[Οι αποδελτιώσεις δεν αντικαθιστούν το διάβασμα των βιβλίων, αντίθετα το κεντρίζουν. Προσφέρονται ως πρόταση μελέτης του σχετικού βιβλίου και για διευκόλυνση στη δική σας αποδελτίωση.]
James, W. (2001), Ψυχολογία και εκπαίδευση, Αθήνα: PRINTA, σ.
Το βιβλίο του Οι αρχές της Ψυχολογίας είχε εξυμνηθεί ως «το έργο ενός ανθρώπου τόσο ιδιοφυούς, που σπάνια συναντά κανείς σε οποιαδήποτε γλώσσα και σε οποιαδήποτε χώρα». 12
Symbolism: Με την ευρεία έννοια του όρου, είναι ένας τρόπος έμμεσης ‘εικαστικής’ αναπαράστασης ιδεών, ψυχικών συγκρούσεων και ασυνείδητων επιθυμιών. 21
Pragmatism: Φιλοσοφικό ρεύμα, το οποίο θέτει ως κριτήριο για την αξιολόγηση των ιδεών την αποτελεσματικότητά τους και τη χρησιμότητά τους, αναγνωρίζει ως αληθές οτιδήποτε τείνει προς την προαγωγή των όρων ζωής και έχει ένα καθαρά εμπειριοκρατικό και ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. 22
Επεσήμανε το πόσο σημαντικό είναι η παρακίνηση του ενδιαφέροντος των μαθητών και ότι η μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει κάτι περισσότερο από την παθητική ακρόαση. 27
Πίστευε ότι οι ατομικές διαφορές των εκπαιδευτικών είναι εξίσου σημαντικές με τις ατομικές διαφορές των μαθητών. Δεν ήθελε να υπάρχουν άκαμπτοι κανόνες ή σφικτοί περιορισμοί για τους εκπαιδευτικούς. 29
Paul Woodring
Η ψυχολογία είναι επιστήμη και η διδασκαλία είναι τέχνη- και οι επιστήμες δεν μπορούν να απορρέουν άμεσα από τις επιστήμες. 43
Η επιστήμη θέτει μόνο τα όρια μέσα στα οποία πρέπει να κινούνται οι κανόνες της τέχνης, τις αρχές δηλ. εκείνες που ο καλλιτέχνης δε θα μπορεί να καταστρατηγήσει. 45
Στη διδασκαλία θα πρέπει να κεντρίσουμε τόσο πολύ το ενδιαφέρον των μαθητών μας γι’ αυτά που πρόκειται να τους διδάξουμε, ώστε να εξαφανίσουμε από το νου τους οτιδήποτε άλλο μπορεί να αποσπάσει την προσοχή τους….46
Μια κατάσταση μπορεί να φαίνεται ότι δεν περιέχει σχεδόν τίποτα άλλο πέρα από αισθήσεις, μια άλλη σχεδόν τίποτε άλλο πέρα από αναμνήσεις κτλ. Όμως, αν κάποιος είναι πιο προσεκτικός, θα διαπιστώσει ότι γύρω από μια αίσθηση υπάρχουν πάντα κάποιες προεξοχές σκέψης ή θέλησης και γύρω από κάθε ανάμνηση υπάρχουν πάντα κάποιες παρυφές ή σκιώδεις περιοχές συναισθημάτων ή αισθήσεων. 53
* Έχει ειπωθεί ότι «η απώτερη δόξα του ανθρώπου είναι να είναι λογικό ον και να γνωρίζει τις απόλυτες, αιώνιες και παγκόσμιες αλήθειες. 59
Είναι στη φύση μας να εξακολουθούν να υπάρχουν βαθιά μέσα μας, χωρίς να έχουν μεταμφιεστεί ή υποβαθμιστεί, τα βιολογικά θεμέλια της συνείδησής μας. 61
Καμιά πρόσληψη χωρίς αντίδραση, καμιά εντύπωση χωρίς αντίστοιχη έκφραση- αυτό είναι το μεγάλο απόφθεγμα που οι εκπαιδευτικοί δε θα πρέπει ποτέ να ξεχνούν. Μια εντύπωση που απλώς περνάει από τα μάτια ή τα αυτιά των μαθητών και που με κανέναν τρόπο δεν τροποποιεί τον τρόπο με τον οποίο δρουν στη ζωή τους είναι μια εντύπωση που θα πάει χαμένη. 71
Καμιά, λοιπόν, εντύπωση χωρίς αντίστοιχη έκφραση. Αυτό είναι το α΄ παιδαγωγικό συμπέρασμα της εξελικτικής αντίληψής μας για το νου… 74
Τα ένστικτα, όμως, δεν χάνονται, απλώς παραμένουν μεταμφιεσμένα μέσα του. Κι όταν δε χρησιμοποιούνται οι ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου, όπως συμβαίνει στη διανοητική καθυστέρηση ή την άνοια, τα ένστικτα του ανθρώπου μερικές φορές έρχονται στην επιφάνεια με πραγματικά ζωώδεις τρόπους. 83
Όμως, αν κάποια στιγμή ξυπνήσει στους μαθητές το ένστικτο για θεωρητικές αναζητήσεις, τότε ανοίγει γι αυτούς ένα άλλο επίπεδο παιδαγωγικών σχέσεων. Οι λόγοι, οι αιτίες, οι αφηρημένες έννοιες έρχονται ξαφνικά με ορμή στο προσκήνιο, κι αυτό το γνωρίζουν όλοι οι εκπαιδευτικοί. 87
Μπάλντγουιν- κοινωνική κληρονομιά- κάθε γενιά μιμείται την προηγούμενη. 88
Είναι άσκοπο ένας ανιαρός και απονεκρωμένος εκπαιδευτικός να παροτρύνει τους μαθητές του να αφυπνιστούν και να δείξουν ενδιαφέρον για κάτι. 90
* Πριν από έναν αιώνα , ο Ρουσσώ στο έργο του Αιμίλιος χαρακτήρισε τον ανταγωνισμό μεταξύ των μαθητών ως μια ποταπή ανθρώπινη τάση, η οποία δεν μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο μέσα στα πλαίσια μιας ιδεατής εκπαιδευτικής διαδικασίας. «Κάντε τον Αιμίλιο», είπε, «να μη φτάσει ποτέ στο σημείο να συγκρίνει τον εαυτό του με τα άλλα παιδιά…. Θα είναι χίλιες φορές καλύτερα να μη μάθει καθόλου αυτά που θα μπορούσε να μάθει μόνο μέσα από τη ζήλεια ή την αλαζονεία…. Μόνος του θα θελήσει να ξεπεράσει τον εαυτό του. Δεν υπάρχει τίποτα κακό σ’ αυτή την άμιλλα με τον προηγούμενο εαυτό του». 92
Αναντίρρητα, η άμιλλα με τον προηγούμενο εαυτό μας αποτελεί μια ανώτερη μορφή των ανταγωνιστικών τάσεών μας και έχει μεγάλα περιθώρια εφαρμογής στην εκπαίδευση. 92
Η τάση μας για άμιλλα είναι βαθιά και πλατιά ριζωμένη μέσα μας. 93
Η ατομική ιδιοκτησία δεν μπορεί στην πράξη να καταργηθεί, εκτός κι αν αλλάξει η ανθρώπινη φύση. 96
Η δημιουργικότητα είναι μια ακόμα σπουδαία ενστικτώδης τάση με την οποία θα πρέπει να συμμαχήσουμε στις σχολικές τάξεις. 98
Η γνωριμία με τις ιδιότητες των υλικών σωμάτων, στην πραγματικότητα αποτελεί τη βάση της ανθρώπινης συνείδησης. 98
Η πιο κατάλληλη παιδαγωγική στιγμή για να αποκτήσουν τα παιδιά κάποιες ικανότητες και να συνηθίσουν κάποιους τρόπους συμπεριφοράς είναι φυσικά όταν η έμφυτη παρόρμηση βρίσκεται στο απόγειό της. 101
Σεβαστείτε, σας παρακαλώ, τις πρωταρχικές αντιδράσεις των μαθητών σας… 102
Πιστεύω ότι ο νόμος της συνήθειας είναι συνέπεια του γεγονότος ότι έχουμε σώμα.106
Όσες περισσότερες λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής μας αφήσουμε αβίαστα στον αυτοματισμό, τόσο περισσότερες ανώτερες δυνάμεις του νου μας θα απελευθερωθούν και θα μπορέσουν να κάνουν αυτά που πρέπει να κάνουν. 108
Δεν θα πρέπει να νουθετούμε υπερβολικά τους μαθητές μας ή να τους λέμε πολλά χρήσιμα μεν αλλά αφηρημένα λόγια. 111
Η απώλεια αυτού του είδους των προτιμήσεων (διάβασμα ποίησης, άκουσμα κλασικής μουσικής) είναι απώλεια ευτυχίας. 112
Γνέθουμε μόνοι μας την τύχη μας, είτε είναι καλή είτε κακή και αυτό δεν μπορούμε να το αλλάξουμε. 116
Θα θυμόμαστε ότι η συνείδηση είναι ένα συνεχώς ρέον ποτάμι από αντικείμενα, αισθήματα και παρορμητικές τάσεις. 121
Όσο πιο πλούσια είναι τα συνειρμικά συστήματα ενός ανθρώπου τόσο πιο πλήρης είναι η προσαρμογή του στον κόσμο. 125
Ο ίδιος άνθρωπος, αν ακούσει σε διαφορετικές χρονικές στιγμές την ίδια λέξη, λόγω των διαφορετικών πραγμάτων που μπορεί εκείνη την ώρα να απασχολούν περιφερειακά τον νου του, μπορεί να οδηγηθεί σε οποιαδήποτε σειρά πιθανών συνειρμών. 127
Κάθε αντικείμενο που δεν είναι από μόνο του ενδιαφέρον μπορεί να γίνει ενδιαφέρον αν συσχετιστεί με ένα αντικείμενο που είναι ήδη ενδιαφέρον. 135
Όπως συμβαίνει με τα σμήνη μέλισσες, που κολλούν η μια πάνω στην άλλη σε στρώματα μέχρι να φτάσουμε σ’ εκείνες τις λίγες μέλισσες που τα πόδια τους πιάνονται από το κλαδί του δέντρου από το οποίο κρέμεται ολόκληρο το σμήνος, το ίδιο συμβαίνει και με τα αντικείμενα της σκέψης μας. Κρέμονται δηλ. το ένα από το άλλο με αλληλοσυνδεδεμένους κρίκους. Η πρωταρχική, όμως, πηγή ενδιαφέροντος πίσω απ’ όλα αυτά είναι το έμφυτο ενδιαφέρον που είχε κάποτε για μας το πρώτο αντικείμενο της σκέψης μας. 141
Η εκούσια προσοχή είναι κάτι που διαρκεί πολύ λίγο. 144
Το κάθε θέμα θα πρέπει να το κάνουμε να μοιάζει ανολοκλήρωτο, να γεννάει νέα ερωτήματα, με λίγα λόγια να φαίνεται πως αλλάζει. 146
Ο πιο ικανός δάσκαλος είναι εκείνος που καταφέρνει να κρατάει ζωντανό το ενδιαφέρον των μαθητών του. 147
Αυτό που τραβάει την προσοχή μας είναι το παλιό μέσα στο καινούργιο, είναι δηλ. το παλιό ιδωμένο από μια ελαφρώς καινούργια οπτική γωνία. 150
Ας μην προσπαθούμε να κεντρίσουμε την προσοχή τους διακηρύσσοντας πόσο σημαντικά είναι αυτά που θα πρέπει να μάθουν. 154
Σε πολλά άτομα θα πρέπει να υποθέσουμε ότι η περιφέρεια του νου τους είναι περισσότερο ενεργοποιημένη και περιλαμβάνει κάτι που θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε με μια καταιγίδα νοητικών παραστάσεων, οι οποίες πέφτουν σαν μετεωρίτες πάνω στο συνειδησιακό τους πεδίο σε τυχαίες χρονικές στιγμές και, εκτοπίζοντας τις ιδέες που βρίσκονται στο επίκεντρο, οδηγούν τους συνειρμούς τους σε άλλες κατευθύνσεις. 155
Η συνολική νοητική αποτελεσματικότητα ενός ατόμου απορρέει από την ταυτόχρονη επίδραση όλων των νοητικών ικανοτήτων του. 156
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι κάποιοι εγκέφαλοι είναι «εύπλαστοι όπως το κερί, όταν δέχονται ερεθίσματα, και σκληροί όπως το μάρμαρο, όταν συγκρατούν αυτά τα ερεθίσματα». 163
Όταν στο ίδιο άτομο συνδυάζεται η μνήμη και η κριτική ικανότητα, τότε πραγματικά έχουμε το ανώτερο είδος πνευματικής αποτελεσματικότητας. 164
Η πιθανή ανεπάρκεια όσον αφορά μια συγκεκριμένη ικανότητα μπορεί να αντισταθμιστεί από τις προσπάθειες των υπόλοιπων ικανοτήτων. 180
Το πάθος μας σχεδόν για οποιοδήποτε θέμα μας σώζει. 180
Η τέχνη να θυμόμαστε είναι η τέχνη να σκεφτόμαστε. 187
Μπορούμε να περιγράψουμε τη διαδικασία της εκπαίδευσης ως μια διαδικασία απόκτησης ιδεών ή εννοιών. 191
Το πιο ενεργό ένστικτό μας είναι αυτό της δημιουργικότητας. 191
Καθώς δεχόμαστε ένα νέο σύνολο εμπειριών, ενστικτωδώς προσπαθούμε να διαταράξουμε όσο το δυνατόν λιγότερο το προϋπάρχον απόθεμα ιδεών μας. Προσπαθούμε πάντα να κατηγοριοποιήσουμε μια νέα εμπειρία με τέτοιο τρόπο, ώστε να αφομοιωθεί σε αυτά που ήδη ξέρουμε. Απεχθανόμαστε οτιδήποτε τελείως καινούργιο, οτιδήποτε δεν μπορούμε να το κατηγοριοποιήσουμε με κάποιον τρόπο και για τον οποίο θα πρέπει να εφεύρουμε μια καινούργια κατηγορία. 206
Όπως είπε ο Χιουμ, οι ίδιες οι ιδέες είναι ηθοποιοί, η σκηνή, το θέατρο, οι θεατές και το έργο. 223
Η εξάσκηση της εκούσιας προσοχής θα πρέπει να θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπαιδευτικούς στόχους που μπορούν να επιτευχθούν μέσα στα πλαίσια της σχολικής τάξης. 235
Επιπλέον, αν μπορείτε να τους δείτε (τους μαθητές) ως sub specie boni (εν δυνάμει καλούς) και να τους αγαπήσετε, θα βρίσκεστε στην καλύτερη δυνατή θέση για να γίνετε τέλειοι δάσκαλοι. 242
