Γράφει η Νικολέτα Θάνου
«Ύβρις γαρ εξανθούσ’ εκάρπωσε στάχυν άτης όθεν πάγκλαυτον εξαμά θέρος» (“Γιατί η αλαζονεία όταν μεστώσει,καρπίζει του χαμού το στάχυ, απ’ όπου πολύκλαυτους καρπούς τρυγάει”)
Η Τραγωδία Πέρσαι ἐδιδάχθη (παραστάθηκε) το 472 π.Χ. Δεν είναι απλώς ένα έργο. Είναι μια άμεση ιστορική μαρτυρία ενός σημαντικού γεγονότος για την τύχη της Ευρώπης, της απόκρουσης του Ξέρξη στην Ελλάδα. Στο έργο επιχειρείται λεπτομερής αφήγηση της μεγάλης ναυμαχίας, όπου ο ίδιος ο Αισχύλος ήταν όχι μόνο θεατής, αλλά και πολεμιστής, και πέρα από την αίσθηση της ποίησης, είχε την ιδιαίτερη δύναμη να περιγράψει ό,τι είδε. Η δράση τοποθετείται στα Σούσα, την περσική πρωτεύουσα. Κύριο μέλημα του Αισχύλου είναι η έμμεση και όχι άμεση εξύμνηση της ελληνικής αντρείας. Ο θεατής πληροφορείται τον θρίαμβο των Ελλήνων στη Σαλαμίνα, όχι από Έλληνες, αλλά από τον Πέρση αγγελιοφόρο, που φέρνει στους συμπατριώτες του την είδηση της μεγάλης ήττας. Λίγο αργότερα και ο ίδιος ο Ξέρξης βεβαιώνει τον αφανισμό του στρατού του.
Η τοποθέτηση της δράσης σε μια βαρβαρική πόλη και η αποκλειστική συμμετοχή Περσών ηρώων έκανε το δράμα δημοφιλές. Ο Αισχύλος κέρδισε την πρώτη νίκη στους θεατρικούς αγώνες και αργότερα προσκαλεσμένος από τον τύραννο των Συρακουσών Ιέρωνα, ανέβασε πιθανώς εκεί, για δεύτερη φορά το δράμα αυτό, καθώς αποτελούσε εγκώμιο της ελληνικής πολεμικής αρετής.
Το κεντρικό θέμα της τραγωδίας, πέρα από την τόνωση του πατριωτισμού των Ελλήνων θεατών είναι και η ιδέα πως ο πλούτος τρέφει την αλαζονεία. Ο Ξέρξης διέπραξε αμαρτήματα, για τα οποία ο αρχαίος κόσμος αισθανόταν αποτροπή. Έκαψε ναούς, γκρέμισε αγάλματα θεών, έβαλε να μαστιγώσουν και να δέσουν τη θάλασσα. Η Αθήνα αποτελεί το όργανο στο θεϊκό χέρι, και οι Πέρσες που δε γνωρίζουν τη σημασία του μηδέν άγαν (της τήρησης του μέτρου), συντρίβονται.
Στην τραγωδία Πέρσαι διακρίνονται καθαρά δύο βασικές έννοιες, δύο θεμελιακές έννοιες της ελληνική διανόησης, που για τον αρχαίο Έλληνα αποτελούσαν αδιάσπαστη ενότητα: η Άτη, που στέλνουν οι θεοί στους ανθρώπους για να θολώσει το μυαλό τους, να τους ξεγελάσει και να φθάσουν τότε στην Ύβριν, στην υπέρβαση των ανθρωπίνων ορίων. Έτσι και το περσικό κράτος ξεπέρασε το μέτρο που του ήταν καθορισμένο, και η Ύβρις του Ξέρξη πραγματώθηκε μέσα από υπέρβαση της έλλογης τάξης και την επίδειξη αλαζονικής συμπεριφοράς.
Όχι μόνο η Ελλάδα αλλά και ολόκληρος ο Δυτικός κόσμος σήμερα στέκεται ενεός απέναντι σε μία ανάλογη επίδειξη αλαζονικής συμπεριφοράς που έχει παραβιάσει το μέτρο και κάθε έννοια της αρχαιοελληνικής έλλογης σκέψης διαταράσσοντας τη φυσική τάξη των πραγμάτων και προκαλώντας το Θείο. Οι αναλογίες με τη σημερινή πραγματικότητα πολλές και για μία ακόμη φορά ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός είναι οδοδείκτης και αποκαλυπτικός συμπεριφορών διαχρονικών που διδάσκουν και κυρίως προβληματίζουν. Η μοίρα που διέπει όλα τα έργα του Αισχύλου ίσως και στις μέρες μας αποδείξει ότι ο δεσποτισμός, ως ένδειξη πνευματικής και παρωπιδικής ακαμψίας, φανατισμού και μισαλλοδοξίας δεν μπορεί παρά να αποτελεί μια αυτοκαταστροφική έκφραση σε αντιπαράθεση με τη δημοκρατική πολιτική οργάνωση.
Το μήνυμα σαφές και η παγκόσμια διαδικτυακή προβολή της τραγωδίας Πέρσαι σήμερα το βράδυ στις 21:00 συνιστά μια εξαιρετική πρωτοβουλία, που ίσως κάνει ακόμα πιο ξεκάθαρη την απειλή του σύγχρονου άκρατου ηγεμονισμού και αυταρχισμού εξ Ανατολών ο οποίος ίσως – και πολύ πιο σύντομα από το αναμενόμενο -οδηγηθεί σε ένα μοιραίο αποτέλεσμα μιας μυστηριώδους θέλησης. Είναι η ίδια μοίρα που διέπει όλα τα έργα του Αισχύλου, διαγράφεται ξεκάθαρα στους Πέρσες του, διδάσκει και κυρίως καθαίρει μέσα από την αποκατάσταση της αδικίας.
