Εισαγωγή Λατινικών Β΄ Λυκείου
α) Λατινική Γλώσσα και Λογοτεχνία: Η λατινική γλώσσα, Η γένεση της ρωμαϊκής λογοτεχνίας, Εποχές της ρωμαϊκής λογοτεχνίας, Γενικά χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής λογοτεχνίας (σσ. 9-12). β) Η εξέλιξη της ρωμαϊκής λογοτεχνίας: Κλασική εποχή: α. Οι χρόνοι του Κικέρωνα, β. Αυγούστειοι χρόνοι (σσ. 14-21)
Η λατινική γλώσσα
Λατινική γλώσσα = διάλεκτος των Λατίνων, η οποία ανήκει στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια. Η Λατινική υπερίσχυσε των άλλων διαλέκτων (π.χ. Φαλισκική, Οσκο-ουμβρική) σε όλη την ιταλική χερσόνησο.
Οι ομοιότητες Λατινικής – Ελληνικής οφείλονται:
α) στην κοινή καταγωγή από την Ινδοευρωπαϊκή ( fero – φέρω, pater- πατήρ) β) στα πολιτιστικά και γλωσσικά δάνεια του ελληνικού αποικισμού στην κεντρική και κάτω Ιταλία, από τη Νεάπολη μέχρι τη Σικελία γ) στην κατάκτηση της ελληνικής Ανατολής από τους Ρωμαίους. Το πρώτο δάνειο των Ρωμαίων από τους Έλληνες ήταν το αλφάβητό τους: από την αποικία της Κύμης υιοθέτησαν τον 8° / 7° αι. π.Χ. μια παραλλαγή ελληνικού δυτικού αλφαβήτου Η αρχέγονη λατινική ήταν λιτή και αγροτική. Μέχρι τον 3° αι. π.Χ. διαθέτουμε ελάχιστα γραπτά μνημεία χωρίς λογοτεχνική αξία. Η συστηματική καλλιέργεια της Λατινικής έγινε μετά την ιστορική «συνάντηση» των Ρωμαίων με τους Έλληνες το 240 π.Χ.
Η γένεση της ρωμαϊκής λογοτεχνίας
Η ρωμαϊκή λογοτεχνία είναι «παράγωγη»: γεννήθηκε υπό την επίδραση της ελληνικής γραμματείας. Το 240 π.Χ. θεωρείται η «γενέθλιος» χρονολογία της: ο Λίβιος Ανδρόνικος α) Οργανώνει παραστάσεις θεάτρου με ελληνικά έργα διασκευασμένα στα Λατινικά τη χρονιά εκείνη β) Μεταφράζει την «Οδύσσεια» του Ομήρου σε «σαντούρνιο» στίχο. Στις ρίζες της ρωμαϊκής γραμματείας βρίσκεται ο Όμηρος και το δράμα. Άρρηκτη σύνδεση της συγγραφικής παραγωγής των Ρωμαίων με τις ελληνικές πηγές.
Εποχές της ρωμαϊκής λογοτεχνίας
«Αριστοκρατική» αξιολόγηση: η λογοτεχνία διαιρούνταν σε «χρυσό αιώνα», «αργυρό αιώνα» κ.ο.κ. ( θεωρείται αντιεπιστημονική )
Περιγραφική διαίρεση : προκλασική ή αρχαϊκή εποχή (ως το 100 π.Χ. ), κλασική ( ως το 14 μ.Χ. ), μετακλασική εποχή (ως τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ.) και Ύστερη Αρχαιότητα, και διάκριση με ιστορικά κριτήρια σε δημοκρατική( ως το 31 π.Χ.), αυγούστεια (ως το 14 μ.Χ.) και αυτοκρατορική εποχή.
Γενικά χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής λογοτεχνίας
–Η στενή συνάφειά της με την ελληνική γλώσσα και γραμματεία . Τα ελληνικά πρότυπα γονιμοποιούν τα ρωμαϊκά ταλέντα.
-Η σχέση του ρωμαίου λογοτέχνη με το ελληνικό πρότυπο είναι η δημιουργική πρόσληψη (imitatiο) και ο ανταγωνισμός (aemulatio).
-Η ανάμειξη χρονικά διαφορετικών προτύπων: οι Ρωμαίοι απομιμούνται ταυτόχρονα ελληνιστικά, κλασικά και αρχαϊκά ελληνικά πρότυπα.
-Ιδιόρρυθμη εξέλιξη των λογοτεχνικών ειδών: η κωμωδία – τελευταίος καρπός των Ελλήνων – είναι το πρώτο είδος που ωριμάζει στη Ρώμη, ενώ το έπος – ο πρώτος καρπός των Ελλήνων – ωριμάζει τελευταίο.
-Αλλοίωση ή μεταμόρφωση των ελληνικών ειδών ή παραγωγή νέων: η ρωμαϊκή ελεγεία απέχει από πολύ από την ελληνική ενώ η σάτιρα είναι καθαρά ρωμαϊκό είδος.
–Προοδευτική εξειδίκευση του ρωμαίου λογοτέχνη σε στενότερο ειδολογικό εύρος: μετά την εξάντληση των λογοτεχνικών ειδών επιχειρείται ο συμφυρμός τους.
-Με τη συνεχή καλλιέργεια ο λατινικός γραπτός λόγος εμπλουτίζεται, εξωραΐζεται, ωριμάζει.
-Η ώριμη ρωμαϊκή λογοτεχνία εμπεριέχει και εκφράζει τον ιδιάζοντα ιδεολογικό πλούτο της ρωμαϊκής κοινωνίας: προβολή πάτριων ηθών (mos maiorum) και υποδειγμάτων (exempla), ρωμαϊκή πολιτεία, θρησκεία και οικογένεια, αρετές όπως η ανδρεία, η πίστη, αποτυπώνονται και προβάλλονται σε όλα τα λογοτεχνικά είδη.
-Τα φυσικά χαρακτηριστικά της Λατινικής – στιβαρότητα, λογική και συντακτική οργάνωση, η τάση για λιτό αναδεικνύονται με επίκτητα καλολογικά στοιχεία από τους χειριστές της. Η ευρύτατη χρήση της κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και του Ουμανισμού δείχνει το βαθμό ωριμότητάς της.
ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
- Διαμόρφωση της Λατινικής σε όργανο κατάλληλο να διατυπώσει έντεχνο λόγο.
- Επιδιώκεται η αρμονική σύζευξη μορφής και περιεχομένου, πλασματικού και πραγματικού.
- Μετά το 90 π.Χ. εμφανίζεται ένας μεγάλος αριθμός ταλέντων που διαμορφώνει την έννοια του κλασικού.
- Η περίοδος εμφανίζει δύο χρονικά τμήματα : α) περίπου ως το 40 π.Χ.: κικερώνειος λόγος και πεζογραφία και β) με τον όρο «αυγούστειοι χρόνοι», παίρνει τη σκυτάλη η υψηλή ποίηση.
«Κίνημα των Νεωτέρων»: μεταφυτεύεται στη Ρώμη το «μοντερνιστικό ρεύμα» της λογοτεχνικής σχολής του Καλλιμάχου. Οι «νεωτερικοί» ποιητές δημιουργούν καλοδουλεμένα ποιήματα με συντομία, σκοτεινό ύφος και λογιότητα ®λυρική και ελεγειακή ποίηση, επύλλια και επιγράμματα.
Θάνατος Αυγούστου ( 14 μ.Χ.) = τέλος μιας σημαντικής πολιτικής περιόδου και ενός βασικού κεφαλαίου της ρωμαϊκής γραμματείας. Αρχίζει ο επιγονισμός και οι εσωστρεφείς αναγεννήσεις όχι όμως έκπτωση ποιότητας ή απουσία ταλέντων.
α. Οι χρόνοι του Κικέρωνα (100 π.Χ. – 40 «π.Χ.)
Οι εξωτερικές κατακτήσεις, κυρίως όμως οι εξοντωτικές εσωτερικές συγκρούσεις για την εξουσία διαμορφώνουν ένα κλίμα που επηρεάζει και τις γραμματειακές τάσεις, αρχικά στο χώρο της πεζογραφίας: Τα χαρακτηριστικά του Ρωμαίου λογοτέχνη της περιόδου αυτής καθορίζουν τα ενδιαφέροντά του :
1)εθνική αυτοσυνειδησία:
α) ρωμαϊκή ιστορία
β) γλώσσα και γραμματεία
γ) δίκαιο και πολιτισμός
2)έντονη συμμετοχή στα εσωτερικά τεκταινόμενα-ρητορικοί λόγοι
3)απογοήτευση (από την πολιτική πραγματικότητα)-φιλοσοφικός και
πολιτικός στοχασμός.
πεζογραφία |
Μάρκος Τύλλιος Κικέρων( 106-44 π.Χ.): ρήτορας
Έργο:
α) Πάνω από 100 πολιτικοί και δικανικοί λόγοι, από τους οποίους σώζονται περίπου οι μισοί.
β) Επιδόθηκε και στη θεωρητική πραγμάτευση ζητημάτων σχετικών με τη ρητορεία και το ρήτορα.
γ) θερμός θαυμαστής του Πλάτωνα ®φιλοσοφικοί διάλογοι.
δ) πολύπτυχη προσωπικότητα®800 επιστολές.
Ύφος:
- καθαρότητα έκφρασης
- κομψότητα
- καλλιέπεια
- ζωηρότητα
- υφολογικό ύψος
Βάρρων ο Ρεατίνος (116-27 π.Χ.)
Έργο:
πάνω από 600 βιβλία σχετικά με:
α) τη ρωμαϊκή & παγκόσμια ιστορία
β) τη θρησκεία
γ) τον πολιτισμό, τις καλές τέχνες, το θέατρο
δ) τους νόμους
ε) τις επιστήμες
στ) τη γλώσσα
ζ) τη γεωργία
Ύφος: σπάνιος συνδυασμός:
- αρχαιοδίφη – ιστορικού
- φιλοσόφου
- τεχνοκρίτη
- νομομαθούς
- εγκυκλοπαιδιστή
- γραμματολόγου- γραμματικού
Ιστοριογραφία |
Γάιος Ιούλιος Καίσαρ (100 – 44π.Χ.):
Ο καλλιτέχνης του είδους των απομνημονευμάτων.
Έργο: Στρατιωτικές αναμνήσεις
Ύφος: διατυπωμένες σε καθαρά και λιτά Λατινικά, σε ύφος που ανακαλεί τον Ξενοφώντα.
Κορνήλιος Νέπως (100-27 π.Χ.):
Εγκαινιάζει στη Ρώμη την ιστορική βιογραφία.
Έργο: περίπου 25 βιογραφίες διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων, κυρίως στρατηγών.
Σαλλούσιος Κρίσπος (86-35 π.Χ.)
Μεταφέρει στη ρωμαϊκή λογοτεχνία την θουκυδίδεια ιστοριογραφία ή ιστορική μονογραφία.
Έργο: Η συνωμοσία του Κατιλίνα (De Catilinae Coniuratione).
ποίηση |
Βαλέριος Κάτουλλος (84-54 π.Χ.):
Εκπρόσωπος της λυρικής και επιγραμματικής ποίησης.
Έργο: 116 έξοχα ποιήματα
Ύφος: Πηγή έμπνευσης/πόθου/πόνου του ποιητή είναι η άγνωστη κοπέλα που ονομάζει Λεσβία®αιώνιο σύμβολο ερωτικής ποιητικής έμπνευσης.
Λουκρήτιος (96 – 53 π.Χ.)
Έργο: σκοτεινό φιλοσοφικό έπος σε 6 βιβλία : Για τη φύση των πραγμάτων (De rerum natura).
Ύφος: το εκτενές αυτό ποίημα που έχει κοσμολογικό περιεχόμενο είναι ένα κήρυγμα κατά της δεισιδαιμονίας, του φόβου του θανάτου και της μεταφυσικής καταπίεσης, ένας ύμνος του Έρωτα και της Αφροδίτης.
Βάρρων (116-27 π.Χ.) βλ. & παραπάνω
Έργο: Μενίππειες σάτιρες (Satutae Menippeae):150 βιβλία
Ο Βάρρων διακωμωδεί και σχολιάζει τα πάντα στις ψυχαγωγικές και διδακτικές του Μενίππειες σάτιρες, όπου συνδυάζεται αρμονικά ο ποιητικός με τον πεζό λόγο.
β. Αυγούστειοι χρόνοι (40π.Χ.-14μ.Χ.)
- ποίηση: καλλιμαχική αυτάρκεια + σύγχρονο πολιτικό γίγνεσθαι
- «πατρωνεία»: οικονομική υποστήριξη λογοτεχνικών κύκλων από τον Αύγουστο και το Μαικήνα με την απαίτηση ιδεολογικής στράτευσης.
ποίηση |
Πόπλιος Βεργίλιος Μάρων ( 70 – 19μ.Χ.):
«Εθνικός ποιητής» των Ρωμαίων, ο ποιητής του ηρωικού και διδακτικού έπους.
Έργο:
- Αινειάδα (Αeneis)®το εθνικό έπος των Ρωμαίων.
Θέμα: αναχώρηση του Αινεία από την Τροία, περιπλανήσεις και εγκατάστασή του στο Λάτιο.
- 10 βουκολικές Εκλογές – πρότυπο: Θεόκριτος (Ειδύλλια).
- 4 βιβλία Γεωργικών – πρότυπο: ο αρχαϊκός Ησίοδος ( Έργα και Ημέρaι). (υπηρετούν την πρόθεση του Αυγούστου για ενίσχυση της υπαίθρου.)
Κόιντος Οράτιος Φλάκκος (65π.Χ.- 8μ.Χ.):
«πρώτος αυτός μετέφερε το αιολικό άσμα» στη Ρώμη.
Έργο:
- Επωδοί (Εpodi) – πρότυπο: ο ιαμβογράφος Αρχίλοχος
- Ωδές (Carminα) – πρότυπα: οι λυρικοί Αλκαίος, Ανακρέοντας, Πίνδαρος, Σαπφώ.
- ρωμαϊκή σάτιρα (Sermones) -οδηγείται στην πλήρη της ωρίμανση.
- Εpistulae (τεχνοκριτική επιστολή 2,3 Αrs Poetica, Ποιητική Τέχνη).:«ευρετής» του είδους της ποιητικής επιστολής.
- Ύμνος της Εκατονταετίας (Carmen Saecularae): Ανατέθηκε σ’ αυτόν από τον Αύγουστο για την επίσημη έναρξη της “paxAugusta” το 17 π.X.
Ύφος: Τα ευάριθμα και σύντομα ποιήματα του Ορατίου, αν και συχνά δυσνόητα, αποτελούν κομψοτεχνήματα ποιητικής μικροτεχνίας.
Τίβουλλος (περ. 50 -19 π.Χ.) – Προπέρτιος (περ. 50 – γέννηση Χριστού) – Οβίδιος (43 π.Χ.–17 μ.Χ.):
Ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία – Ύφος:
- Τίβουλλος: ο πιο καθαρός και κομψός.
- Προπέρτιος: πρωτότυπος σκοτεινός και σύγχρονος.
- Οβίδιος: πνευματώδης και ελευθερόστομος.
- Και οι τρεις εμπνέονται από τη «λεπταλέη Μούσα»(-αλέος=σύνθετο που σημαίνει αυτόν που έχει κάτι) και από τις αγαπημένεςτους που αναφέρονται με ψευδώνυμο.
- Ερωτική θεματολογία: λογοτεχνική σύμβαση + γνήσιο βίωμα.
- Με τους τρεις αυτούς ποιητές η ελεγεία οδηγήθηκε σε κορύφωση.
Οβίδιος (43 π.Χ. -17 μ.Χ):
Επινόησε και καλλιέργησε νέα ποιητικά είδη:
- πλαστή μυθολογική ποιητική επιστολή ®Ηρωίδες (Ηeroides).
- καλλωπιστικό έπος : Καλλυντικά του προσώπου (Μedicamina faciei).
- «αιτιολογικό» εορτολόγιo: Fasti
- ποίηση της εξορίας: Θλιβερά (Tristi) και Επιστολές από τον Πόντο (Εpistulae ex Ponto).
- Μεταμορφώσεις (Metamorphoseon libri): έπος 15 βιβλίων & 12.000 στίχων. (250 μυθολογικές αφηγήσεις με στοιχεία από: ιστορία, ελεγεία, ρητορεία, τραγωδία, επύλλιο, παρωδία, φιλοσοφία.) κοινό χαρακτηριστικό των μύθων: η μεταμόρφωση των ηρώων.
πεζογραφία |
Τίτος Λίβιος (59 π.Χ. -19 μ.Χ):
Ποιητική καταγραφή των ιστορικών καταβολών και πεπρωμένων της Ρώμης. Έργο: Αb urbe condita (142 βιβλία: η ιστορική διαδρομή της Ρώμης από την ίδρυσή της ως και το 9 π.Χ.)
Ύφος: Κεντρικές έννοιες: “mos maiorum”, “pietas”, “νirtus”
Βιτρούβιος:
Επιστήμονας – λογοτέχνης
Έργο: Για την Αρχιτεκτονική (Οb architectura): εξειδικευμένο σύγγραμμα (προχωρημένες αρχιτεκτονικές γνώσεις και ευαισθησίες της εποχής.)