Θέματα 2021 – Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία – Ημερήσιο – Ημερήσιο Λύκειο – Εσπερινό Λύκειο
Ενδεικτικές απαντήσεις για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας/Λογοτεχνίας από τον συνάδελφο Δημήτρη Περβολιανάκη
Α1. Σκέψεις τελειόφοιτων για τον επαγγελματικό προσανατολισμό και την αποκατάσταση αποτυπώνονται στο χωρίο. Ο Σπύρος τονίζει την αναγκαιότητα του επαγγελματικού προσανατολισμού από το Γυμνάσιο, εφόσον οι κοινότοπες επιλογές οδηγούν ορισμένα επαγγέλματα σε κορεσμό. Από την άλλη, η Αλεξάνδρα αναφέρεται στην ασφυξία που βιώνουν οι νέοι σε μια χώρα επαγγελματικά υπανάπτυκτη, που δεν προσφέρει επαγγελματική ανέλιξη και καταπιέζει τους επαγγελματίες. Έτσι, οι νέοι συμβιβάζονται με μη επιθυμητές θέσεις εργασίας ή τη μετανάστευση. (70 λέξεις)
Β1. α) Σωστό («Πριν από την κατάρρευση της ιδέας της προόδου, το αύριο ήταν πάντα φωτεινό, ανακουφιστικά καλύτερο από το παρόν, μια εποχή πρωτόγνωρων επιτευγμάτων και θαυμάτων»).
β) Σωστό («Όμως, η τελευταία κρίση κατάφερε ένα απροσδόκητο πλήγμα στο παρόν και στη λατρεία του…»).
γ) Λάθος («Δίνοντας στο μέλλον το βάρος της σημερινής πραγματικότητας, προέβλεψαν ότι θα έχουν αυξηθεί οι κοινωνικές και φυλετικές ανισότητες, η μαζική επιτήρηση για λόγους ασφαλείας, οι ανελευθερίες, ο αυταρχισμός, αλλά και το ψηφιακό έγκλημα, η ανεξέλεγκτη παραπληροφόρηση…»).
δ) Σωστό («Πάντως, όπως αφηγείται η Ιστορία, δεν επιβεβαιώθηκαν ούτε οι μεγάλοι φόβοι ούτε οι υψηλές προσδοκίες που έτρεφαν οι άνθρωποι ανά τους αιώνες. Προβλέψεις που αναστάτωναν γενιές δεν επαληθεύτηκαν ποτέ»).
ε) Λάθος («Όμως το παρόν δεν μας αποτρέπει πια να φανταστούμε το μέλλον, το αντίστροφο»).
Β2α.
Τίτλος με κυριολεκτική χρήση της γλώσσας:
Οι δυσκολίες της επαγγελματικής αποκατάστασης στην Ελλάδα του σήμερα
Τίτλος με μεταφορική χρήση της γλώσσας:
Δυσπρόσιτο βουνό για τους νέους η επαγγελματική αβεβαιότητα στη σύγχρονη Ελλάδα
Β2β. Τα στατιστικά στοιχεία, εφόσον προέρχονται από πηγή αξιόπιστη, δίδουν στο κείμενο αποδεικτική ισχύ, εγκυρότητα και αξιοπιστία. Αποτελούν τεκμήρια που χρησιμοποιούνται από τον συντάκτη για την ενίσχυση της επιχειρηματολογίας του. Αποτελούν και ισχυρό μέσο πειθούς στην επίκληση της λογικής. Μέσω αυτών επιτυγχάνεται η διακειμενικότητα και η υφολογική ποικιλία. Ο πομπός ενδυναμώνει την αξιοπιστία του τεκμηριώνοντας τις απόψεις του με στοιχεία που δύσκολα μπορούν να αμφισβητηθούν και καθηλώνουν τον αναγνώστη.
Μετά τα στατιστικά στοιχεία οι μαρτυρίες αποτελούν επίσης ισχυρά τεκμήρια πειθούς που ενισχύουν την πειστικότητα και την αντικειμενικότητα των απόψεων του πομπού. Ο αναμεταδότης των ιδεών προβάλλει τις δικές του απόψεις μέσω τρίτων και αυτό μειώνει τον υποκειμενισμό που περιορίζει την πειστικότητα. Οι σκέψεις αποκτούν καθολικότερο ή συλλογικότερο χαρακτήρα, γίνονται περισσότερο αντικειμενικές και οικείες. Την ίδια στιγμή, οι απόψεις του συντάκτη κερδίζουν σε εγκυρότητα και γίνονται λιγότερο αμφισβητήσιμες. Το ύφος του κειμένου γίνεται περισσότερο ζωντανό, παραστατικό και ρεαλιστικό και η ανάγνωση περισσότερο ευχάριστη. Τέλος, ο συντάκτης κερδίζει τον αναγνώστη μέσω της συμμετοχής του σε απόψεις κοινώς βιωμένες.
Β3. Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου η συντάκτης επιχειρεί να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες / τις αναγνώστριες αξιοποιώντας διάφορες γλωσσικές επιλογές. Τρεις (3) από αυτές είναι οι ακόλουθες.
α) Η μεταφορική χρήση της γλώσσας: «αδιαπέραστο πέπλο … πεδίο εκκόλαψης προσδοκιών … σωρεύουμε δυνάμεις … μελλοντικά ερείπια … ανάσα της προσμονής … νιώθουμε ήδη τον αέρα της απαντοχής να καίει τα χείλη μας». Ο μεταφορικός λόγος είναι ιδιαίτερα συνειρμικός, περιγραφικός ή αφηγηματικός και στοχεύει να τέρψει ή/και να συγκινήσει τον δέκτη. Επιπλέον, προσδίδει στο ύφος του κειμένου ζωντάνια, πρωτοτυπία, παραστατικότητα και λογοτεχνικότητα.
β) Το πρώτο πληθυντικό ρηματικό πρόσωπο: «δεν μας αποτρέπει … να φανταστούμε … Σωρεύουμε … Επιμένουμε … νιώθουμε … τα χείλη μας … μπορούμε να κάνουμε». Με το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο ο πομπός συμμετέχει στα νοήματα, εφόσον μοιράζεται με τον αναγνώστη την ίδια οπτική γωνία, αναπτύσσει οικειότητα και αμεσότητα μαζί του, εντάσσει τον εαυτό του μέσα σε ένα ευρύτερο σύνολο ατόμων, γίνεται «ένα με αυτούς», μιλάει «μαζί με αυτούς και γι’ αυτούς». Η χρήση του πρώτου πληθυντικού προσώπου αποπνέει συλλογικότητα, ο λόγος ευαισθητοποιεί κατά αποτελεσματικότερο τρόπο, τονίζοντας τη συλλογική ευθύνη και την ανάγκη για συλλογική δραστηριοποίηση πάνω σε ένα πρόβλημα ή φαινόμενο καθολικό. Ο πομπός παρουσιάζεται ως συμμέτοχος του προβλήματος και έτσι μπορεί να πείσει πιο εύκολα. Δεν υποτιμά τον δέκτη και ο λόγος του γίνεται περισσότερο δεκτικός και λιγότερο δογματικός ή διδακτικός.
γ) Το ερώτημα στην κατακλείδα της παραγράφου: «Άλλωστε, τι άλλο μπορούμε να κάνουμε;». Με το ερώτημα αυτό χρωματίζεται συγκινησιακά ο λόγος και ενισχύεται η πειστικότητα μέσω της επίκλησης στο συναίσθημα. Ο πομπός προσδίδει στο μήνυμά του έμφαση, αμεσότητα, ζωντάνια, οικειότητα, προφορικότητα, υποκειμενισμό, υφολογική ποικιλία και πλαστικότητα. Αφυπνίζει και ευαισθητοποιεί το κοινό του με επιτυχία. Επιπλέον, το ερώτημα παράγει και τη λανθάνουσα αίσθηση του διαλόγου χαρίζοντας στο κείμενο θεατρικότητα και δραματικότητα. Κεντρίζει την προσοχή και το ενδιαφέρον του δέκτη, ο οποίος καλείται, παραινετικά, να παρακολουθήσει το μήνυμα και τον προβληματισμό του πομπού, οργανώνοντας και τις δικές του σκέψεις μέσα στο πλαίσιο του εσωτερικού και προσωπικού του μονολόγου.
Γ. Ένα ειρωνικό και αυτοκριτικό ταξίδι της φαντασίας στον αστερισμό του Σείριου είναι το δραματικό πλαίσιο του ποιήματος. Η καθημερινότητα των παιδιών αποκτά ουτοπικό και ονειρικό περιεχόμενο προβάλλοντας διά του αντιθετικού σχήματος τον προβληματισμό για τη γήινη πραγματικότητα.
Τα παιδιά του Σείριου δεν γνωρίζουν από έγνοιες, πολέμους και θανάτους. Ισχυρά νοηματικά σύμβολα είναι οι γαλάζιες ποδιές που φορούν τις Κυριακές στα γιορτινά τους. Μόνη τους έγνοια και παίδεμα του μυαλού τους είναι η καθημερινότητα των παιδιών που ζουν στο «θαλασσινό φτερό» (πρώτη παρομοίωση) και «μακρινό καράβι» (δεύτερη παρομοίωση) της γης. Ο διάλογος με τον δάσκαλο αποτελεί συστατικό θεατρικότητας, ζωντάνιας και παραστατικότητας. Μια οικεία εικόνα που ευαισθητοποιεί συναισθηματικά τον αναγνώστη και κάνει το μήνυμα περισσότερο εύληπτο και προσιτό. Τραγικό χαρακτήρα προσδίδουν στη γήινη καθημερινότητα οι μεταφορές του δασκάλου (η γη … του σύμπαντος αρρώστια και πληγή). Η γήινη πραγματικότητα συμπληρώνεται παραστατικότερα με ακουστικές και οπτικές μεταφορικές εικόνες: «εκεί τραγούδια λένε, γράφουν στίχους … κεντάνε με συνθήματα τους τοίχους». «Ακούραστοι κυνηγοί του ονείρου» είναι οι άνθρωποι στη γη κατά τον ποιητή. Ο αγώνας για έναν καλύτερο κόσμο δεν τελειώνει ποτέ. Τόσο μεγάλα είναι τα προβλήματα. Ό,τι θα έπρεπε να είναι δεδομένο και αυτονόητο παρουσιάζεται ως ονειρικό και ουτοπικό. Το ίδιο εξάλλου το επινόημα του ποιητή (σκηνικό Σείριου) δίνει έμφαση στον ουτοπικό χαρακτήρα εκείνου που θα έπρεπε να είναι δεδομένο. Η αντίθεση μεταξύ σειριακής και γήινης πραγματικότητας νοηματοδοτεί εμφατικά την διακριτική ειρωνεία που διέπει το ποίημα. Η κατακλείδια στροφή (Στον Σείριο δακρύσαν τα παιδιά … στη μικρούλα τους καρδιά) αποτελεί το αποκορύφωμα του μηνύματος. Η καλή ποιότητα ζωής όχι μόνο δεν μπορεί να αποτελεί αιτία ολιγωρίας και αδιαφορίας. Πολύ περισσότερο πρέπει να αποτελεί κίνητρο ταχύτερης ευαισθητοποίησης και κινητοποίησης για τα δεινά των άλλων.
Σχετικά με το τελευταίο ερώτημα της εκφώνησης οφείλουμε να τονίσουμε ότι η ζωή στον Σείριο αποτελεί φαντασιακή ουτοπία και ανέφικτο όνειρο, για το οποίο κάθε άνθρωπος, ατομικά και συλλογικά, μπορεί και πρέπει να αγωνιστεί. Σκοπός δεν είναι το ανύπαρκτο ιδανικό. Σκοπός είναι να κάνουμε τον κόσμο λίγο ανθρωπινότερο. Ιδιαίτερα από τη στιγμή που η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας αφήνει πολλά περιθώρια στην υποβάθμιση της ζωής εκατομμυρίων συνανθρώπων μας. Μέσα από έναν αγώνα συνεχή και ατέρμονο. Αυτός ο αγώνας και μόνο αυτός μπορεί να χαρίσει τη μεγαλύτερη ικανοποίηση στα ενεργά του υποκείμενα.
Δ. Η ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο θα έλθει μέσα από τη δύναμη της νεανικής ψυχής
Μαύρα μαντάτα προβλέπουν οι χίλιοι «ειδικοί και πρωτοπόροι» του Pew Research Center σε πρόσφατη έρευνά τους για το μέλλον της ανθρωπότητας. Χειρότερη θα είναι η ζωή για τους ανθρώπους. Αύξηση ανισοτήτων, υποβάθμιση ελευθεριών και δικαιωμάτων στον βωμό της ασφάλειας, αυταρχισμός, ψηφιακό έγκλημα, ανεξέλεγκτη παραπληροφόρηση, ψηφιακή προπαγάνδα, κοινωνική πόλωση, ρητορική μίσους, διενέξεις κρατών, λιγότερος ορθολογισμός, μεγαλύτερη ανεργία και λιγότερη ψυχική υγεία. Εφιαλτικές προβλέψεις. Μαύρισε η ψυχή μας. Ούτε ο Νοστράδαμος τόση καταστροφή.
Λίγη αισιοδοξία δεν βλάπτει. Η μιζέρια δεν πρέπει στα νιάτα μας. Είμαστε νέοι (και ωραίοι) και ονειρευόμαστε έναν καλύτερο κόσμο. Μεγάλα μας ψυχικά εφόδια η ελπίδα και η αισιοδοξία. Αυτό δεν σημαίνει ότι παραβλέπουμε την πραγματικότητα. Ξέρουμε τα προβλήματα. Τα βιώνουμε. Τα νιώθουμε στο πετσί μας. Είμαστε ρεαλιστές. Έχουμε συνείδηση της πραγματικής ζωής. Αλλά δεν θα γίνουμε ούτε μηδενιστές ούτε καταστροφολόγοι, αγαπητοί «ειδικοί» του Pew Research Center. Τα εφόδια που αποκτήσαμε από τους γονείς και τους δασκάλους μας είναι πολλά και σημαντικά, για να κοιτάξουμε στα μάτια τις δυσκολίες, να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις και βέβαια να αποδείξουμε ότι όλες αυτές οι ανησυχίες των «ειδικών» δεν θα επιβεβαιωθούν.
Πάμε τώρα και στο προσωπικότερο. Έξι χρόνια στο Δημοτικό και άλλα τόσα στη Δευτεροβάθμια οι δάσκαλοι και οι γονείς μου αγωνίστηκαν να με εξοπλίσουν με παιδεία, σεβασμό, αγάπη για τον συνάνθρωπο, κριτική σκέψη, υπευθυνότητα, ορθολογισμό, νηφαλιότητα, αγωνιστικότητα, προσαρμοστικότητα, ανεκτικότητα, διαλλακτικότητα, υπομονή, επιμονή, διάθεση για διά βίου μάθηση, αγάπη για τη μελέτη και την επιστήμη, τρόπους και εργαλεία να διαχειρίζομαι τις προκλήσεις της καθημερινότητας όπως οι καταναλωτικές επιρροές του συρμού, οι πειρασμοί του διαδικτύου και η παραπληροφόρηση. Με εξόπλισαν όμως και με λογισμό και μ’ όνειρο. Με την επιθυμία να γίνομαι καθημερινά καλύτερος άνθρωπος και να αγωνίζομαι για έναν καλύτερο κόσμο. Εργαλεία πολύτιμα που κάθε άνθρωπος μπορεί και πρέπει να διαθέτει στην διαδρομή της ζωής. Απολογούμαι για τον υποκειμενισμό μου. Ακόμα και αν δεν είναι έτσι τα πράγματα, θέλω να πιστεύω ότι η πνευματική ωρίμανση που μου χάρισαν οι δάσκαλοί μου θα με απομακρύνει από τον φανατισμό και τον ατομοκεντρισμό. Θα μου προσφέρει την αναγκαία συναισθηματική σταθερότητα, για να μην παρασυρθώ από τις σειρήνες.
Θα κάνω αγώνα, για να πιάσει τόπο η προσπάθεια των δασκάλων και γονέων μου. Για να μη διαψευστούν οι προσδοκίες που έχουν από μένα και για μένα. Ξέρω ότι τις ίδιες προσδοκίες έχουν οι δάσκαλοι και οι γονείς όλων των συνομηλίκων μου. Ξέρω ότι ολόκληρη η γενιά μου μεγάλωσε μέσα σε δυσκολίες, γκρίνια και μιζέρια. Αυτή όμως είναι η μεγαλύτερη δύναμή μας. Οι δυσκολίες δεν μπορούν να κάμψουν τη φλόγα των νέων ανθρώπων. Κάθε νέος ξεχωριστά και όλοι μαζί μπορούμε να βάλουμε το λιθαράκι μας για τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου. Μέσα από δράσεις. Δράσεις προσωπικές και δράσεις δημοκρατικές και συλλογικές. Μέσα από δράσεις ουσιαστικές και ρεαλιστικές που δεν έχουν σχέση με τον στείρο και άκριτο μηδενισμό των κατακτήσεων του σύγχρονου πολιτισμού. Πρώτη και καλύτερη ο διάλογος. Η δημοκρατική έκφραση της άποψης με θάρρος αλλά και με σεβασμό του άλλου. Χωρίς εποικοδομητική συνεννόηση δεν υπάρχει καμία βελτίωση.
Η απλή καταγγελία δεν προσφέρει λύση. Ουσιαστική μπορεί να είναι μόνο η δράση που ξεκινά από τη βελτίωση του «εγώ» μέσα στη συνύπαρξη του «εμείς». Όποιος θέλει να αλλάξει τον κόσμο, ας ξεκινήσει πρώτα τον εαυτό του. Ας φροντίσει για την παιδεία και την εκπαίδευσή του. Για την προσωπική του διαδρομή. Για την προσωπική του πρόοδο μέσα στην Εκπαίδευση και για την επαγγελματική συνείδηση μέσα στην επιστημονική του πορεία. Ας φροντίσει να προσφέρει ως εθελοντής σε όλους τους αγώνες για την προστασία του περιβάλλοντος και των αδυνάμων. Ας θυσιάσει λίγη από την ατομική του άνεση, για να προσφέρει στον συνάνθρωπο. Έμπρακτα και όχι θεωρητικά ή υποκριτικά. Να προσφέρει εκπαιδευτική στήριξη σε παιδιά που δεν έχουν πρόσβαση στη γνώση. Ψυχολογική στήριξη σε συνανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Να προσφέρει τη συμμετοχή του με κάθε τρόπο. Μέσω της τέχνης, μέσω της πρωτοβουλίας, μέσω της ενεργούς δράσης στα κοινωνικά δίκτυα. Λύσεις εύκολες και γρήγορες δεν υπάρχουν μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει συνεχώς και ταχύτατα. Οι δράσεις θα προέλθουν μέσα από την ενεργητική προσαρμοστικότητα στις συνθήκες της ζωής. Το όνειρο είναι πάντα το ιδανικό και το επιθυμητό. Αλλά η πίστη στον ρεαλισμό είναι το πρακτικό και το εφικτό. Στον δρόμο που ο πολίτης χαράσσει για τον εαυτό του. Χωρίς να περιμένει τις πρωτοβουλίες των άλλων.
Τι να μας πουν παραπάνω οι «ειδικοί» του Pew Research Center… Η μια όψη του νομίσματος είναι ο εύλογος προβληματισμός και η απαισιοδοξία. Η άλλη όψη είναι η ελπίδα και το φωτεινό παράθυρο. Στην πορεία της ανθρωπότητας έχει αποδειχθεί ότι το ιδανικό δεν είναι εύκολο. Προβλήματα πάντα υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν. Εμείς είμαστε νέοι και το γνωρίζουμε αυτό. Έχουμε τη δύναμη να συγκρουστούμε με το σκοτάδι και να φωτίσουμε τον κόσμο με τη δύναμη που υπάρχει στις ψυχές μας. Οι «ειδικοί» δεν είναι νέοι. Και το χειρότερο: μάλλον έχουν ξεχάσει πόση δύναμη κρύβει μέσα του το φως της νιότης.
