Λωτοφάγοι

ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Κάθε θεατρικό (και γενικά λογοτεχνικό έργο) κινείται στη βάση μιας σειράς από μεγαθέματα και άλλα μοτίβα, τα οποία στη θεατρική σκηνή αποτυπώνονται με όργανο τόσο τον λόγο όσο και την οπτική διάσταση της παράστασης. Με τον όρο θέμα εννοούμε την κεντρική ιδέα (ή μια σειρά από τέτοιες ιδέες), που συνέχει και διέπει ένα ολόκληρο λογοτεχνικό έργο («έρωτας», «πόλεμος», «σύγκρουση των δύο φύλων» κλπ). Το θέμα είναι ο βασικός άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η προβληματική του έργου.

Όπως διαπιστώνει ο αριστοφανικός Αισχύλος, οι Επτά είναι «δράμα γεμάτο Άρη» (δρᾶμα Ἄρεως μεστόν), δηλαδή έργο που πλημμυρίζει από το πνεύμα του πολέμου. Ο «Αισχύλος» περηφανεύεται ότι με τον τρόπο αυτό ενέπνευσε στους Αθηναίους θεατές πολεμική αρετή και θάρρος, για να εισπράξει όμως από τον στρεψόδικο «Ευριπίδη» την απάντηση: «Το αντίθετο ισχύει· τους Θηβαίους, δηλαδή τους εχθρούς της Αθήνας έκανες ανδρειότερους στον πόλεμο. Τύψεις πρέπει να νιώθεις»! Ο Ευριπίδης στρέφει τα λόγια του Αισχύλου εναντίον του, όπως ακριβώς ο αισχύλειος Ετεοκλής στους Επτά στρέφει ενάντια στους Αργείους εισβολείς τον συμβολισμό των ασπίδων τους!

ΠΕΡΙ ΤΙΝΟΣ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΕΠΤΑ ΕΠΙ ΘΗΒΑΣ Οι Επτά επί Θήβας του Αισχύλου αφηγούνται την αδελφοκτόνο διαμάχη μεταξύ των δύο γιων του Οιδίποδα, του Ετεοκλή και του Πολυνείκη, που ερίζουν για τον θρόνο της Θήβας. Οι Επτά είναι η ιστορία μιας πατρικής ἀρᾶς, που κατατρύχει τα παιδιά μέχρι θανάτου. Η ίδια η ἀρά είναι συνέπεια μιας παραβασίας που συνέβη στην αμέσως προηγούμενη γενιά: οι Επτά, δηλαδή, αποτελούν τον καταληκτικό σταθμό μιας πορείας προς την καταστροφή, που διαρκεί τρεις γενιές και εκτυλίσσεται διαδοχικά στα τρία έργα μιας τραγικής τριλογίας.

Για να κατανοήσουμε πλήρως την αρχαιοελληνική τραγωδία, πρέπει να έχουμε αντίληψη για τα βασικά δομικά της συστατικά και την ιστορία τους. Συνεπώς, η διερεύνηση της καταγωγής της τραγωδίας, έστω και αν δεν μπορεί να καταλήξει σε απολύτως ασφαλή συμπεράσματα (είναι πολλά τα κενά στις γνώσεις μας), αποτελεί απαραίτητο κεφάλαιο σε κάθε εισαγωγή στο είδος.

arstle8Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΚΑΙ Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ Εξαιτίας και της σχολικής μας παιδείας μάθαμε να θεωρούμε τον Αριστοτέλη ως τον βασικό, αν όχι τον απόλυτο, οδηγό για την κατανόηση του αρχαίου ελληνικού θεατρικού φαινομένου. Σήμερα οι φιλόλογοι αποδομούν τις προσεγγίσεις του Σταγειρίτη – και όχι αδίκως. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ποιητικήείναι προϊόν επισταμένης επιστημονικής έρευνας· φέρει όμως και τη σφραγίδα των εμμονών του Αριστοτέλη και κυρίως παλινδρομεί ανάμεσα στην περιγραφή (τι συμβαίνει) και στην υπόδειξη (τι θα έπρεπε να συμβαίνει).

Ο Αριστοτέλης διαχωρίζει τις δομικές μονάδες της τραγωδίας σε δύο κατηγορίες: Τα ΚΑΤΑ ΠΟΣΟΝ ΜΕΡΗ: δηλαδή τις εξωτερικές ενότητες στις οποίες διαιρείται και βάση των οποίων οργανώνεται η δράση. Τα ΚΑΤΑ ΠΟΙΟΝ ΜΕΡΗ: τα εσωτερικότερα δομικά υλικά πάνω στα οποία κτίζεται από τη μια ο τραγικός λόγος, από την άλλη η παράσταση γενικότερα.