Του Νίκου Τσούλια
Ας δούμε μια προσέγγιση της γένεσης και της θεμελίωσης του Δυτικού πολιτισμού επί του ελληνικού πνεύματος μέσα από τη ματιά ενός αξιόλογου ερευνητή και φιλοσόφου, του Br. Snell στο κλασικό έργο του «Η ανακάλυψη του πνεύματος».
«Η ευρωπαϊκή σκέψη αρχίζει με τους αρχαίους Έλληνες, Στην εποχή τους χρονολογείται γενικά η διαμόρφωση ενός μοναδικού τρόπου σκέψης που για τον ευρωπαϊκό κόσμο έχει αναμφισβήτητα δεσμευτικό χαρακτήρα… Για να παρακολουθήσουμε την εξελικτική διαδικασία του πρώιμου ελληνικού πολιτισμού που οδηγεί ανοδικά προς την ευρωπαϊκή σκέψη πρέπει να αντιμετωπίσουμε τη γένεση της σκέψης στον ελληνικό χώρο ως επανάσταση… Ο πολιτισμός της Ευρώπης στηρίζεται στο γεγονός ότι οι Έλληνες ανακάλυψαν τις διάφορες μορφές αυτής της τάξης: για τη νόηση είναι η νομοτέλεια, για τις αισθήσεις είναι η ομορφιά, για το δραστήριο πνεύμα η δικαιοσύνη».
Είναι όμως λανθασμένη ή πάντως ελλιπής η αντίληψη ότι ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός έδωσε άπαξ τα φώτα του για να δημιουργηθεί και για να εξελιχθεί το Δυτικό πνεύμα. Αντίθετα, η επιρροή του είναι ένα σταθερό νήμα αφήγησης. Και αυτό για τρεις κυρίως λόγους.
α) Η τροφοδότηση του ελληνικού στοχασμού είναι συνεχής τόσο στο αξιακό πεδίο με τις βαθιές ανθρωπιστικές αξίες όσο και στην έρευνα και στην επιστήμη. Σήμερα, η Φιλοσοφία με τους προβληματισμούς της και όλοι οι τομείς του επιστητού μέχρι τη Φυσική και τα Μαθηματικά με τις αναζητήσεις τους προστρέχουν διαρκώς και συστηματικώς στον ελληνικό στοχασμό. Για παράδειγμα, ο Αριστοτέλης ήταν και είναι ο μέγας εμπνευστής του Δυτικού στοχασμού για χιλιάδες χρόνια. Οι Προσωκρατικοί ερμηνεύονται όλο και πιο πολύ στις σημερινές αναζητήσεις της θεωρίας του Big Bang, και ποιος δεν ξέρει τη γένεση της Ατομικής Θεωρίας στην εποχή της νεωτερικότητας με βάση τις συγκροτημένες απόψεις του Δημόκριτου;
β) Υπάρχει όμως και ο εξελισσόμενος ελληνικός πολιτισμός, ο οποίος «κατά κύματα» σε διάφορες ιστορικές περιόδους και ιδιαίτερα με την άλωση της Πόλης ή κατά την Αναγέννηση αλλά και κατά τη δεκαετία του 1960 τροφοδοτεί τη δυτική σκέψη με στοιχεία δημιουργικού πολιτισμού. Η επιστήμη, η λογοτεχνία, η ποίηση, η μουσική, η τέχνη είναι αστείρευτες πηγές της εθνικής μας φυσιογνωμίας στον παγκόσμιο πολιτισμό. Και για να μιλήσουμε για την τελευταία φάση, οι Παπανικολάου, Καραθεωδωρή, Καβάφης, Σεφέρης, Ρίτσος, Θεοδωράκης, Χατζιδάκης, Σκαλκώτας, Μητρόπουλος, Κάλας κλπ αλλά και οι νέοι Έλληνες του πνεύματος και της γνώσης, που έχουν πλημμυρίσει την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, δίνουν με τον καλύτερο τρόπο το ελληνικό στίγμα.
γ) Ο τρίτος λόγος είναι διαφορετικός και αφορά τον πολιτικό λόγο των κοινωνικών κινημάτων της χώρας μας. Ο σύγχρονος ευρωπαϊκός πολιτισμός με την πολιτική ηγεμονία της σοσιαλδημοκρατίας συνδέθηκε με τα κορυφαία δημιουργήματα του παγκόσμιου πολιτισμού, το «κοινωνικό κράτος» και το «κράτος δικαίου». Και εδώ τα κοινωνικά κινήματα της χώρας μας είναι ενεργοί παράγοντες τόσο για την υπεράσπιση αυτών των κατακτήσεων – αφού σήμερα ο νεοφιλελευθερισμός και οι βαθιές συντηρητικές πολιτικές τις αποδομούν – όσο και για το διαρκή εκσυγχρονισμό και εκδημοκρατισμό τους.
Δεν είμαστε μόνο πολιτικό μέρος της Ευρώπης και της Ε.Ε. Είμαστε δημιουργικό κομμάτι του ευρωπαϊκού πολιτισμού στο ατέλειωτο ταξίδι της Ιστορίας. Η διαρκής διαμόρφωση όλου και πιο ουμανιστικού πολιτισμού δεν μπορεί παρά να αποτελεί το πρώτο των πρώτων μελημάτων μας. Η πρόκληση είναι απλή. Οι δημιουργικές κοινωνικές δυνάμεις εκφράζονται κυρίως μέσα από τις πολιτικές του διαλόγου και της εθνικής συνεννόησης, της αντιπαράθεσης ιδεών και του πολιτικού πλουραλισμού και όχι με τις πολιτικές του διχασμού και της αλαζονείας, του λαϊκισμού και του νεοφιλελευθερισμού.
