Λωτοφάγοι

Με αφορμή τη χθεσινή συνάντηση Αναστασιάδη-Ακιντζί στο περιθώριο της θεατρικής παράστασης «Πικράθηκα στα ελληνικά, πληγώθηκα στα τούρκικα» και κυρίως τις δηλώσεις που ακολούθησαν, επιθυμώ να εκφράσω ορισμένους προβληματισμούς, οι οποίοι έχουν να κάνουν με την επικοινωνιακή στρατηγική των αγαθών δυνάμεων που απεργάζονται τη Λύση.

Παρότι εμφανίζεται επί σκηνής μόνο στο τελευταίο μέρος του δράματος, ο Πέρσης βασιλιάς Ξέρξης συνιστά το συνεκτικό στοιχείο της τραγωδίας του ΑισχύλουΠέρσες, το στοιχείο εκείνο δηλαδή που συνδέει τα συστατικά μέρη της τραγωδίας (δομικές ενότητες, σύμβολα, πρόσωπα κτλ). Οι Πέρσες έχουν εύστοχα χαρακτηριστεί «δράμα νόστου»: όπως και στην περίπτωση της Οδύσσειας, ο απών ήρωας κυριαρχεί απολύτως παρά τη φυσική απόσταση που τον χωρίζει από τα επί σκηνής δρώμενα. Η αδημονία για την επιστροφή του Ξέρξη (αρχικά και του στρατού) διατηρείται και σταδιακά εντείνεται, με διάφορες σκηνικές τεχνικές, από την πρώτη είσοδο του Χορού μέχρι και τη στιγμή της πραγματικής επιστροφής του. Στο έργο του Αισχύλου, τα πάντα αρχίζουν και τελειώνουν στο πρόσωπο του Πέρση βασιλιά, που κυριευμένος από την Άτη άδειασε την Περσία από τους άντρες της και ανάγκασε μια πανίσχυρη και πολύχρυση αυτοκρατορία να γονατίσει ταπεινωμένη.

Let us accept, arguendo, that you are partly right in your perception of the Cyprus Problem; that indeed, in its first decade (1964-1974), it...

Στην τραγωδία, οι δευτερεύοντες χαρακτήρες επιτελούν κατά κανόνα δύο βασικές λειτουργίες: (α) «Εργαλειακή» λειτουργία: Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες δεν αποτελούν το εστιακό σημείο της παράστασης, είναι όμως χρήσιμα εργαλεία για τη διεκπεραίωσή της. Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες διευκολύνουν την εξέλιξη της πλοκής και τη ροή της πληροφορίας με διάφορους τρόπους: συνδιαλεγόμενοι με τους πρωταγωνιστές και τον χορό, συμβάλλοντας στα σχέδια των κεντρικών ηρώων, συγκρουόμενοι με αυτούς κλπ. Με την εισαγωγή του δεύτερου και πολύ περισσότερο του τρίτου υποκριτή, ο ρόλος των δευτερευόντων χαρακτήρων κατέστη ακόμη πιο σημαντικός: ο τριπολικός διάλογος προσδίδει σαφώς μεγαλύτερη ζωηρότητα και ένταση στη δράση. Μια αξιοπρόσεκτη, ειδική λειτουργία των δευτερευόντων χαρακτήρων, που σχετίζεται με την αξία τους για την προώθηση της δραματικής αφήγησης, είναι η ακόλουθη. Ενώ η σύμβαση απαιτεί τη σχεδόν συνεχή παρουσία του πρωταγωνιστή επί σκηνής, οι δευτερεύοντες χαρακτήρες συχνά διαθέτουν κινητικότητα, δηλαδή έχουν τη δυνατότητα να πηγαινοέρχονται σε τοποθεσίες πέραν του ορατού σκηνικού χώρου:

Σε τρία διαφορετικά χωρία της Εκάβης γίνεται αναφορά στην αιτία που κρατά τους Αχαιούς καθηλωμένους στη Θράκη, ένα είδος ενδιάμεσου σταθμού μεταξύ Τρωάδας και Ελλάδας. Στις δύο από τις τρεις αυτές περιπτώσεις γίνεται ρητή νύξηστους ανέμους που για κάποιο λόγο σταμάτησαν να φυσούν. Και μόνο το χρονικό σημείο στο οποίο τοποθετούνται οι αναφορές αυτές (η πρώτη στην αρχή της παράστασης, στ. 35-9· η δεύτερη λίγο μετά τη μέση, στ. 898-901· και η τρίτη στο κλείσιμο, στ. 1289-91) δείχνουν πόσο στρατηγικής σημασίας είναι η λεπτομέρεια αυτή για την κατανόηση του έργου. Η διερμήνευση του μοτίβου των ανέμων συνδέεται με ό,τι ο Αμερικανός μελετητής Charles Segal αποκάλεσε «το πρόβλημα των θεών» στην τραγωδία αυτή, δηλαδή κατά πόσον υπάρχει θεϊκή βουλή και οικονομία στην εξέλιξη των πραγμάτων ή, αντίθετα, αν οι θεοί λάμπουν διά της απουσίας τους και τα γεγονότα εκτυλίσσονται με αποκλειστική κινητήρια δύναμη τα πάθη και τις φιλοδοξίες των ανθρώπων (εκτενής περίληψη της εργασίας του Segal δίδεταιεδώ).

Τόσο η Κλυταιμήστρα στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου όσο και η Εκάβη στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη περιβάλλονται, η καθεμιά με ιδιαίτερο τρόπο, την εικόνα της «σκύλας», εικόνα η οποία και στις δύο περιπτώσεις χαρακτηρίζεται από βαθιά αμφισημία. Ενώ όμως στην περίπτωση της Κλυταιμήστρας η αμφισημία στο τέλος ξεδιαλύνεται πλήρως εις βάρος της ηρωίδας, που ξεσκεπάζεται ως τερατώδης απειλή για την πατριαρχική τάξη (Σκύλα πλέον, δηλαδή κάτι ανάλογο με το μυθικό τέρας, και όχι σκύλα), στην περίπτωση της Εκάβης η αμφισημία παραμένει και (κυριολεκτικά) διαιωνίζεται.