Του Νίκου Τσούλια
Η Κωνσταντινούπολη, η Πόλη πάντα θα έχει στραμμένο ένα μέρος της σκέψης της στο παρελθόν της. Η ιστορία της – ως τομή των μεσαιωνικών αιώνων και της νεωτερικότητας – και η γεωγραφία της – ως τομή Ανατολής και Δύσης – θα είναι πάντα πανίσχυρες. Ο Βόσπορος θα είναι πάντα «αμφίκυρτος», θα ρέπει και προς τις δυο πλευρές του σύγχρονου κόσμου.
Και θα ήταν απόλυτα ορθολογικό να μη ρέπει μόνο γεωγραφικά αλλά και ιστορικά, να αναγνωρίζεται δηλαδή και η δυτικότροπη ιστορία της Πόλης, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι οι σημερινοί της κάτοικοι ήταν απόντες από εκείνο το μεγαλείο της Ιστορίας. Μια οποιαδήποτε σύγχρονη εκδοχή ιστορικής όψης δεν μπορεί παρά να στηριχτεί πάνω σ’ αυτή την καθολικά αναγνωρισμένη πραγματικότητα από τη συνείδηση των ανθρώπων και όχι μόνο των Ελλήνων.
Η άλωση της Πόλης δεν είναι απλά και μόνο ένα γεγονός που τέμνει την ελληνική ιστορία. Σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής και την απαρχή μιας άλλης για ολόκληρη την Ευρώπη και το Δυτικό πολιτισμό και ακόμα πέραν τούτου. «Η άλωση της Κωνσταντινούπολης του 1453 αποτέλεσε ένα από τα γεγονότα-ορόσημα της Παγκόσμιας Ιστορίας τα οποία σηματοδοτούσαν την μετάβαση από τη μεσαιωνική εποχή έως τους νεώτερους χρόνους, σύμφωνα και με την τριμερή διάκριση του Christoph Cellarius με το έργο του Historia Medii Aevi. [47] Η πρόσληψη και ενσωμάτωση της Άλωσης από την ιστοριογραφία του 19ου αιώνα ακολουθεί την ενσωμάτωση του Βυζαντίου και της Βυζαντινής ιστορικής περιόδου. Οι προϋποθέσεις αφομοίωσής της ήταν μεταξύ άλλων, η θρησκευτική της σημασία, κάτι που έβρισκε υποδοχές στην λαϊκή κουλτούρα. Μπορούσε να γίνει ένα απτό σύμβολο στα πλαίσια συγκρότησης της εθνικής ιδεολογίας. Έτσι γινόταν αντιληπτή ως πτώση της βασιλείας των Ορθοδόξων. Εθνικοποιείται επειδή η Κωνσταντινούπολη αποτελούσε το πιο σημαντικό κέντρο της Ανατολής και επομένως κεντρικό σημείο στα πλαίσια της υλοποίησης της Μεγάλης Ιδέας.[48] O Σπυρίδων Ζαμπέλιος στην εκτεταμένη εισαγωγή του στο έργο του Άσματα Δημοτικά της Ελλάδος, δεν επικεντρώνεται σε εσωτερικού παράγοντες παρακμής της αυτοκρατορίας, αλλά στην άπληστη καθολική Δύση, η οποία από το 1204 συνέβαλε στην παρακμή της αυτοκρατορίας. Τελικά η Θεία Πρόνοια επέλεξε τον Οθωμανό κατακτητή ώστε να σωθεί από τους Καθολικούς δυνάστες. Σε αυτό το σημείο συμφωνεί και ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, χωρίς όμως να υιοθετεί και τη φιλοσοφική θεώρηση του Ζαμπέλιου. [49]
Διάφοροι άλλοι εκπρόσωποι της ρομαντικής ιστοριογραφικής τάσης, όπως ο Αλέξανδρος Πασπάτης, Κωνσταντίνος Σάθας, Σπυρίδων Λάμπρος, Αδαμάντιος Αδαμαντίου, Βασίλειος Μυστακίδης, Θεοδόσιος Βενιζέλος, Αθανάσιος Βερναρδάκης, Κωνσταντίνος Άμαντοςεμπλουτίζουν το αντιδυτικό ερμηνευτικό τους σχήμα με αναφορές σε προδοτικές ενέργειες των Λατίνων (π.χ. η αλλαγή στρατοπέδου του Ουρβανού του τεχνίτη που κατασκεύασε το κανόνι, η βοήθεια των Γενουατών του Γαλατά στους Τούρκους, η λιποψυχία του Ιουστινιάνη. Οι ιστορικοί αυτοί επέλεγαν το λεγόμενο Majus χρονικό του Γεώργιου Σφρατζή – ένα συμπίλημα συνταγμένο στα 1573-1575 από τον Μακάριο Μελισσηνό- με έντονα θρησκευτικό χαρακτήρα και διαπνεόμενο από την αντίληψη πως ο Θεός κατευθύνει τις τύχες του κόσμου χρησιμοποιώντας τους ανθρώπους και ακόμα και τους Τούρκους για να εκπληρώσει τους σκοπούς του[50]»[i].
Οι Τούρκοι συνεχίζουν να κάνουν μέγα λάθος. Ξεχνούν ότι η Ελλάδα δεν είναι αναθεωρητική χώρα. Η Ελλάδα απαιτεί σεβασμό στην ιστορία και στα δικαιώματα των Ελλήνων που ζουν στη Πόλη. Οι Τούρκοι έχουν υπαρξιακό εθνικό άγχος όσον αφορά το ιστορικό φορτίο και τους συμβολισμούς της Πόλης. Είχαν και έχουν – κατά τη γνώμη μου -μια λύση. Να σεβαστούν τη μεγάλη πολιτισμική διαδρομή της Πόλης και να την αναδείξουν. Αυτό θα έκανε κάθε σύγχρονο έθνος που ξέρει να διαβάζει τα μηνύματα της ιστορίας και να έχει το βλέμμα του στραμμένο προς το μέλλον.
Η Πόλη θα έχει πάντα το Βυζαντινό της άρωμα. Καμιά εξουσία, κανένα αυταρχικό καθεστώς δεν μπορεί να ξεριζώσει ό,τι θρέφει το ξεχωριστό δημιούργημα της Βασιλεύουσας. Η βεβήλωση της Αγιάς Σοφιάς πάντα θα εκθέτει την αγριότητα του κατακτητή, εκείνου του κατακτητή που νιώθει “μικρός” απέναντι στο ιερό μεγαλείο της ιστορίας και στην ελευθερία του πνεύματος. Οι διωγμοί των Ελλήνων με τα αιματηρά γεγονότα του Σεπτεμβρίου 1955 κατέδειξαν το άγχος και τη βαρβαρότητα των Τούρκων για να ξεφορτωθούν τις ζωντανές μαρτυρίες. Αλλά η ιστορία πάντα θα είναι παρούσα εδώ, είτε με την Αγιά Σοφιά είτε με τους αείζωους θρύλους είτε με το χιλιόχρονο ιστορικό φορτίο είτε με το ίδιο όνομα της Πόλης. Η Πόλη θα είναι πάντα η Κωνσταντινούπολη – ακόμα και ως Ισταμπούλ (!) – και η Κωνσταντινούπολη θα είναι πάντα η Πόλη.
[i]http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CE%BB%CF%89%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%9A%CF%89%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%8D%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7%CF%82_(1453)
