Ευριπίδη «Ελένη»: Σημειώσεις στην 1η Σκηνή του Προλόγου(1-82)

Πρόλογος (στ. 1–195)

1. Περίληψη – Δομή του Προλόγου

Ο πρόλογος της «Ελένης» (στ. 1–195) χωρίζεται σε δύο σκηνές:

1^η Σκηνή: Στον αφηγηματικό μονόλογο της Ελένης (στ. 1–82), όπου η ηρωίδα παρουσιάζει τον εαυτό της, τον τόπο και την τραγική της μοίρα.

2^η Σκηνή: Στον διάλογο της Ελένης με τον Τεύκρο (στ. 83–195), όπου αποκαλύπτονται οι συνέπειες του Τρωικού πολέμου και η άγνοια των ανθρώπων για την αλήθεια.

Ο Ευριπίδης επιλέγει να ξεκινήσει το έργο του με αναδρομή και αποκάλυψη, ώστε ο θεατής να γνωρίζει την πραγματική αλήθεια της Ελένης, πριν ακόμη τη μάθει ο Μενέλαος.

2. Αφηγηματικές Τεχνικές – Σκηνοθετικά Στοιχεία

• Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί τον αφηγηματικό μονόλογο για να δώσει πληροφορίες για τα γεγονότα πριν από τη δράση.

• Η σκηνή τοποθετείται στην Αίγυπτο, μπροστά στον τάφο του βασιλιά Πρωτέα.

• Οι σκηνοθετικές οδηγίες αποδίδονται έμμεσα μέσω του λόγου: μνημεία, παλάτια, θάλασσα, και η παρουσία της Ελένης ως ικέτισσας στον τάφο του Πρωτέα.

3. Θεματικοί Άξονες – Ιδέες

Αντίθεση «φαίνεσθαι – είναι»

• Η Ελένη θεωρείται άπιστη σύζυγος και αιτία του πολέμου, όμως στην πραγματικότητα είναι αθώα.

• Η πραγματική Ελένη ζει στην Αίγυπτο, ενώ στην Τροία πήγε το είδωλό της.

• Το θέμα της ομορφιάς θεωρείται πηγή ευτυχίας που όμως φέρνει δυστυχία στην ηρωίδα

• Η αρπαγή της Ελένης αποτέλεσε πρόφαση για τον Τρωικό πόλεμο, ενώ η πραγματική αιτία ήταν η απόφαση του Δία να μειώσει τον πληθυσμό των ανθρώπων και να τιμήσει τον Αχιλλέα(Αντιπολεμικό μήνυμα).

Σκεπτικισμός του Ευριπίδη: εκφράζεται αμφιβολία για τη θεϊκή προέλευση της Ελένης και η τάση του για λογικές εξηγήσεις των φυσικών φαινομένων που επηρεάζεται από τους Σοφιστές (π.χ. για τις πλημμύρες του Νείλου)

4. Χαρακτήρες – Ήθη

Ελένη: παρουσιάζεται διαφορετική από την παραδοσιακή μυθική εικόνα. Είναι αντάξια της αριστοκρατικής καταγωγής της: σύζυγος πιστή, σεμνή και ηθική. Έχει υπερηφάνεια, και δείχνει πίστη στο τελετουργικό της θρησκείας. Είναι τραγική ηρωίδα (μετάπτωση από την ευτυχία στη δυστυχία· είναι θεοσεβούμενη, παρότι θύμα των θεών· δεν ελέγχει τη μοίρα της,  πιέζεται από υπέρτερες δυνάμεις). Νιώθει θλίψη και απόγνωση για τον διασυρμό του ονόματός της, ενοχές για τους αδικοχαμένους Έλληνες και Τρώες, εγκλωβισμένη ανάμεσα στο φόβο (Θεοκλύμενος) και την ελπίδα(προφητεία Ερμή).

5. Η τραγικότητα της Ελένης

• Είναι θύμα των «παιχνιδιών» και της βούλησης των θεών, χρησιμοποιούμενη ως όργανο για να πραγματοποιήσουν τις επιθυμίες και τα σχέδιά τους.

• Αντιμετωπίζει σοβαρό δίλημμα:

• Να υποχωρήσει στην επιθυμία του Θεοκλύμενου, θυσιάζοντας την τιμή της για μια άνετη ζωή, ή

• Να παραμείνει πιστή στο σύζυγό της, αναλαμβάνοντας τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται.

• Το όνομά της διασύρεται, ενώ η ίδια παραμένει αθώα, χωρίς να μπορεί να αποδείξει την αλήθεια.

• Η τραγική της μοίρα προκαλεί στους θεατές έλεο και φόβο:

• Σπλαχνίζονται και συμπάσχουν με την Ελένη.

• Αγωνιούν για την τύχη της, αλλά και για τη δική τους, αναλογιζόμενοι ότι θα μπορούσαν να βρεθούν σε αντίστοιχη θέση.

6. Καινοτομίες του Ευριπίδη

Ο Ευριπίδης διαφοροποιείται από την παραδοσιακή μυθολογία:

• παρουσιάζει μια «Ελένη» που δεν πήγε ποτέ στην Τροία,

• εισάγει τον μύθο του ειδώλου,

• τοποθετεί τη δράση στην Αίγυπτο,

• συνδυάζει τραγικά και ρομαντικά στοιχεία.

Έτσι, δημιουργεί ένα έργο που εξετάζει φιλοσοφικά την αλήθεια, την ψευδαίσθηση και την ανθρώπινη μοίρα.

7. Σχέση με την ιστορική πραγματικότητα

• Το έργο παρουσιάστηκε το 412 π.Χ., ένα χρόνο μετά την καταστροφή της αθηναϊκής εκστρατείας στη Σικελία.

• Η απαισιοδοξία και ο πόνος για την απώλεια αντανακλώνται στην τραγικότητα της Ελένης και του Τεύκρου.

• Μέσα από τον Τεύκρο, ο Ευριπίδης αναφέρεται και στη φιλική στάση της Κύπρου προς την Αθήνα, υπαινισσόμενος την ανάγκη ενότητας και ελπίδας.

8. Περιπέτειες της Ελένης στο παρελθόν

• Η οργή της Ήρας και η εκλογή του Πάρη: Η Ήρα, εξοργισμένη που ο Πάρης διάλεξε την Αφροδίτη ως την ομορφότερη θεά αντί για εκείνη, αποφασίζει να τιμωρήσει την Ελένη. Ως αποτέλεσμα, ο Πάρης παίρνει μαζί του στην Τροία το είδωλο της Ελένης, προκαλώντας την αρχή της τραγωδίας.

• Ο Πόλεμος μεταξύ Ελλήνων και Τρώων: Η αρπαγή του ειδώλου της Ελένης οδηγεί σε έναν καταστροφικό πόλεμο ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τρώες, κατά τον οποίο χάνονται πολλοί ήρωες και πόλεις καταστρέφονται. Η Ελένη είναι το κεντρικό αίτιο της σύγκρουσης, αν και η ίδια δεν φέρει άμεση ευθύνη.

• Η μεταφορά της Ελένης στην Αίγυπτο: Σε μια σκηνή μυστηριώδης και θεϊκή, ο Ερμής μεταφέρει την πραγματική Ελένη στην Αίγυπτο μέσα σε μια νεφέλη. Έτσι, η Ελένη προστατεύεται από τις συνέπειες του πολέμου και διατηρεί την ακεραιότητά της, ενώ στην Τροία μένει το είδωλό της, το οποίο προκαλεί όλη τη σύγχυση.

9. Προβλήματα της Ελένης στο παρόν

• Κακό όνομα και κοινωνική κατακραυγή: Παρά το ότι η Ελένη δεν ήταν υπεύθυνη για τον πόλεμο, οι Έλληνες την θεωρούν αιτία όλων των δεινών: του θανάτου πολλών ανδρών, της καταστροφής πόλεων, ακόμη και ως άπιστη σύζυγο. Αυτό δημιουργεί έντονη κοινωνική πίεση και προκαλεί στη θεατή ή τον θεατή έλεο και φόβο.

• Πίεση από τον Θεοκλύμενο: Ο Θεοκλύμενος επιμένει να την παντρευτεί, ασκώντας πίεση στην Ελένη. Η ίδια εκφράζει την απελπισία της με τη φράση «Τι να την κάνω τη ζωή πια;», η οποία φανερώνει το ψυχικό βάρος και την αίσθηση αδικίας που νιώθει.

• Συνέπειες στους θεατές: Αυτή η κατάσταση προκαλεί στους θεατές έλεο (συμπόνια για την Ελένη) και φόβο (φόβο για τις συνέπειες της μοίρας και των ανθρώπινων αδυναμιών), δύο βασικά στοιχεία της τραγικής κάθαρσης.

10. Προφητική ρήση του Ερμή – Προοικονομία

Ο Ερμής, με τη ρήση του για την αποκατάσταση της Ελένης, δίνει μια νότα ελπίδας στο δράμα. Παρά τη δυστυχία και την κοινωνική κατακραυγή, οι θεατές ενημερώνονται ότι η Ελένη τελικά θα αποκατασταθεί, προοικονομώντας την τελική λύση του δράματος και προσφέροντας ένα στοιχείο ανακούφισης μέσα στην τραγωδία.

Ακολουθείστε μας και στο Tik Tok