Λωτοφάγοι

Είπαμε πολλά στα δύο προηγούμενα κείμενα σχετικά με τα μεγαθέματα του Αγαμέμνονα. Δεν είναι δυνατόν να αντιληφθούμε, όμως, πλήρως την ουσία αυτού του έργου, αν δεν συνειδητοποιήσουμε ότι (α) πρόκειται απλώς για το πρώτο μέρος μιας τριλογίας και (β) ότι η τριλογία αποτελεί για μας την παλαιότερη τεκμηριωμένη αξιοποίηση δύο σπουδαιότατων θεατρικών συμβάσεων, που σφραγίζουν τη φυσιογνωμία της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας: της αξιοποίησης του τρίτου υποκριτή (η εισαγωγή του οποίου πιστώνεται στον Σοφοκλή) και της πλήρους ένταξης του σκηνικού οικοδομήματος στη σημειολογία της παράστασης.

H ΠΕΙΘΩ Η Ορέστεια είναι η τραγωδία της ανατροπής (ακριβέστερα της διαστροφής) της τάξης, που αποδίδεται, μεταξύ άλλων, με ενα πυκνό πλέγμα μεταφορών και εικόνων: το δίχτυ της Ανάγκης και της δολοπλοκίας, τα μοτίβα της παρεφθαρμένης τελετουργίας (της θυσίας που γίνεται σφαγή, του γάμου που γίνεται θάνατος), η εικονοπλασία του κυνηγιού και του θηρευτή που καθίσταται ο ίδιος θήραμα. Οι πράξεις όμως που επιφέρουν αυτή την ανατροπή — όσο κι αν, όπως είπαμε, η μεταφυσική διάσταση της δράσης είναι αδιμφισβήτητη — δεν είναι προϊόν έξωθεν επιβολής και επιβουλής, αλλά Πειθούς, της μαγικής σχεδόν εκείνης επήρειας, που στρέφει τον άνθρωπο προς την Παρακοπάν (την τρέλα), προς το παντότολμον (προς πράξεις ανήκουστης ασέβειας) και εν τέλει προς την Ἄτην (την καταστροφή). Δυο φορές ο Αγαμέμνονας πείθεται να προβεί σε ανήκουστες πράξεις υποκύπτοντας στην Πειθώ:

Σας χαρίζω αυτή τη συλλογή χωρίς κανέναν πρόλογο. Νομίζω ότι περιττεύει. Κώστας Μόντης, “Κερύνεια 1974″ Κώστας Μόντης, “Στιγμές της Εισβολής” Νίκος Κρανιδιώτης, “Μνήμη Κερύνειας” Νίκος Κρανιδιώτης, “Γενέθλια Πόλη, ΙΙΙ” Μιχάλης Κακογιάννης, “Ένα Σαββάτο” Κυριάκος Χαραλαμπίδης, “Η παράδοση της Κερύνειας” Κυριάκος Χαραλαμπίδης, “Κηφεύς και Πράξανδρος” Κυριάκος Πλησής, “Επίμετρο, ΙΙ: Να μνημονεύονται” Κώστας Π. Μιχαηλίδης, “Σήματα, Η᾽: Ο δρόμος προς την Κερύνεια” Νίκος Ορφανίδης, “Κερύνεια” Έλλη Παιονίδου, “Ψαροπωλείον η Κερύνεια” Θεόδωρος Στυλιανού, “Άμοιρο καλοκαίρι” Ανδρούλα Νεοφύτου Μούζουρου, “Κερύνεια” Πυθαγόρας Δρουσιώτης, “Κερύνεια” Κώστας Φέρρης, “Κυπριακό” Ευαγόρας Καραγιώργης, “Τ᾽ όνειρον” Χάρης & Πάνος Κατσιμίχας, “Κερύνεια” Πόλυς Κυριακού, “Μνήμες” Πόλυς Κυριακού, “Κερύνεια” Γιώργος Σεφέρης, “Στα περίχωρα της Κερύνειας (Σχέδιο ενός ειδυλλίου)”

Η Ορέστεια «διδάσκεται» (ανεβαίνει) το 458 π.Χ. στα Μεγάλα Διονύσια, όταν ο Αισχύλος είναι πια σχεδόν 70 ετών. Η τετραλογία αποτελείται από τις τραγωδίες Αγαμέμνων, Χοηφόροι καιΕυμενίδες, καθώς και το σατυρικό δράμαΠρωτεύς. Ο Αισχύλος κερδίζει το πρώτο βραβείο. Όπως συμβαίνει συχνά στον Αισχύλο, αλλά όχι στους άλλους δύο μεγάλους τραγικούς, οι τρεις τραγωδίες αποτελούν μεταξύ τους μία ενιαία αφήγηση, ενώ και το σατυρικό δράμα που συμπληρώνει την τετραλογία είναι συναφές θεματικά (αφηγείται τις περιπέτειες του ναυαγού Μενελάου στην Αίγυπτο). Η Ορέστεια αφηγείται την τραγική μοίρα:

Πώς πρέπει να δουλέψω, για να γράψω μια επιτυχημένη εργασία στη Θεματική Ενότητα ΕΛΠ 31: Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου; Πώς διαφέρουν η εργασία στην ενότητα αυτή από τις αντίστοιχες, π.χ., στη ΘΕ ΕΛΠ 21: Αρχαία Ελληνική και πρώιμη Βυζαντινή Λογοτεχνία; Ποιος είναι ο Δεκάλογος της Επιτυχίας; Ποιες τρεις παγίδες πρέπει να αποφύγω όπως ο διάολος το λιβάνι;

Υπήρχε άραγε Αμφίπολη πριν να κτιστεί εκεί ο τύμβος Καστά και πριν την ανακαλύψουν οι επαγγελματίες Ελλαδέμποροι, οι δημοσιογραφίσκοι και οι αστέρες των τηλεπαραθύρων; Εδώ και αρκετές βδομάδες η αρχαία Αμφίπολη βρίσκεται στο επίκεντρο της επικαιρότητας χάρη στην εξελισσόμενη αρχαιολογική έρευνα στον τύμβο Καστά, η οποία έχει ήδη αποκαλύψει τον εντυπωσιακότερο τύμβο που έχει ανασκαφεί ποτέ στην Ελλάδα. Μέσα σε όλη αυτή τη λάμψη είναι εύκολο να ξεχάσουμε ότι η Αμφίπολη, όσο κι αν ήταν το μεγάλο λιμάνι των Μακεδόνων και ένας από τους βασικούς σταθμούς στο εμπορικό δίκτυο της Μακεδονίας και της Θράκης, όσο κι αν γέννησε όχι έναν αλλά τρεις ναυάρχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου (τον Νέαρχο, τον Λαομέδοντα και τον Ανδροσθένη), όσο κι αν εκεί δολοφονήθηκαν οι πιο κοντινοί στον Αλέξανδρο άνθρωποι (η γυναίκα τουΡωξάνη και ο γιος του, Αλέξανδρος Δ᾽), δεν εμφανίστηκε ξαφνικά στο προσκήνιο της ιστορίας κατά την υστεροκλασική περίοδο ή τη σημερινή δεύτερη (κατόπιν της χρυσής μεταπολιτεύσεως) ιστορική φάση του Υπαρκτού Ελληνισμού. Η Αμφίπολη μεσουρανούσε στο ιστορικό στερέωμα ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ.