Νέα Ελληνικά Γ´ ΕΠΑΛ: Ειρήνη-Πόλεμος (Κριτήριο αξιολόγησης)
Α. Μη λογοτεχνικό κείμενο
Οι βιομηχανίες του ολέθρου
Διασκευασμένο απόσπασμα από τη συλλογή δοκιμίων του Ευάγγελου Παπανούτσου «Οι δρόμοι της ζωής» (εκδ. Νόηση, Αθήνα, 2003).
Η τραγωδία της σημερινής ανθρωπότητας είναι ότι διαθέτει αλόγιστα τα προϊόντα του ιδρώτα της σε πολεμικούς εξοπλισμούς και προσφέρει τους δημόσιους πόρους της (που πολλές φορές για να συγκεντρωθούν αποστραγγίζεται φορολογικά ο εργαζόμενος λαός) στη ληστρική κερδοσκοπία των «βιομηχανιών του πολέμου». Αυτές καταβροχθίζουν τους προϋπολογισμούς των κρατών. Και εάν τα ληστευόμενα κράτη είναι χώρες-μεγαθήρια που διαθέτουν φυσικούς πόρους και φλέγονται από τη φιλοδοξία να κάνουν μια πολιτική «ισχύος» έναντι των άλλων χωρών, καλώς πάσχουν. Τι φταίνε όμως οι μικροί και φτωχοί λαοί; Αυτοί που έχουν τόσες ανάγκες να αντιμετωπίσουν -ανάγκες παιδείας, υγείας, πρόνοιας; Αυτοί που αγωνίζονται να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους; Τι φταίνε που υποχρεώνονται, αντί να αποκτούν σχολεία, νοσοκομεία, βιβλιοθήκες, θέατρα, να ξοδεύουν τα λιγοστά χρήματά τους για σιδερικά που τόσο γρήγορα αχρηστεύονται;
Ο ιστορικός που θα θελήσει, αλλά και θα μπορέσει, να εξιχνιάσει τα νήματα των μηχανορραφιών που οδήγησαν σε αιματηρούς πολέμους τους λαούς στις διάφορες γωνιές του πλανήτη μας, είμαι βέβαιος πως θα διαπιστώσει ότι το λαμπρό εμπορικό πνεύμα των μεγάλων πολεμικών βιομηχανιών βρίσκεται πάμπολλες φορές στην πηγή των γεγονότων. Απονήρευτοι συνήθως, σαν τα μικρά παιδιά, οι δύστυχοι λαοί πέφτουν χωρίς να το υποπτεύονται θύματα των κερδοσκόπων που καταφέρνουν να τους κάνουν πελάτες και με τη μέθοδο του «δανεισμού», του «ανοίγματος πιστώσεων» ή όπως αλλιώς λέγονται οι τρόποι της συναλλαγής, να εξαντλούν και τα τελευταία χρήματα του φτωχού προϋπολογισμού τους. Από την ώρα που δημιουργήθηκαν οι τεράστιοι εξοπλιστικοί οργανισμοί σε διάφορα σημεία του κόσμου, οι πολεμικές συγκρούσεις θα προκαλούνται και θα εντείνονται, προπάντων θα διαρκούν, όταν και όσο το απαιτούν τα συμφέροντα των πολεμικών βιομηχανιών που απλώθηκαν και γιγαντώθηκαν.
Ένας Βέλγος καθηγητής της κοινωνιολογίας του πολέμου στο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, ο στρατηγός Werner, στο βιβλίο του με τον τίτλο «Ο μεγάλος φόβος: ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος» (Βρυξέλλες, 1976), ως θεραπεία του κακού προτείνει μια παγκόσμια σταυροφορία με σκοπό να ερευνηθούν συστηματικά και με τη συνεργασία όλων των σχετικών επιστημών να ανακαλυφθούν όλες οι δομές που προκαλούν και συντηρούν τους πολέμους. Κάθε φορά που η ανθρωπότητα απειλήθηκε από μια καταστροφή, γράφει στον επίλογο του βιβλίου του ο καθηγητής, οι άνθρωποι μπόρεσαν να σωθούν χρησιμοποιώντας τον νου τους. Προσωπικά, δεν είμαι βέβαιος ότι αυτά τα μέτρα θα είναι αποτελεσματικά. Αμφιβάλλω αν ακόμη και στο κοντινό μέλλον θα βρεθεί τρόπος να λύνουν οι λαοί τις διαφορές τους με μέσα ειρηνικά, χωρίς αιματοχυσία και ερήμωση της γης. Είναι σκληρή του ανθρώπου η καρδιά και το συμφέρον τον τυφλώνει.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Α1. (μονάδες 15)
α) Ποια είναι η θέση του συγγραφέα, όπως αποτυπώνεται στην τρίτη παράγραφο («Ένας Βέλγος καθηγητής της κοινωνιολογίας … το συμφέρον τον τυφλώνει.») (μονάδες 4); Ποιον τρόπο πειθούς αξιοποιεί, για να αναδείξει την τοποθέτησή του; (μονάδες 3)
β) Σε μία παράγραφο 50-60 λέξεων να αναφερθείς στις επιπτώσεις που έχουν στους φτωχούς και μικρούς λαούς οι πολεμικοί εξοπλισμοί, σύμφωνα με το κείμενο (μονάδες 8).
Μονάδες 15
Α2. (μονάδες 10)
α) Να εντοπίσεις τις παρενθετικές φράσεις που υπάρχουν στην πρώτη παράγραφο του κειμένου (μονάδες 2), να εξηγήσεις τη σημασία τους (μονάδες 2) και να προσδιορίσεις το επικοινωνιακό τους αποτέλεσμα (μονάδα 1).
β) Να ξαναγράψεις τις ακόλουθες περιόδους λόγου, αφού αντικαταστήσεις τις υπογραμμισμένες λέξεις με συνώνυμές τους, προκειμένου το ύφος να προσιδιάζει στον απλό, προφορικό λόγο (μονάδες 5):
Η τραγωδία της σημερινής ανθρωπότητας είναι ότι προσφέρει τους δημόσιους πόρους της στη ληστρική κερδοσκοπία των «βιομηχανιών του πολέμου».
Αυτοί που αγωνίζονται να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους;
Τι φταίνε που υποχρεώνονται, αντί να αποκτούν σχολεία, νοσοκομεία, βιβλιοθήκες, θέατρα, να ξοδεύουν τα λιγοστά χρήματά τους για σιδερικά που τόσο γρήγορα αχρηστεύονται;
Οι πολεμικές συγκρούσεις θα προκαλούνται και θα εντείνονται, προπάντων θα διαρκούν, όταν και όσο το απαιτούν τα συμφέροντα των πολεμικών βιομηχανιών που απλώθηκαν και γιγαντώθηκαν.
Μονάδες 10
Α3. (μονάδες 25)
Στο κείμενο αναφέρεται ότι «Κάθε φορά που η ανθρωπότητα απειλήθηκε από μια καταστροφή, οι άνθρωποι μπόρεσαν να σωθούν χρησιμοποιώντας τον νου τους.». Συμφωνείς ή διαφωνείς με την άποψη αυτή; Με ποιους τρόπους θεωρείς ότι η ανθρωπότητα μπορεί να αποφύγει τις πολεμικές συρράξεις και να επιβάλλει την παγκόσμια ειρήνη, προκειμένου όλοι οι λαοί να απολαύσουν τα αγαθά της; Να γράψεις τις σκέψεις σου σε άρθρο 200-250 λέξεων, που θα αναρτήσεις στην εφημερίδα του σχολείου σου.
Μονάδες 25
Β. Λογοτεχνικό κείμενο
ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ (1966 – )
[…έκαναν μαύρη αγορά]
Απόσπασμα από το βραβευμένο μυθιστόρημα του Χ.Α. Χωμενίδη «Νίκη» (εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 202124, σ. 144)
Άνοιξη θα ‘ταν πια του 1942, όταν -επιστρέφοντας με τη γιαγιά μου από τα Λουτρά, δηλαδή το χαμάμ, το οποίο επισκεπτόμασταν κάθε Σάββατο, τηρώντας τη μικρασιάτικη συνήθεια- είδαμε πλήθος μαζεμένο στην πλατεία. Η γιαγιά έκανε να προσπεράσει, αφέθηκε όμως τελικά να την τραβήξω από το χέρι -εγώ και η παιδική μου περιέργεια-, επειδή προφανώς δεν υποψιαζόταν τι θα αντικρίζαμε. Από δυο δέντρα, αριστερά και δεξιά στο σιντριβάνι, κρέμονταν δύο κύριοι. Η όψη τους δε θα μου φύγει στην αιωνιότητα. Το δέρμα τους ήταν σταχτί, τα μάτια τους γουρλωμένα μα θολά σαν του μπαγιάτικου ψαριού, οι γλώσσες τους ξεπρόβαλλαν μελανές μέσ’ από στόματα που έχασκαν… Στο στήθος τους καρφιτσωμένα κάτι χαρτόνια. «Τι γράφουν, γιαγιά;» Η γιαγιά μου είχε κερώσει. «Τι γράφουν; Τι γράφουν; Τι γράφουν;» τη ρώταγα νευρικά. Τον έναν κύριο τον ήξερα, είχε το καφενείο της γειτονιάς, ήταν ο μπαμπάς της φίλης μου της Λιλίκας. «Έκαναν μαύρη αγορά…» ψέλλισε η γιαγιά. «Έκλεβαν για ένα ξεροκόμματο τις περιουσίες των ανθρώπων… Τους έπιασαν και τους τιμώρησαν…»
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Β1. (μονάδες 15)
α) Σε καθεμία από τις ακόλουθες διατυπώσεις να δώσεις τον χαρακτηρισμό «Σωστό» ή «Λάθος», ανάλογα με το αν αποδίδουν το νόημα του κειμένου σωστά ή όχι. Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με συγκεκριμένη αναφορά στο κείμενο (μονάδες 8).
- Η αφήγηση εκτυλίσσεται στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
- Η γιαγιά οδήγησε την εγγονή στην πλατεία, για να δουν τι συμβαίνει εκεί.
- Η αφηγήτρια τρόμαξε τόσο, που διέγραψε από τη μνήμη της όσα είδε στην πλατεία.
- Οι νεκροί στην πλατεία εκτελέστηκαν από τους κατακτητές για την αντιστασιακή τους δράση.
β) Σε μία παράγραφο 50-60 λέξεων να σκιαγραφήσεις τα κύρια πρόσωπα της αφήγησης, λαμβάνοντας υπόψη και την αντίδρασή τους στο θέαμα που αντίκρισαν (μονάδες 7).
Μονάδες 15
Β2. (μονάδες 10)
α) Ο τύπος του αφηγητή στο κείμενο είναι:
- i) παντογνώστης
- ii) πρωταγωνιστής
iii) πρωτοπρόσωπος
- iv) τριτοπρόσωπος
Να επιλέξεις δύο από τους παραπάνω χαρακτηρισμούς (μονάδες 2), τεκμηριώνοντας την απάντησή σου με αντίστοιχα χωρία του κειμένου (μονάδες 2) και να προσδιορίσεις την οπτική γωνία της αφήγησης (μονάδα 1).
β) «αφέθηκε όμως τελικά να την τραβήξω από το χέρι -εγώ και η παιδική μου περιέργεια-»
«Από δυο δέντρα, αριστερά και δεξιά στο σιντριβάνι, κρέμονταν δύο κύριοι.»
«… θολά σαν του μπαγιάτικου ψαριού»
«Τι γράφουν; Τι γράφουν; Τι γράφουν;»
«Η γιαγιά μου είχε κερώσει.»
Να αναγνωρίσεις ποιο εκφραστικό σχήμα χρησιμοποιείται στο καθένα από τα παραπάνω χωρία και να σχολιάσεις συνοπτικά τη λειτουργία τους στο κείμενο (μονάδες 5).
Μονάδες 10
Β3. (μονάδες 25)
Η αφηγήτρια, σοκαρισμένη από το θέαμα που αντίκρισε στην πλατεία, αναφέρει ότι δεν θα ξεχάσει την όψη των δολοφονημένων αντρών «στην αιωνιότητα». Ποια συναισθήματα την κατέκλυσαν; Γιατί, κατά τη γνώμη σου, ήταν τόσο σκληρή η τιμωρία που επιβλήθηκε στους ανθρώπους αυτούς; Να απαντήσεις σε 100-150 λέξεις, λαμβάνοντας υπόψη την εποχή και τις συνθήκες στο πλαίσιο των οποίων εκτυλίσσονται τα γεγονότα της αφήγησης.
Μονάδες 25
«Το/τα θέμα/τα προέρχεται και αντλήθηκε/αν από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».
