Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Α´ Λυκείου: Αναλφαβητισμός (Κριτήριο Αξιολόγησης)
Κείμενο 1
[Αίτια και πολιτικές αντιμετώπισης του αναλφαβητισμού]
Το κείμενο είναι ελαφρώς διασκευασμένο απόσπασμα από το άρθρο του Ν. Φακιολά στο επιστημονικό περιοδικό «Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών» το 2016 (τ. 120, σελ. 169-194)
Ο ορισμός της UNESCO που αποδέχεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατατάσσει ως «αναλφάβητα τα άτομα που δεν είναι ικανά να διαβάσουν και να γράψουν κατανοώντας μια απλή και σύντομη έκθεση γεγονότων σχετική με την καθημερινή τους ζωή». Δεν έχουν δυνατότητα να γράψουν μία επιστολή, να συμπληρώσουν ένα έντυπο, να διαβάσουν ένα λογαριασμό ή έναν τηλεφωνικό κατάλογο. Μορφές αναλφαβητισμού είναι: ο οργανικός, ο λειτουργικός, ο τεχνολογικός ή ψηφιακός, και εκείνος των ατόμων που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. […]
Οι επιπτώσεις από την αδυναμία εξάλειψης του οργανικού και τη διατήρηση του λειτουργικού αναλφαβητισμού αφορούν την εκπαιδευτική, κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ζωή στη χώρα μας. Ανισότητες στην εκπαίδευση εντοπίζονται μεταξύ αναπτυγμένων και υπανάπτυκτων χωρών, μεταξύ διαφορετικών περιφερειών στην ίδια χώρα, μεταξύ του ανδρικού και γυναικείου πληθυσμού, μεταξύ διαφόρων ηλικιακών ομάδων, μεταξύ εργαζομένων και ανέργων, μεταξύ ειδικευμένων και ανειδίκευτων κατά κλάδο απασχόλησης, μεταξύ διαφοροποιημένων εισοδηματικά κοινωνικών στρωμάτων και επαγγελματικών ομάδων, μεταξύ διαφόρων οικογενειακών τύπων και κοινωνικών κατηγοριών ή τάξεων. Οι ανισότητες αυτές ευθύνονται για τη διαιώνιση του αναλφαβητισμού με οδυνηρές επιπτώσεις σε άτομα και ευρύτερες κοινωνικές ομάδες. Στη συνέχεια, ο ίδιος ο αναλφαβητισμόςαναπαράγει τις εκπαιδευτικές, επαγγελματικές και κοινωνικές ανισότητες και συχνά καταδικάζει ικανά άτομα στο περιθώριο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. […]
Μια επιλεκτική αναφορά στις επιπτώσεις του οργανικού και λειτουργικού αναλφαβητισμού μπορεί να επικεντρωθεί σε προβλήματα που ανακύπτουν στη μόρφωση, την εργασία και την καθημερινή προσωπική και οικογενειακή ζωή των υποεκπαιδευμένων ατόμων. Η αποφυγή ατυχημάτων από άγνοια οδηγιών χρήσης συσκευών και μηχανημάτων, η φροντίδα της υγείας και η ασφαλής λήψη φαρμάκων, οι ασφαλείς μετακινήσεις και τα ταξίδια, η τακτοποίηση εκκρεμοτήτων με υπηρεσίες, η επικοινωνία με μακρινούς συγγενείς, η ανατροφή και υποστήριξη των παιδιών, η πλήρης άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων, η εύρεση, διατήρηση και αναβάθμιση της εργασίας, οι εκτιμήσεις και υπολογισμοί εξόδων, ο έλεγχος των καταναλωτικών προϊόντων, η εκμετάλλευση ευκαιριών, η πνευματική καλλιέργεια, η απόκτηση κοινωνικής αγωγής, η πολιτιστική δημιουργία και πολλές άλλες δραστηριότητες εμποδίζονται από τον αναλφαβητισμό. Γενικά, η έλλειψη πληροφοριών ή γνώσεων και η άγνοια τρόπων αναζήτησης και αξιοποίησης τους απειλεί με κοινωνικό αποκλεισμό κάθε άτομο που δραστηριοποιείται στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας.
Κείμενο 2
[Ο αιώνας των Λαβυρίνθων]
Το κείμενο είναι ελαφρώς διασκευασμένο απόσπασμα από το ομότιτλο μυθιστόρημα της Ρέας Γαλανάκη (1947-) (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2002, σελ. 46-48). Διαδραματίζεται περίπου το 1878 στην οθωμανική Κρήτη.
Ο δάσκαλος Χρίστος Παπαουλάκης κι η γυναίκα του Αννέζα χάρηκαν γι’ αυτό το φθινοπωρινό σταφύλι, δεύτερος γιος για το όνομα δεν ήτανε και λίγο. Προπάντων χάρηκαν γιατί τα αντρόγυνα μαντεύουν ποια θα είναι η τελευταία τους σπορά, γερνά η γυναίκα και βαραίνει ο άντρας, γι’ αυτό καμιά φορά ο τελευταίος καρπός είναι γλυκύτερος από τον πρώτο. Τα δε πρώτα τέκνα αρχίζουν να γεννοβολούν στο μεταξύ, η ζωή απαιτεί μια τάξη, μια συνέχεια, να φεύγει το παλιό δίνοντας θέση στο καινούργιο, αλλιώς θα έχανε το νόημα του ο κύκλος των τεσσάρων εποχών, των εορτών, ακόμη και των μικρών συνηθειών που ανακυκλώνει το εικοτετράωρο.
Πέρυσι, λόγου χάριν, αρραβώνιασε ο δάσκαλος την πρώτη του κόρη, τη Ζαμπία, που αφοσιώθηκε στην ολοκλήρωση της προίκας της ράβοντας, υφαίνοντας, κεντώντας ασταμάτητα. Ο δάσκαλος όρισε να γίνει του χρόνου ο γάμος, μετά τη Λαμπρή, για να ΄ναι όλα έτοιμα στη θέση τους, τα προικιά της κόρης και το σπίτι που της έχτιζε ο μνηστήρας κοντά στο δικό του, μα πάνω απ’ όλα για να αγκιστρωθεί βαθιά μέσα στα στέφανα των νιόπαντρων η άνοιξη και να καρποφορήσει το ζευγάρι γρήγορα. Ήταν ευχαριστημένος, έδωσε την κόρη του Ζαμπία σε έναν έμπορο που του τη ζήτησε με προξενιό, αφού πρώτα ρώτησε στην αγορά πολλούς κι έμαθε για την οικογένεια, τον χαρακτήρα, την κατάσταση και τον λόγο του υποψηφίου. Μακάρι να είχε την ίδια τύχη και η δεύτερη, σκέφτηκε –καθώς τα κουνούπια και η ζέστη δεν τον άφηναν να κλείσει μάτι, ξυνόταν προσεκτικά για να μην ξυπνήσει τη λεχώνα, και ήταν πολύ μικρές οι νύχτες του Αυγούστου– που σαν γυναίκα ετοιμαζότανε κι αυτή μες στο σχολειό της οικογένειας από μικρή για γάμο, όχι μόνο φτιάχνοντας τα προικιά της, αλλά μαθαίνοντας υπακοή, σιωπή, τάξη, μαγείρεμα, συγύρισμα και άλλα.
Καμιά φορά το είχε βάρος στη συνείδησή του ότι δίδαξε κρυφά τις δυό του κόρες λίγα γράμματα, όπως και πριν από πολλά χρόνια είχε διδάξει τη γυναίκα του Αννέζα, σταμάτησε όμως εγκαίρως, αφού δεν τους ήταν απαραίτητα τα παραπάνω. Μήπως και οι αρχόντισσες, που ξενιτεύονταν μικρές και πηγαίναν εσωτερικές στα πιο καλά σχολεία της Αθήνας, δεν τα ξεχνούσαν όλα μόλις παντρευόντουσαν; Χρήσιμο επίσης στάθηκε για τις κόρες του το ότι άργησε ο Θεός να του στείλει τον πρώτο του γιο τον Σήφη –θα είχε δίχως άλλο και η χάρη Του χιλιάδες έγνοιες–, ώστε να μάθουν τα κορίτσια να μεγαλώνουνε από τα γεννοφάσκια του μωρό παιδί, ιδιαίτερα το αγόρι, για το οποίο απαιτείται η μέγιστη προσοχή. Συνδράμοντας λοιπόν τη μάνα τους, θα ανέτρεφαν οι κόρες και το δεύτερο αγόρι, που γεννήθηκε τούτες τις μέρες.
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ 1 (μονάδες 35)
1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Αφού διαβάσεις το κείμενο 1, τοποθέτησε τις υπογραμμισμένες λέξεις στις παρακάτω ενότητες, έτσι ώστε να δημιουργήσεις τη συγκεκριμένη νοηματική ροή.
Oρισμός:
Φαινόμενο παγκόσμιο /ελληνικό:
Αιτίες:
Επιπτώσεις:
Παραδείγματα επιπτώσεων:
Μονάδες 10
2ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Η εκτεταμένη αναφορά σε παραδείγματα στην 3η παράγραφο του Κειμένου 1, ποια σκοπιμότητα εξυπηρετεί (μονάδες 10);
Μονάδες 10
3ο υποερώτημα (μονάδες 15)
Α. Σε ποιο είδος ανήκει το κείμενο 1 (μονάδες 5);
α. άρθρο γνώμης
β. επιστημονικό άρθρο
γ. λογοτεχνικό κείμενο
δ. ομιλία
ε. άρθρο σε σχολικό περιοδικό
Β. Ποια από τα παρακάτω χαρακτηριστικά έχει (μονάδες 5);
|
|
ΝΑΙ |
ΟΧΙ |
|
1. Μεταφορική χρήση της γλώσσας |
|
|
|
2. Κυριαρχία γ’ ρηματικού προσώπου |
|
|
|
3. Χρήση παραδειγμάτων για τεκμηρίωση |
|
|
|
4. Ορολογία |
|
|
|
5. Εξομολογητικό ύφος |
|
|
Γ. Για ποιους από τους παρακάτω λόγους θα μπορούσε το κείμενο 1 να σε πείσει για τις συνέπειες του αναλφαβητισμού στη ζωή των ανθρώπων (μονάδες 5);
α. Χρησιμοποιεί συναισθηματικό λόγο.
β. Προέρχεται από έγκυρη πηγή και τεκμηριώνει τα επιχειρήματα με παραδείγματα.
γ. Παρουσιάζει προσωπικές απόψεις του συγγραφέα που συγκινούν.
δ. Χρησιμοποιεί μόνο παραδείγματα χωρίς να αναφέρει επιστημονικές πηγές.
ε. Προσφέρει στατιστικά δεδομένα που ενισχύουν τα επιχειρήματα.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 2 (μονάδες 30)
Σ’ ένα άρθρο σας που θα δημοσιευθεί σε νεανικό περιοδικό να αναφερθείτε στα αίτια του αναλφαβητισμού καθώς και στις συνέπειες τόσο για τους αναλφάβητους όσο και για την κοινωνία. (350 περίπου λέξεις)
Μονάδες 30
ΘΕΜΑ 3 (μονάδες 20)
Να αναφερθείτε στο είδος του αφηγητή της ιστορίας (χαρακτηρισμός, ρηματικό πρόσωπο, εστίαση) στο Κείμενο 2.
Μονάδες 20
ΘΕΜΑ 4 (μονάδες 15)
Ποια στάση εκφράζει ο πατέρας στο κείμενο 2 αναφορικά με τον ρόλο των κοριτσιών στην κοινωνία της εποχής του; (μονάδες 10) Ποιες σκέψεις σού δημιουργεί το γεγονός ότι είναι δάσκαλος ο πατέρας; (μονάδες 5). Να αναπτύξεις την απάντησή σου με αναφορές στο κείμενο σε 100-150 λέξεις.
Μονάδες 15
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ 1 (μονάδες 35)
1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Ορισμός: αναλφαβητισμός
«αναλφάβητα τα άτομα που δεν είναι ικανά να διαβάσουν και να γράψουν κατανοώντας μια απλή και σύντομη έκθεση γεγονότων σχετική με την καθημερινή τους ζωή». / έλλειψη πληροφοριών ή γνώσεων και η άγνοια τρόπων αναζήτησης.
Φαινόμενο παγκόσμιο /ελληνικό : UNESCO/ στη χώρα μας
Αιτίες: Ανισότητες στην εκπαίδευση
Επιπτώσεις: αναπαράγει τις εκπαιδευτικές, επαγγελματικές και κοινωνικές ανισότητες.
καταδικάζει ικανά άτομα στο περιθώριο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής.
απειλεί με κοινωνικό αποκλεισμό
Παραδείγματα επιπτώσεων: η επικοινωνία με μακρινούς συγγενείς, οι εκτιμήσεις και υπολογισμοί εξόδων, η πλήρης άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων
2ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Η εκτεταμένη αναφορά σε παραδείγματα στην 3η παράγραφο του Κειμένου 1 αναδεικνύει τις συνέπειες του αναλφαβητισμού καθιστώντας τες ορατές στους αναγνώστες. Γίνεται σαφές πώς ο αναλφαβητισμός επηρεάζει την καθημερινή ζωή, την εργασία και τις σχέσεις των ατόμων, προσφέροντας μια πιο συγκεκριμένη εικόνα του προβλήματος και υπογραμμίζοντας την αναγκαιότητα της επίλυσης του. Σκοπός είναι να καταδειχθεί ότι ο αναλφαβητισμός δεν είναι μόνο εκπαιδευτικό ή θεωρητικό πρόβλημα, αλλά έχει και σημαντικές κοινωνικές και πρακτικές συνέπειες για τους ανθρώπους που πλήττονται από αυτόν.
3ο υποερώτημα (μονάδες 15)
Α. β.
Β.
|
ΝΑΙ |
ΟΧΙ |
|
|
• |
|
• |
|
|
• |
|
|
• |
|
|
|
• |
Γ. β.
ΘΕΜΑ 2 (μονάδες 30)
Ο αναλφαβητισμός των νέων: ένα πρόβλημα με πολλές ρίζες
Σε μια εποχή που η πληροφορία κυκλοφορεί με ταχύτητα και η γνώση φαίνεται πιο προσιτή από ποτέ, ο αναλφαβητισμός εξακολουθεί να αποτελεί ένα σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, ακόμη και ανάμεσα στους νέους.
- Ο αναλφαβητισμός οφείλεται σε ανισότητες στην εκπαίδευση, οι οποίες εμφανίζονται σε πολλά επίπεδα: μεταξύ ανεπτυγμένων και υπανάπτυκτων χωρών, μεταξύ πλουσιότερων και φτωχότερων περιοχών της ίδιας χώρας, ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες, καθώς και ανάμεσα σε εργαζόμενους και ανέργους ή σε ειδικευμένους και ανειδίκευτους εργαζόμενους. Παράλληλα, οι κοινωνικές και οικονομικές διαφορές ανάμεσα σε οικογένειες και επαγγελματικές τάξεις εντείνουν τον αποκλεισμό από την εκπαίδευση. Έτσι, οι κοινωνικές ανισότητες αναπαράγουν και διαιωνίζουν το φαινόμενο του αναλφαβητισμού.(Κείμενο 1)
- Οι ανεπάρκειες του εκπαιδευτικού συστήματος συμβάλλουν σημαντικά στη διαιώνιση του αναλφαβητισμού. Η περιορισμένη χρηματοδότηση, το υποβαθμισμένο σχολικό περιβάλλον (π.χ. έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής, πολυπληθή τμήματα) και η αδυναμία αντιμετώπισης προβλημάτων όπως οι μαθησιακές δυσκολίες ή η χαμηλή επίδοση οδηγούν πολλούς μαθητές στην εγκατάλειψη του σχολείου. Παράλληλα, ο παραδοσιακός τρόπος διδασκαλίας, που στηρίζεται στην απομνημόνευση και όχι στην ουσιαστική κατανόηση, ενισχύει τον λειτουργικό αναλφαβητισμό.
- Η υπερβολική χρήση των κοινωνικών δικτύων και του διαδικτύου χωρίς σωστή καθοδήγηση οδηγεί σε επιφανειακή γνώση. Οι νέοι συχνά ενημερώνονται αποσπασματικά, χωρίς να καλλιεργούν την κριτική σκέψη ή τη βαθύτερη κατανόηση των πληροφοριών που λαμβάνουν.
- Η έλλειψη κινήτρων και θετικών προτύπων που προάγουν τη μόρφωση συμβάλλει στην αδιαφορία πολλών νέων απέναντι στη γνώση. Όταν το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον δεν αναδεικνύει τη σημασία της εκπαίδευσης ως μέσο προσωπικής και επαγγελματικής εξέλιξης, οι μαθητές συχνά δεν κατανοούν τον πραγματικό της ρόλο στη ζωή τους. Επιπλέον, η κοινωνία προβάλλει συχνά επιφανειακά πρότυπα επιτυχίας, που συνδέονται με τη φήμη και τα χρήματα, και όχι με την πνευματική καλλιέργεια.
- Ο αναλφάβητος στερείται βασικών δεξιοτήτων που απαιτούνται στην εργασία και στην καθημερινή ζωή, γεγονός που τον οδηγεί σε κοινωνικό αποκλεισμό, φτώχεια και ανασφάλεια. Αδυνατεί να διεκδικήσει τα δικαιώματά του ή να συμμετάσχει ενεργά στα κοινά, ενώ συχνά αισθάνεται μειονεκτικά απέναντι στους άλλους.
- H κοινωνία χάνει πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό και παραμένει οικονομικά και πολιτισμικά στάσιμη, αφού η ανάπτυξη συνδέεται άμεσα με το μορφωτικό επίπεδο των πολιτών.
Ο αναλφαβητισμός δεν είναι απλώς ένα εκπαιδευτικό πρόβλημα, αλλά ένα κοινωνικό ζήτημα που αφορά όλους μας. Αν θέλουμε μια κοινωνία ελεύθερη, δίκαιη και δημιουργική, οφείλουμε όλοι να συμβάλουμε στην εξάλειψή του — ξεκινώντας από τους νέους, που αποτελούν το μέλλον της.
ΘΕΜΑ 3 (μονάδες 20)
Ο αφηγητής είναι ετεροδιηγητικός (δηλαδή δεν συμμετέχει στα γεγονότα της ιστορίας). Δεν είναι πρόσωπο της αφήγησης, αλλάαφηγείται τη ζωή του δασκάλου Χρίστου Παπαουλάκη και της οικογένειάς του.
Η αφήγηση γίνεται στο γ΄ ενικό πρόσωπο (π.χ. «ο δάσκαλος χάρηκαν…», «ο δάσκαλος όρισε να γίνει…», «σκεφτόταν…», «είχε δίχως άλλο και η χάρη Του χιλιάδες έγνοιες»).
Η εστίαση είναι μηδενική. Ο αφηγητής είναι παντογνώστης, καθώς εισχωρεί στις σκέψεις και τα συναισθήματα των χαρακτήρων (π.χ. «Ήταν ευχαριστημένος, έδωσε την κόρη του Ζαμπία σε έναν έμπορο», «Μακάρι να είχε την ίδια τύχη και η δεύτερη, σκέφτηκε…»)
ΘΕΜΑ 4 (μονάδες 15)
Οποιαδήποτε διαπίστωση από τους μαθητές/-τριες θεωρείται αποδεκτή, εφόσον μπορεί να τεκμηριωθεί με στοιχεία/ χωρία του κειμένου, χωρίς να δίνεται με τρόπο αυθαίρετο.
Ενδεικτικοί άξονες της απάντησης:
- Γενικό πλαίσιο: Ο δάσκαλος έχει υιοθετήσει μία στάση ζωής η οποία είναι αμετάβλητη και προκαθορισμένη «η ζωή απαιτεί μία τάξη». Ειδικότερα:
o Εκφράζεται μια διαφορετική αντίληψη για την κοινωνική θέση των δύο φύλων: του αγοριού για τη διαδοχή/συνέχεια της οικογένειας «δεύτερος γιος για το όνομα δεν ήτανε και λίγο» και του κοριτσιού για τη δημιουργία της «ετοιμαζότανε … από μικρή για γάμο».
o Αυτό γίνεται ορατό ήδη από τη γέννηση, καθώς τα κορίτσια εξασκούνταν από νωρίς στην ανατροφή των μικρότερων αδελφών «να μάθουν … παιδί», ειδικά όταν επρόκειτο για αγόρια για τα οποία «απαιτείται η μέγιστη προσοχή».
- Δεν είχαν δικαίωμα για την επιλογή του συζύγου «έδωσε … με προξενιό», αλλά και των διαδικασιών του γάμου τους «όρισε να γίνει του χρόνου ο γάμος».
- Υπήρχε αυστηρός κώδικας συμπεριφοράς, τον οποίο διδασκόταν εντός της οικογενειακής εστίας «μαθαίνοντας υπακοή, σιωπή, τάξη, μαγείρεμα, συγύρισμα και άλλα».
- Δεν είχαν δικαίωμα στη μόρφωση και, μάλιστα, «είχε βάρος στη συνείδησή του» το γεγονός ότι δίδαξε κάποια «λίγα γράμματα» στις γυναίκες του σπιτιού.
- Η οικονομική κατάσταση δεν διαφοροποιεί την αντίληψη για την μόρφωση των εύπορων κοριτσιών τα οποία «πήγαιναν εσωτερικές στα πιο καλά σχολεία», εφόσον μετά τον γάμο τους «τα ξεχνούσαν όλα».
- Οι μαθητές/τριες, ανάλογα με τον βαθμό πρόσληψης του κειμένου, καλούνται να γράψουν τις σκέψεις τους προκάλεσε η ανάγνωση. Ενδεικτικά:
- Το γεγονός ότι ο δάσκαλος, αν και μορφωμένος, δεν μπόρεσε να διαφοροποιηθεί από τις κυρίαρχες αντιλήψεις του 1878 στην Κρήτη.
- Αντιθέτως, κάποιοι μπορεί να αναφέρουν ότι είναι ένα θετικό πρώτο βήμα, για να μορφωθούν τα κορίτσια, έστω και στο σπίτι.
«Το/τα θέμα/τα προέρχεται και αντλήθηκε/αν από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».
Ακολουθείστε μας και στο Tik Tok
