Γράφει η Νικολέτα Θάνου
Βρισκόμαστε στην αυγή μιας νέας εποχής, η οποία επαναπροσδιορίζει τις σχέσεις των ανθρώπων και επανατοποθετεί σε νέες βάσεις τις αρχές, τις αξίες και τις επιθυμίες τους αλλάζοντας εντελώς τα δεδομένα που ρύθμιζαν την αέναη κίνηση και τον εσωτερικό παλμό της ανθρωπότητας . Μιας ανθρωπότητας χαμένης στα γρανάζια υπερβατικών μηχανισμών και φανερών και άδηλων συμφερόντων που καθόριζαν την εξέλιξή της, προκαλώντας μια ψευδαισθησιακή κατάσταση ευφορίας. Στον αντίποδα, η πανδημία εντείνει την ανασφάλεια και την αίσθηση ενός μετεωρισμού, που δυναμιτίζει την εγγενή αίσθηση υπεροχής του ανθρώπου έναντι του περιβάλλοντός του και γεννά εκ νέου την αμφιβολία και την αμφισβήτηση ωθώντας σε νέους συσχετισμούς σε όλα τα επίπεδα.
Αν μη τι άλλο, η αμφισβήτηση, ως σπόρος ανατροπής ενός επάρατου καταστημένου κατά τον Τερζάκη, είχε εγκαταλείψει την ανθρώπινη σκέψη καθιστώντας τη νωθρή, δυσκίνητη και ρηχή εδώ και πολλά χρόνια. Έτοιμα, προκατασκευασμένα υποκατάστατα της ανθρώπινης δημιουργικότητας και φαντασίας, κατέκλυζαν τις αγορές της αφθονίας χωρίς η πρωτοτυπία και η έμπνευση να έχουν θέση σ’αυτό το όργιο της μαζικής ελαφρότητας και της πολυσχιδούς πολυτέλειας . Μιας πολυτέλειας τόσο εκτυφλωτικής, που οδήγησε σε μία άνευ προηγουμένου παραίτηση από κάθε προσπάθεια ενασχόλησης με βασικές παραμέτρους της ανθρώπινης υπόστασης, όπως για παράδειγμα τη γλώσσα ή τις ανθρώπινες σχέσεις, που αντιμετωπίστηκαν με ελαφρότητα και ίσως με μία σαδιστική διάθεση απογύμνωσής τους από κάθε βαρύτητα, που τις καθιστούσε φορτίο περιττό. Η υλική ασφάλεια υπονόμευε την εσωτερικότητα, απομάκρυνε το σπόρο της αμφιβολίας, της γόνιμης αμφισβήτησης και έσπερνε την μαλθακότητα, την ηδονή της τρυφηλότητας και την επανάπαυση σε βαθμό διαβρωτικό, ώστε να μη γίνεται αντιληπτή η γλωσσική πτώχευση ή οι κενές από αισθήματα και επιφανειακές ανθρώπινες σχέσεις.
Σε πρόσφατη συνέντευξή του ο καθηγητής Γλωσσολογίας Γ. Μπαμπινιώτης δήλωσε ότι η οικονομική κρίση αποτέλεσε παράλληλα μια πνευματική αφύπνιση για να βρει ο άνθρωπος τις πραγματικές αξίες της ζωής, μέσα στις οποίες είναι και η γλώσσα. «Με άλλα λόγια, όταν έχεις υποστεί μια καταπληξία, ένα σοκ», συνέχισε, «σκύβεις πάνω στα πράγματα και αρχίζεις να τα ξανασκέφτεσαι». Μεγάλη αλήθεια. Η οικονομική κρίση αλλά και η επακόλουθη πανδημία που όξυνε την κατάσταση, ώθησαν τον άνθρωπο να βγει από το προστατευτικό του κουκούλι κατά τρόπο παράδοξο και οξύμωρο ωθώντας τον να σκεφτεί. Τώρα περισσότερο από κάθε άλλη φορά αναζητά στη γλώσσα τα κρυφά εκείνα νοήματα και τις μυστικά νήματα που τον συνδέουν με το ιστορικό του παρελθόν στην προσπάθειά του να αντλήσει όλες εκείνες τις δυνάμεις που απαιτούνται για να αντισταθεί στην ολισθαίνουσα πορεία τη δική του και της χώρας του. Η γενικευμένη κρίση των κοινωνιών με τη σταδιακή αποδόμηση των δεσμών που τη συνέχουν, οδηγεί σταδιακά σε μία ανατρεπτική αμφισβήτηση των υπαρχόντων πολιτικών ή οικονομικών συστημάτων και θεωριών αλλά και σε μία εμπιστοσύνη στον άνθρωπο και τις δυνατότητές του, στον πνευματικό άνθρωπο. Οι ανθρώπινες σχέσεις επαναπροσδιορίζονται, τίθενται υπό μικροσκοπική μελέτη και οδηγούνται σε μία υγιή επιτέλους διασάλευση, με την έννοια ότι απεκδύονται της υποκριτικής τους διάστασης . Όσες αντέχουν τις σύγχρονες δοκιμασίες αποκτούν τη σφραγίδα της αυθεντικότητας, γιατί η εποχή μας εξοικειώθηκε τόσο πολύ με τη σαθρότητα, που πλέον δεν την αντέχει.
Διανύουμε άραγε μια μεταβατική περίοδο όπου μία νέα πνευματική έκρηξη είναι προ των πυλών; Μια πνευματική έκρηξη που θα τραφεί από τη διάλυση και το μαρασμό των προηγούμενων ετών; Είναι ένας ευσεβής πόθος ή μία όλο και πιο έντονη διαίσθηση ότι ο μετανοημένος άνθρωπος θα στραφεί στον εαυτό του, στο μέσα του για να βρει τις απαντήσεις – όχι μαθηματικές, αλλά ενσυναισθησιακές – στα μεγάλα ερωτήματα που τον απασχολούν. Η εποχή μας είναι η εποχή της μεγάλης αδημονίας. Της αδημονίας για κάτι καλύτερο, μεγαλύτερο, ουσιωδέστερο. Είναι μια εγκυμονούσα εποχή πιθανολογούμενων μεγάλων αλλαγών. Η Γενιά του 20, η γενιά του Κ. Καρυωτάκη που αναδύθηκε μέσα από το βόρβορο του πολέμου και της πλήρους αποσύνθεσης εκδικήθηκε με το δικό της τρόπο την κοινωνία που στέρησε από τους ποιητές την ενασχόληση με το Ωραίο. Είμαστε κάτι σπασμένες κιθάρες… κάτι απίστευτες αντένες… μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες, κάτι διάχυτες αισθήσεις.. όλη η απογοήτευση του ποιητή από την αποτυχία της τότε κοινωνίας να διασφαλίσει θετικές προοπτικές, μέσα σε λίγους στίχους. Μια γενιά φαινομενικά αδρανής, πνευματικά όμως ενεργή, οξεία, δηκτική. Ο Καρυωτάκης διαλύει την πραγματικότητα ποιητικά, όπως τον διέλυσε κι αυτή. Δεν την προσπερνάει, τη μαστιγώνεi δημιουργώντας νέες μεταβλητές και αφήνοντας ως παρακαταθήκη τη δύναμη της αμφιβολίας.
Είναι καιρός, στην εποχή του κορωνοϊού, προτού συνηθίσουμε την επιβαλλόμενη απώλεια να εμβαπτιστούμε σε άλλες πηγές , πιο ζωοποιές. Ήρθε η ώρα να επανεξετάσουμε τις θεμελιώδεις αρχές της ηθικής και της κοινωνίας και να υιοθετήσουμε τη ρήση του Ζαν Πωλ Σαρτρ «ο άνθρωπος είναι το μέλλον του ανθρώπου». Ενώπιον προκλήσεων, ρητών απαγορεύσεων και αναξιοπρεπών υποσχέσεων ο άνθρωπος διατηρεί αλώβητο το δικαίωμα του επιλέγειν και του σκέπτεσθαι και στρέφεται στις πνευματικές του δυνάμεις. Δεν έχει μείνει ακολάφιστος. Ραπίστηκε επανειλημμένα από ρευστές βεβαιότητες και από “βολεμένους του κατεστημένου” που τον κλόνισαν συθέμελα, ώστε να βρεθεί ante portaς ενός γόνιμου και ελπιδοφόρου σκεπτικισμού που απαιτεί γενναιότητα για να μετουσιωθεί σε ενέργεια, σε πράξη. Το κίνημα της αμφισβήτησης που αρχίζει να αναδύεται δειλά στους κόλπους της νεολαίας πρωτίστως αρχίζει να αριθμεί πολλά μέλη. Και αυτό είναι μια θετική προοπτική, μια προοπτική που δεν τοξεύει εις ουρανόν, αλλά στην καταπολέμηση των δυσμορφιών και τον εξωραϊσμό των πάντων. Είναι οι Πραιτωριανοί του σκεπτικισμού που η σκέψη τους ίσως αποτελέσει τη θρυαλλίδα μιας διαφορετικής ενατένισης του κόσμου και μιας πιο σοβαρής και υπεύθυνης στάσης ζωής.
