Του Νίκου Τσούλια
Η ζωή μας διακρίνεται σε φάσεις και περιόδους κυρίως από τα πολύ «οριακά γεγονότα» (εφηβεία, σπουδές, επαγγελματική εξέλιξη, γάμος, οικογένεια κλπ) αλλά και από άλλα στοιχεία τα οποία διατέμνουν και επηρεάζουν τη διαφορετικότητα των πιο ορατών σταδίων της. Από την άλλη πλευρά, είναι δυνατόν μια συνεχής ενασχόλησή μας που βαστάει χρόνια και χρόνια να μην επιμερίζεται και να μην διαφοροποιείται, αφού και εμείς αλλάζουμε και οι «εποχές» εξελίσσονται;
Το διάβασμα για αρκετούς ανθρώπους είναι υπόθεση ζωής. Οι βιβλιόφιλοι έχουν μια στενή σχέση με τα βιβλία και με τα αναγνώσματα γενικότερα. Ωστόσο το περιεχόμενο και η στοχοθεσία του διαβάσματός των αλλάζουν ανάλογα με τις ανάγκες και τις επιλογές τους. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι υπάρχει μια γενική σημειολογία των αναγνωσμάτων για τους βιβλιόφιλους που καθορίζουν τις επιλογές της ανάγνωσης, αλλά σε κάθε περίπτωση είναι η προσωπική χροιά εκείνη που βάζει τη σφραγίδα της στη ροή των διαβασμάτων. Ας δούμε το γενικό στίγμα των αναγνωσμάτων, που συνήθως χαρακτηρίζουν την κρατούσα τάση.
Στην προσχολική ηλικία διαμορφώνεται σε σημαντικό βαθμό η σχέση μας με το βιβλίο. Αν το παιδί βιώνει εικόνες ανάγνωσης και όχι ατέλειωτης τηλεθέασης στην οικογένειά του, θεωρείται ότι αποκτά ριζώματα για μια ουσιαστική και μόνιμη φιλία με τη βιβλίο. Σε κάθε περίπτωση, είναι ο κόσμος των παραμυθιών εκείνος που θα εισαγάγει το παιδί στη φιλαναγνωσία, γιατί συνάπτεται με την ισχυρή ονειροπλασία και με την ελεύθερη φαντασία του αλλά και με μια ασυνείδητη ισχυρή σχέση του με το φυσικό και όχι με το αστικοποιημένο περιβάλλον του!
Το σχολείο θα αλλάξει το σκηνικό, θα εισαγάγει το παιδί στο υποχρεωτικό διάβασμα και στην άσκηση της γραφής, η οποία γραφή με την όλη συμβατικότητά της θα εμφανιστεί να ανταγωνίζεται την απόλυτη ελευθερία του παιδιού που είχε κατακτήσει με τη ζωγραφική. Εδώ οι σχέσεις «παραμυθιών – σχολικών βιβλίων» και «ζωγραφικής – γραφής» δεν θα πρέπει να εισέλθουν σε πεδία ανταγωνισμού, αλλά αντίθετα πρέπει να αλληλοτροφοδοτούνται και μάλιστα με προτεραιότητα σε ό,τι το παιδί επιλέγει, έτσι ώστε να μην συγκρουστεί ποτέ η ελεύθερη πνευματική αναζήτησή του με την τυπική / θεσμική υποχρέωση του σχολείου. Αν σ’ αυτή τη φάση το παιδί νιώσει, έστω και υποσυνείδητα, ότι το διάβασμα και η γραφή απορρέουν από μια έξω απ’ αυτό κοινωνική επιβολή και όχι ως προέκταση της προσωπικής του έκφρασης και θέλησης, τότε στους «σπόρους του διαβάσματος» θα πέσουν και «σπόροι αγκαθιών», που δύσκολα ξεβοτανίζονται στη συνέχεια. Το παραμύθι πρέπει να συνεχίσει την παρουσία του μέχρις ότου συνυφανθεί με το διήγημα και με το μυθιστόρημα και ακόμα πιο πέρα.
Στο γυμνάσιο το σχολικό διάβασμα απλώνεται σ’ έναν μεγάλο αριθμό γνωστικών αντικειμένων και για πρώτη φορά το παιδί νιώθει το άρωμα της επιστημονικής γνώσης. Εδώ το συστηματικό διάβασμα συνδέεται με το τέλος της παιδικότητας και μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το μεγάλο εύρος των μαθησιακών πεδίων ανοίγει στον έφηβο και τα πρώτα σκιρτήματα των φιλοδοξιών του επί του σχεδίου των σπουδών του και της επαγγελματικής του προοπτικής.
Στο λύκειο τα γεγονότα στο πεδίο των διαβασμάτων τρέχουν με έναν άλλο ρυθμό. Εδώ θα εμφανιστεί το παράλληλο διάβασμα των φροντιστηρίων σε μεγάλη κλίμακα και ο μαθητής δεν θα προλαβαίνει να πάρει ανάσα, αφού επιπρόσθετα θα εκτυλίσσεται και η συστηματική ανάγνωση για την απόκτηση του δεύτερου πτυχίου γλωσσομάθειας. Τώρα η ορμητικά εμφανιζόμενη εφηβεία θα συνδεθεί με την απότομη – αν και προσχεδιασμένη – εισβολή του μέλλοντος, αφού το διάβασμα εστιάζεται και δοκιμάζεται μονομερώς στις κρίσιμες πανελλαδικές εξετάσεις.
Με την είσοδο των νέων στα πανεπιστήμια και στα Τ.Ε.Ι. μετασχηματίζεται σε μεγάλο βαθμό η ποιότητα των διαβασμάτων. Τώρα είναι η επιστημονική γνώση που θα δώσει τον κυρίαρχο χρωματισμό και οι φοιτητές και οι σπουδαστές μαζί με την πρωτόγνωρη δυσκολία των σπουδών θα γεύονται και την πολύ ξεχωριστή χαρά της κατάκτησης της επιστημονικής γνώσης. Αν δε η προσπάθεια των σπουδών συνδεθεί και με έναν μεταπτυχιακό τίτλο και κατά βάση με τη διεξαγωγή έρευνας, τότε οι νέοι για πρώτη φορά θα βιώσουν τη μοναδική ευχαρίστηση της παραγωγής της γνώσης και όχι της απλής αναπαραγωγής της. Κάπου εδώ θα επωαστούν και οι μεγάλες φιλοδοξίες αλλά και θα επέλθουν τα «μαύρα σύννεφα» της επαγγελματικής εξέλιξης, και το στοίχημα είναι προκλητικό. «Με βοήθησαν τα διαβάσματα και όλος αυτός ο κόσμος των γραμμάτων να ανοίξω νέους και ελπιδοφόρους ορίζοντες στη ζωή μου»;
Ωστόσο και χωρίς να χάνει την αξία του το παραπάνω στοίχημα, δεν μπορούμε να «ενοχοποιήσουμε» το διάβασμα, επειδή η αγορά εργασίας στη χώρα μας βρίσκεται στον κυκεώνα της μεγάλης οικονομικής και όχι μόνο κρίσης. Αν ανοίξει η επαγγελματική προοπτική, τότε τα διαβάσματά μας αποκτούν και πάλι ένα νέο περιεχόμενο. Με δεδομένη την άσκηση του επαγγέλματος φεύγει ένα σημαντικό άγχος από τη ζωή. Τώρα τα διαβάσματα θα προσανατολιστούν σε μεγάλο βαθμό προς τη διαρκή βελτίωση της επιστημονικής μαςαποσκευής μέσα από τα πεδία της επιμόρφωσης και της αυτομόρφωσης.
Σ’ όλη αυτή την πορεία αλλά και μετά απ’ αυτή μέχρι το τέλος της ζωής μας, τα διαβάσματά μας οφείλουν να έχουν ευρύ μορφωτικό περιεχόμενο. Ποτέ δεν μπορούν να λείψουν από τα καθημερινά βιώματά μας τα διαβάσματα στη λογοτεχνία, στη φιλοσοφία, στα δοκίμια κάθε λογής, στην ποίηση. Ποτέ τα διαβάσματα δεν μπορούν να μην συζευχθούν με το γράψιμο, το προσωπικό μας γράψιμο και με τις βαθύτερες αναζητήσεις μας. Μόνο έτσι ολοκληρώνεται η σχέση μας με τον κόσμο των Γραμμάτων και γευόμαστε την ομορφιά του ανθρώπινου πνεύματος…
