείδηση; Ο χρόνος υπάρχει ή αν υπάρχει, έχει σημασία αν δεν συνειδητοποιηθεί από κάποιον; Γιατί έχουμε τόσες και τόσες διαφορετικές προσλήψεις του υποκειμενικού χρόνου, ανάλογα με την κατάσταση που βρισκόμαστε και γιατί τότε ο αντικειμενικός χρόνος, ο καταμετρούμενος χρόνος δεν λειτουργεί το ίδιο; Μήπως το άγχος της διαρκούς επιτυχίας, του άμετρου καταναλωτισμού και των συνεχώς ανανεούμενων φιλοδοξιών μας για πρόσκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών είναι αυτό που επιταχύνει τη ροή του χρόνου, που ακυρώνει την αυταξία του εκάστοτε παρόντος, που δημιουργεί σκιές στην ίδια την έκφραση του χρόνου και κυρίως στην πρόσληψή του;
Γιατί τα λέω όλα αυτά; Γιατί για πρώτη φορά στη ζωή μου αντιλαμβάνομαι το χρόνο ως μια δική μου επικράτεια, ως πεδίο δημιουργικότητάς μου και ελευθερίας μου και όχι ως ένα πλαίσιο που με περιλαμβάνει και με δεσμεύει! Δεν μπορούσα ποτέ να γευθώ αυτή την αίσθηση. Δεν μπορεί κάποιος να τη συλλάβει νοητικά, γιατί από μικρός πριν ακόμα συνειδητοποιήσει τη ζωή και τον εαυτό του έχει ενσωματώσει μια συγκεκριμένη χρηστική και απόλυτα δεσμευτική σχέση με το χρόνο. «Πρέπει να πας στο σχολείο σε συγκεκριμένη ώρα και ημέρα, πρέπει να πας στην εργασία ‘τότε’, πρέπει να συναντηθείς με την παρέα σου ακριβώς εκείνη τη στιγμή». Όλα είναι διευθετημένα με βάση το χρόνο – και έτσι η βιωματική μας σχέση μαζί του διαμορφώνεται και ενσωματώνεται στη συνείδησή μας με βάση τον κοινωνικό μας ρόλο, ο οποίος όμως είναι και αυτός τακτοποιημένος και έτοιμος χρονικά από πριν. Τελικά είμαστε εγκλωβισμένοι σε ένα σύμπαν του χρόνου, όπου καθετί έχει όχι μόνο χρονική αναφορά αλλά και τη δέσμευσή μας και την υποταγή μας!
Ένιωσα μια αντίληψη απελευθέρωσης από αυτή την παγίδευση του χρόνου, όταν τελείωσα την τυπική / θεσμική μου καριέρα. Ένιωσα για πρώτη φορά ότι εγώ θα καθορίζω το χρόνο και όχι αυτός εμένα! Γιατί τι συμβαίνει; Από τότε που αρχίζεις να κατανοείς το φαινόμενο της ζωής πρέπει να πας σχολείο, να συνεχίσεις στο γυμνάσιο, στο λύκειο, στο πανεπιστήμιο, στην εργασία και όλα αυτά όχι μόνο με γενικές εξωτερικές χρονικές δεσμεύσεις αλλά και με δεσμεύσεις κάθε ώρας και κάθε στιγμής. Είσαι διαρκώς υποχρεωμένος να κάνεις αυτό που επιλέγεις – και που είναι και κοινωνικά επιλεγμένο – με συγκεκριμένο και δεσμευτικό χρονικό πλαίσιο. Είσαι ένας Δεσμώτης του χρόνου!
Τώρα που δεν έχω όλες αυτές τις συμβάσεις και υποχρεώσεις της ζωής – στις οποίες εν πολλοίς είμαστε ετεροπροσδιορισμένοι – ο χρόνος άλλαξε ή μάλλον άλλαξε η σχέση μας μαζί του. Τον νιώθω φοβερά φιλικό και γενναιόδωρο, και δεν οφείλεται αυτό γιατί έχω περισσότερο χρόνο. Όχι, εννοώ ότι η μια ώρα του ρολογιού τώρα είναι πιο μεγάλη και κυρίως πιο δημιουργική! Δυστυχώς δεν μεταφέρεται αυτή η αίσθηση μέσα από ένα κείμενο σαν αυτό. Μόνο όταν τη βιώνεις, τη συνειδητοποιείς, την ερμηνεύεις και τη χαίρεσαι! Είναι κάτι ανάλογο με την αίσθηση του γονέα – δεν την κατανοείς αν δεν κάνεις παιδιά.
Και ίσως επειδή ο χρόνος είναι μαζί μου τόσο οικείος – στην ουσία φαντάζομαι ότι άλλαξε η σχέση μου μαζί του -, γίνομαι και εγώ φίλος του και κολλητός του! Είμαι πιο δημιουργικός. Οι πράξεις μου είναι πιο περιεκτικές. Κάνω περισσότερα πράγματα στον ίδιο χρόνο σε σχέση με το πριν βρεθώ σ’ αυτή την κατάσταση και το κυριότερο είναι ότι νιώθω φοβερά όμορφα και εξίσου φοβερά ελεύθερα. Προφανώς και τώρα υπάρχουν οι κοινωνικές, οικογενειακές, φιλικές σχέσεις, δεσμεύσεις, υποχρεώσεις αλλά έχουν αποκτήσει και αυτές άλλο περιεχόμενο. Είναι πιο αυθεντικές και πιο εύκολα καλλιεργήσιμες ή αντιμετωπίσιμες. Το διάβασμά μου και το γράψιμό μου συνάντησαν μια πραγματική όαση. Γίνονται πιο συστηματικά – και μάλιστα ως προϊόν ελευθερίας – και πιο δημιουργικά. Έχουν γίνει ένα συνεχές γοητείας του κόσμου και του εαυτού μου, ένα πεδίο αυτοπραγμάτωσής μου.
Το ερώτημά είναι το εξής. Θα μπορούσαμε αυτή την απελευθερωτική και δημιουργική αίσθηση και πρόσληψη του χρόνου, τα ίδια τα βιώματά μας να έχουν αυτή την ομορφιά που νιώθεις όταν η σχέση μας με το χρόνο είναι πιο αυθεντική και πιο φιλική;
Αρθρογραφία: Κριτική θεώρηση
