Θέματα 2022 – Ιστορία – Ημερήσιο Λύκειο – Εσπερινό Λύκειο
Ενδεικτικές Απαντήσεις
Θέμα Α1
α. Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, που είχε ιδρύσει το 1682 ο μεγάλος Τραπεζούντιος δάσκαλος του Γένους Σεβαστός Κυμινήτης και λειτούργησε παρά τις αντιξοότητες μέχρι το 1922, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πνευματική και ηθική ανάπλαση των Ελληνοποντίων και στην ανάπτυξη της εθνικής τους συνείδησης.
β. Το μοναδικό νέο πολιτικό στοιχείο στην Ελλάδα έως το 1909 ήταν η εμφάνιση της κοινοβουλευτικής ομάδας των Ιαπώνων, πολιτικού μορφώματος υπό τον Δημήτριο Γούναρη, που ιδρύθηκε το 1906. Επίκεντρο της κριτικής του ήταν η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να προσαρμοστεί στις εξελίξεις της κοινωνίας. Η ομάδα δεν μπόρεσε να επιβιώσει και διαλύθηκε το 1908.
γ. Οι επαναστάτες του 1862 προκήρυξαν εκλογές αντιπροσώπων για Εθνοσυνέλευση, η οποία θα ψήφιζε νέο σύνταγμα. Οι εκλογές έγιναν τον Νοέμβριο του 1862. Η πλειονότητα των αντιπροσώπων που εκλέχθηκαν προερχόταν από τοπικά ψηφοδέλτια, χωρίς κομματικές παρεμβάσεις. Αυτό είναι μία ακόμη απόδειξη ότι τα «ξενικά» κόμματα είχαν χρεοκοπήσει. Μέσα στην εθνοσυνέλευση συγκροτήθηκαν οι πυρήνες των δύο μεγάλων παρατάξεων, των πεδινών και των ορεινών. Ο λαός συμμετείχε ενεργά στη συγκρότηση αυτών των δύο παρατάξεων, αλλά μικρότερη απήχηση είχαν άλλοι πολιτικοί σχηματισμοί: το Εθνικόν Κομιτάτον και οι Εκλεκτικοί. Ειδικά το Εθνικόν Κομιτάτον, υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, υποστήριζε την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού και τον εκσυγχρονισμό της χώρας, οικονομική ανάπτυξη και μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στον στρατό, πολιτισμική εξάπλωση στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Θέμα Α2
α. Σωστό
β. Λάθος
γ. Λάθος
δ. Σωστό
ε. Σωστό
Θέμα Β1
Το τρικουπικό κόμμα ήδη από το 1875 παρουσίασε ένα συστηματικό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της χώρας, αρκετά κοντά στις αντιλήψεις του Κουμουνδούρου, το οποίο προέβλεπε:
- συγκρότηση κράτους δικαίου,
- εξορθολογισμό της διοίκησης, κυρίως με τον καθορισμό των προσόντων των δημοσίων υπαλλήλων, ώστε να περιοριστεί η ευνοιοκρατία,
- ανάπτυξη της οικονομίας και κυρίως ενίσχυση της γεωργίας,
- βελτίωση της άμυνας και της υποδομής, κατά κύριο λόγο του συγκοινωνιακού δικτύου της χώρας.
Για την υλοποίηση αυτού του προγράμματος έγιναν οι εξής προσπάθειες:
- οργανωτικές μεταβολές και βελτίωση των οικονομικών του κράτους, με την αύξηση των φόρων και τη σύναψη δανείων και
- παροχή κινήτρων στην ιδιωτική πρωτοβουλία για επενδύσεις.
Θέμα Β2α
Η ΕΑΠ διέκρινε την αποκατάσταση των προσφύγων σε αγροτική (παροχή στέγης και κλήρου στην ύπαιθρο) και αστική (παροχή στέγης στις πόλεις). Μολονότι οι περισσότεροι πρόσφυγες ασκούσαν στην πατρίδα τους «αστικά» επαγγέλματα (σχετικά με το εμπόριο, τη βιοτεχνία-βιομηχανία κτλ.), δόθηκε το βάρος στη γεωργία, γιατί:
- υπήρχαν τα μουσουλμανικά κτήματα (κυρίως στη Μακεδονία, αλλά και στην Κρήτη, τη Λέσβο, τη Λήμνο και αλλού),
- αγροτική αποκατάσταση ήταν ταχύτερη και απαιτούσε μικρότερες δαπάνες,
- η ελληνική οικονομία βασιζόταν ανέκαθεν στη γεωργική παραγωγή,
- υπήρχε η πολιτική σκοπιμότητα της αποφυγής κοινωνικών αναταραχών με τη δημιουργία γεωργών μικροϊδιοκτητών αντί εργατικού προλεταριάτου.
Θέμα Β2β
Εξάλλου, δόθηκε προτεραιότητα στην εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη καθώς:
◊ ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν τα μουσουλμανικά κτήματα και τα κτήματα των Βουλγάρων μεταναστών (σύμφωνα με τη συνθήκη του Νεϊγύ). Αυτό θα καθιστούσε τους πρόσφυγες αυτάρκεις σε σύντομο χρονικό διάστημα και θα συντελούσε στην αύξηση της αγροτικής παραγωγής,
◊ θα καλυπτόταν το δημογραφικό κενό που είχε δημιουργηθεί με την αναχώρηση των Μουσουλμάνων και των Βουλγάρων και τις απώλειες που προκάλεσαν οι συνεχείς πόλεμοι (1912-1922).
◊ Επιπλέον, έτσι εποικίζονταν παραμεθόριες περιοχές.
Θέμα Γ1
Κατά το πρώτο διάστημα της παρουσίας των προσφύγων στην Ελλάδα το 1922 το ελληνικό κράτος αντιμετώπισε με τα μέσα που διέθετε τις πρώτες στοιχειώδεις και πιεστικές ανάγκες τους: διατροφή, προσωρινή στέγαση, ιατρική περίθαλψη. Κινητοποιήθηκαν επίσης ιδιώτες, ατομικά ή οργανωμένα. Αποφασιστική, ιδιαίτερα για την ιατρική περίθαλψη και την παροχή φαρμάκων, υπήρξε η δραστηριοποίηση στην Ελλάδα ξένων φιλανθρωπικών οργανώσεων. Διενεργήθηκαν έρανοι, οργανώθηκαν πρόχειρα συσσίτια και έγινε προσπάθεια για καθημερινή διανομή ψωμιού, παροχή ρουχισμού και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης. Η κατάσταση ήταν τραγική, όπως αναφέρει ο Michael Llewellyn Smith στο κείμενο Γ: «Η μεγάλη έξοδος των χριστιανών από τη Μικρά Ασία είχε ξεκινήσει. Οι γυναίκες και τα παιδιά χωρίστηκαν από τους άντρες τους, στριμώχτηκαν στα πλοία και διαπεραιώθηκαν στον Πειραιά ή στη Θεσσαλονίκη. Έφτασαν, καθώς σημειώνουν όλοι οι παρατηρητές, χωρίς καμία βούληση. Πέρασαν μήνες στα αυτοσχέδια προσφυγικά στρατόπεδα, όπου ζούσαν κάτω από σκηνές, στον περίβολο του ναού του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα, και σε άλλα στρατόπεδα, ενώ φιλάνθρωποι εθελοντές τους εφοδίαζαν με σούπα, ψωμί και κουβέρτες, ώσπου να βρουν τη θέληση να σταθούν ξανά στα πόδια τους».
Με την άφιξη των προσφύγων, το έργο της προσωρινής στέγασης ανέλαβε το Υπουργείο Περιθάλψεως, που ενισχύθηκε με έκτακτο προσωπικό. Στη συνέχεια το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1922) ανήγειρε ξύλινα παραπήγματα για τη στέγαση των προσφύγων. Πλήθος ξεπρόβαλαν οι αυτοσχέδιες κατασκευές που χρησίμευαν ως προσωρινά καταλύματα (καλύβες, παράγκες, σκηνές) γύρω από τις πόλεις, σε πλατείες ή στα κενά οικόπεδα των πόλεων. Αναφέρει ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης (κείμενο Α) χαρακτηριστικά: «Στις αρχές Δεκεμβρίου του 1922, σύμφωνα με ανακοίνωση του γραφείου του δημάρχου Αθηνών, περίπου 70.000 πρόσφυγες διέμεναν σε 130 πρόχειρους καταυλισμούς διάσπαρτους σε ολόκληρη την πόλη. Η δημοτική αρχή επιδόθηκε σε έναν αγώνα με το χρόνο για να καθαρίσει και να διαμορφώσει κατάλληλα χώρους στους οποίους θα μπορούσαν να διαμείνουν προσωρινά οι πρόσφυγες». Δεν έμεινε χώρος στεγασμένος που να μη χρησιμοποιήθηκε: σχολεία, εκκλησίες και τζαμιά, στρατώνες, θέατρα, δημόσια κτίρια, αποθήκες, υπόγεια. Αυτό επιβεβαιώνεται από τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη που αναφέρει ότι «το φθινόπωρο του 1922 όλοι οι δημόσιοι χώροι της Αθήνας και του Πειραιά είχαν καταληφθεί από πρόσφυγες. Κεντρικές πλατείες και δρόμοι, δημόσιες υπηρεσίες, θέατρα, ξενοδοχεία, δημόσια λουτρά, αποθήκες και υπόστεγα στέγαζαν χιλιάδες ανθρώπους». Μάλιστα, συμπληρώνει, «τον Σεπτέμβριο του 1922, το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας εξέδωσε απόφαση σύμφωνα με την οποία επιτρεπόταν η τοποθέτηση κλινών στους διαδρόμους των ξενοδοχείων». Η Φιλιώ Χαϊδεμένου (κείμενο Β) αναφέρεται στην περίπτωση της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, στην οποία διανυκτέρευαν πολλοί πρόσφυγες: «Η εκκλησία ήταν γεμάτη από κόσμο. Κάποια στιγμή, μετά από ώρες, που μου φάνηκαν αιώνες, ξημέρωσε, και με τις πρώτες χλομές ακτίνες του ήλιου κινήσαμε να βρούμε το σπίτι του συγγενή μας». Για τις ανάγκες της προσωρινής στέγασης των προσφύγων επιτάχθηκαν τα άδεια σπίτια σε όλη την Επικράτεια. Καταλήφθηκαν ακόμη και κατοικούμενοι χώροι, οι ένοικοι των οποίων μοιράστηκαν την κατοικία τους με τους πρόσφυγες. Όταν, για παράδειγμα, η παραπάνω οικογένεια βρήκε το σπίτι του συγγενούς της, διαπίστωσε ότι σε αυτό είχαν ήδη εγκατασταθεί πέντε ή έξι οικογένειες: «Χτυπάω την πόρτα του σπιτιού που μας δείξανε. Μου άνοιξαν κάποιοι άνθρωποι, ενοικιαστές κι αυτοί στο ίδιο κτίριο. Τότε στην Ελλάδα η φτώχεια ήταν μεγάλη. Πέντε έξι οικογένειες νοίκιαζαν ένα σπίτι και είχαν κοινή κουζίνα» (Φιλιώ Χαϊδεμένου, κείμενο Β). Ακόμα πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση της οικογένειας Ακερμανίδη, που καταγράφεται από τον Χαραλαμπίδη στο κείμενο Α. Μετά από περιπλάνηση πολλών ημερών η οικογένεια βρήκε, επιτέλους, στέγη σε μια συνοικία κάτω από την Ακρόπολη. Επρόκειτο για ένα κοτέτσι στην αυλή ενός σπιτιού. Αφού η οικογένεια έσφαξε τη μοναδική κότα και ασβέστωσε τον χώρο, «το κοτέτσι αποτέλεσε το πρώτο σπίτι της για έναν τουλάχιστον μήνα». Έτσι αποδόθηκε το γεγονός από την κόρη της οικογένειας, την Τασία Χρυσάφη-Ακερμανίδου, η οποία ήταν ένα από τα πολλά παιδιά που γεννήθηκαν πάνω στα πλοία κατά τη διάρκεια μεταφοράς των προσφύγων στην Ελλάδα.
Θέμα Δ1α
Η κρίση στις σχέσεις Βενιζέλου και Ύπατου Αρμοστή Γεωργίου κορυφώθηκε στις 18 Μαρτίου 1901, όταν ο Γεώργιος απέλυσε τον Βενιζέλο από το αξίωμα του υπουργού. Για να υποστηρίξει τις απόψεις του στο εθνικό ζήτημα της Κρήτης, ο Βενιζέλος δημοσίευσε στην εφημερίδα «Κήρυξ» των Χανίων, που ο ίδιος εξέδιδε, πέντε πολύκροτα άρθρα, με το χαρακτηριστικό τίτλο «Γεννηθήτω φως». Ο Εμμανουήλ Χαλκιαδάκης, στο κείμενο Α, αναφέρει ότι «ο Βενιζέλος απολύθηκε από τον Ύπατο Αρμοστή Γεώργιο και μέσα από απανωτά δημοσιεύματα στην εφημερίδα Κήρυξ των Χανίων εξήγησε τη στάση του και απάντησε στα αθηναϊκά δημοσιεύματα που τον κατηγορούσαν». Μάλιστα, στο προσωπικό του σημειωματάριο ο Βενιζέλος, γράφει ο Εμμανουήλ Χαλκιαδάκης, αναφέρεται στους λόγους της απόλυσής του από τον πρίγκιπα, θεωρώντας την ως μία πράξη επίρριψης ευθυνών στο πρόσωπό του από τον Αρμοστή, λόγω της αναποτελεσματικότητας του τελευταίου και σε μία προσπάθεια να δικαιολογήσει τη στασιμότητα και το αδιέξοδο στο οποίο είχε φτάσει το Κρητικό Ζήτημα. Χαρακτηριστικά ο Βενιζέλος ανέφερε: «Ο πρίγκηψ εξεμάνη ακολούθως εναντίον μου, διότι περιέπιπτεν από αποτυχίας εις αποτυχίαν και έπρεπε να ευρεθή ο αποδιοπομπαίος τράγος.
Πίσω από αυτή τη διαπίστωση κρύβεται βεβαίως η διαρκής διάσταση απόψεων μεταξύ Βενιζέλου και Ύπατου Αρμοστή στο πιο σημαντικό εθνικό ζήτημα, που ήταν αυτό της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Στο ουσιώδες αυτό ζήτημα παρατηρήθηκε εξαρχής διάσταση απόψεων μεταξύ του Γεωργίου και του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο Γεώργιος πίστευε ότι η λύση του εθνικού ζητήματος θα ωρίμαζε με συνεχείς παραστάσεις και υπομνήματα προς τις Μεγάλες Δυνάμεις, ενώ ο Βενιζέλος, βλέποντας τα πράγματα πρακτικότερα και ρεαλιστικότερα, θεωρούσε ότι η λύση έπρεπε να είναι σταδιακή, με βαθμιαίες κατακτήσεις. Ως πρώτη μάλιστα κατάκτηση θεωρούσε την απομάκρυνση των ξένων στρατευμάτων από τις κρητικές πόλεις και την αντικατάστασή τους από ντόπια πολιτοφυλακή, με Έλληνες αξιωματικούς. Μάλιστα, λίγο πριν την απόλυση του Βενιζέλου, η διάσταση των απόψεων στο πολιτικό ζήτημα δεν άργησε να λάβει τη μορφή προσωπικής αντιπαράθεσης. Ο Βενιζέλος είχε καταστήσει σαφές ότι δεν αναγνωρίζει στον Πρίγκιπα το δικαίωμα να διαχειρίζεται προσωπικώς το εθνικό ζήτημα της Κρήτης: «Ως ένας εκ των τριακοσίων χιλιάδων Κρητών, δεν σας εκχωρώ το δικαίωμά μου, ώστε μόνος σεις να ρυθμίζετε αυτοβούλως την εθνικήν πολιτικήν του τόπου μου!». Κακοί σύμβουλοι του Γεωργίου διοχέτευαν χαλκευμένα και συκοφαντικά κείμενα στις αθηναϊκές εφημερίδες εναντίον του Ελευθερίου Βενιζέλου, γεγονός που δημιούργησε βαρύ κλίμα διχασμού.
Αμέσως μετά την απόλυση του Βενιζέλου και τη δημοσίευση των άρθρων του Βενιζέλου στην εφημερίδα «Κήρυξ», ο Γεώργιος, όπως ήταν αναμενόμενο, ακολούθησε πολιτική αδιαλλαξίας και προχώρησε σε μέτρα περισσότερο αυταρχικά, με την απαγόρευση της ελευθεροτυπίας και με διώξεις και φυλακίσεις διακεκριμένων μελών της κρητικής αντιπολίτευσης. Κάτω από τις συνθήκες αυτές, τα πολιτικά πράγματα στην Κρήτη οδηγήθηκαν σε πλήρες αδιέξοδο και όλες οι προσπάθειες συνδιαλλαγής των αντίπαλων πολιτικών μερίδων ναυάγησαν. Γύρω από τον Βενιζέλο συνασπίστηκαν όσοι ήταν δυσαρεστημένοι από την αυταρχική πολιτική του Πρίγκιπα και σχηματίστηκε μια ισχυρότατη «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις». Έμπιστοι συνεργάτες του Βενιζέλου ήταν ο Κ. Φούμης και ο Κ. Μάνος. Οι τρεις αυτοί αποτέλεσαν μια τριανδρία, που δεν δίστασε να προχωρήσει σε δυναμική αναμέτρηση με τον Πρίγκιπα. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Κωνσταντίνος Σβολόπουλος στο κείμενο Β: «Η αδυναμία της Αρμοστείας να προωθήσει το ενωτικό αίτημα προς τη λύση του, διεύρυνε με την πάροδο του χρόνου τις αντιδράσεις και ενίσχυσε την αντιπολιτευτική κίνηση. Ο Βενιζέλος, πολιτικά απομονωμένος μετά την απόλυση και εγκατάλειψη του προγράμματος του, τον Απρίλιο του 1901, εξέφρασε πρώτος την αντιπολιτευτική αντίδραση και πέτυχε να συσπειρώσει κάτω από το πρόγραμμά του το σύνολο των αντιπολιτευτικών δυνάμεων. Η άρνηση του πρίγκιπα Γεωργίου να αποδεχθεί οποιοδήποτε διάλογο με την αντιπολιτευτική μερίδα και η συστηματική υπονόμευση κάθε συμβιβαστικής πρωτοβουλίας έθεσε σε δοκιμασία την εσωτερική ενότητα του κρητικού λαού». Στο τέλος του 1904 έληξε η περίοδος της Γενικής Συνέλευσης και προκηρύχθηκαν εκλογές για την ανάδειξη 64 βουλευτών. Σύμφωνα με το σύνταγμα, 10 ακόμη θα διορίζονταν απευθείας από τον Πρίγκιπα.
Θέμα Δ1β
Μετά την προκήρυξη των κρητικών εκλογών στο τέλος του 1904 η αντιπολίτευση αποφάσισε να μη συμμετέχει στις εκλογές αυτές, κατήγγειλε τα ανελεύθερα μέτρα του Πρίγκιπα και κάλεσε το λαό σε αποχή. Η κατάσταση εκτραχύνθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1905, όταν η τριανδρία της αντιπολίτευσης και 15 άλλοι επιφανείς πολιτευτές συνέταξαν και υπέγραψαν προκήρυξη, με την οποία ζητούσαν μεταβολή του συντάγματος της Κρητικής Πολιτείας. Η προκήρυξη αυτή (κείμενο Γ) είναι το πρώτο επίσημο επαναστατικό κείμενο, το προμήνυμα της επανάστασης του Θερίσου. Στο κείμενο αυτό η Ηνωμένη Αντιπολίτευση θέτει, με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο, τους στόχους της. Πρωταρχικός στόχος ήταν η επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Αν ο στόχος αυτός δεν μπορούσε να εκπληρωθεί, δεύτερη εναλλακτική επιδίωξη της Αντιπολίτευσης ήταν η πολιτική προσέγγιση της Κρήτης με την Ελλάδα, με στόχο να μεταβληθεί προς το καλύτερο η κατάσταση του νησιού στη διεθνή πολιτική («μεταβαλλομένης από διεθνούς απόψεως της σημερινής καταστάσεως»). Στη χειρότερη περίπτωση, που κανένας από τους δύο βασικούς στόχους δεν εκπληρωνόταν, ο Βενιζέλος και τα άλλα μέλη της Αντιπολίτευσης, με την προκήρυξή τους, ζητούσαν την αναθεώρηση του κρητικού συντάγματος κατά το πρότυπο του ελληνικού, ώστε το πολιτικό καθεστώς στην Κρήτη να απαλλαγεί από τον αυταρχικό δεσποτισμό του Αρμοστή («όπως απαλλαγή ο τόπος του δεσποτισμού»). Το κείμενο αυτό αποτέλεσε πράγματι το προμήνυμα της επανάστασης του Θερίσου, διότι με μεγάλη σαφήνεια αναφέρει ότι «του προγράμματος τούτου την πραγμάτωσιν θέλομεν επιδιώξει και δι’ ενόπλων λαϊκών συναθροίσεων». Μάλιστα, σε περίπτωση που οι Μεγάλες Δυνάμεις επέβαλλαν στους Κρητικούς την αντικατάσταση του Ύπατου Αρμοστή με μη Έλληνα διοικητή, η Ηνωμένη Αντιπολίτευση προειδοποιεί ότι δεν θα δεχόταν καμία τέτοια μεταβολή, που θα έθιγε τα συμφέροντα των Κρητών, και μάλιστα θα αγωνιζόταν «παντί σθένει και διά των όπλων» για την αποτροπή της. Ο κύβος είχε ήδη ριχτεί. Ο Βενιζέλος και οι έμπιστοι συνεργάτες του είχαν αποφασίσει να οδηγήσουν τις εξελίξεις στα άκρα, με αποκλειστικό γνώμονα το συμφέρον της Κρήτης.
………………………………………………………………..
Για κάθε διευκρίνιση είμαστε στη διάθεσή σας.
Καλά αποτελέσματα σε όλα τα παιδιά που διαγωνίστηκαν στον επίπονο στίβο των εξετάσεων.
Δημήτρης Περβολιανάκης | Βασιλική Ανάγνου | Λυγερή Σαμαρτζή
