Του Νίκου Τσούλια
Η εξαφάνιση ζώων και γενικότερα έμβιων οργανισμών είναι συστατικό στοιχείο του φαινομένου της ζωής στη Γη και της όλης πορείας της βιολογικής εξέλιξης.
Καταστροφή και δημιουργία οργανισμών και ειδών συνυφαίνουν το νήμα της γήινης βιόσφαιρας σε ένα πάντα άγνωστου μέλλοντος ταξίδι και αποτελούν μια σταθερή βάση αναφοράς σε ό,τι το σημαντικό συμβαίνει πάνω στον πλανήτη μας.
Όμως η εμφάνιση του ανθρώπου και η συνακόλουθη πολιτισμική εξέλιξη είναι σαφώς προέκταση της βιολογικής εξέλιξης αλλά ταυτόχρονα είναι και πεδίο αμφισβήτησης της όποιας νομοτέλειας και δυναμικής που είχε η βιολογική εξέλιξη μέχρι την πρότερη της βιομηχανικής επανάστασης περίοδο. Τώρα είναι η πολιτισμική εξέλιξη που διαμορφώνει το εν πολλοίς κυρίαρχο πεδίο των γεγονότων της Γης, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι δεν υπόκειται στους περιορισμούς και τις δεσμεύσεις των γενικότερων περιβαλλοντικών γήινων συνθηκών.
Τώρα η εξαφάνιση των έμβιων ειδών δεν συνάπτεται με τη δημιουργία – όπως ήταν παραδοσιακά μέχρι τη βιομηχανική επανάσταση – και δεν εντάσσεται στη γενικότερη δυναμική και στη συνεχή εξέλιξη των οικοσυστημάτων, που ήταν και οι τελικοί παράγοντες των μεταβολών στις ισορροπίες μεταξύ βιολογικών ειδών και οργανισμών. Τώρα είναι ο άνθρωπος που ασκεί μεγαλύτερη επιρροή – από ό,τι του επιφυλάσσει η βιολογική συνιστώσα του – στην παρουσία των έμβιων ειδών ανατρέποντας τη δυναμική ισορροπία των οικοσυστημάτων. Κάπου εδώ τα μικρά και τα μεγάλα οικοσυστήματα έχουν αρχίσει να χάνουν την ποικιλομορφία τους – που είναι και συστατικό στοιχείο της δυναμικής και της εξέλιξή τους – με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε ερημοποίηση και σε απώλεια πολλών έμβιων ειδών. Τελικά, αν τα πράγματα συνεχιστούν με την ίδια στάση και συμπεριφορά του βιομηχανοποιημένου και εμπορευματοποιημένου πολιτισμού, οι επιπτώσεις θα επέλθουν (ήδη αυτό συμβαίνει!) και στις ίδιες της κοινωνίες του ανθρώπου.
Ας δούμε ποια είναι η εικόνα για την εξαφάνιση των άγριων ζώων, όπως καταγράφεται σε επίσημη έκθεση του «Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση» με τίτλο: «Ζωντανός Πλανήτης 2014». «Η δράση του ανθρώπου επέφερε μέσα σε 40 χρόνια την εξαφάνιση περισσότερων από τα μισά άγρια ζώα του πλανήτη. Από το 1970 ως το 2010, ο Δείκτης Ζωντανός Πλανήτης -που μετρά την εξέλιξη 10.380 πληθυσμών 3.038 ειδών θηλαστικών, πτηνών, ερπετών, αμφιβίων και ψαριών- σημείωσε πτώση κατά 52%. Και «αυτή η βαριά τάση δεν δίνει καμιά ένδειξη επιβράδυνσης», σύμφωνα με τη 10η έκδοση της έκθεσης, κατά την οποία είναι ακόμη δυνατό να δράσουμε για να ανατρέψουμε αυτή τη μείωση και να συνδυάσουμε ανάπτυξη και διαφύλαξη του περιβάλλοντος. Η περισσότερο πληγείσα ζώνη είναι η Λατινική Αμερική (-83%), ακολουθούμενη από κοντά από την περιφέρεια Ασίας – Ειρηνικού, και το μεγαλύτερο τίμημα πλήρωσαν τα είδη του γλυκού νερού (-76%), όταν τα χερσαία και τα θαλάσσια είδη μειώθηκαν κατά 39%. Η ανακοινωθείσα μείωση κατά 52% είναι πολύ πιο έντονη απ’ ό,τι στις προηγούμενες εκθέσεις εξαιτίας αλλαγών στον τρόπο υπολογισμού οι οποίες προτείνουν μια πιο πιστή απεικόνιση της παγκόσμιας κατανομής των ειδών των σπονδυλωτών, διευκρινίζει η μη κυβερνητική οργάνωση που ειδικεύεται στην προστασία ειδών που κινδυνεύουν. Στην τελευταία από τις διετείς αυτές εκθέσεις της, η οποία χρονολογείται από το 2012, το WWF ανέφερε μια μείωση κατά 28% των άγριων ειδών από το 1970 ως το 2008. Ο δείκτης δεν κάλυπτε τότε παρά 2.699 είδη. Οι αιτίες αυτής της μείωσης: η απώλεια και η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων (εξαιτίας της γεωργίας, της δημιουργίας πόλεων, της αποδάσωσης, της άρδευσης, των υδροηλεκτρικών φραγμάτων…), το κυνήγι και η υπεραλιεία και η κλιματική αλλαγή.
Η ανθρωπότητα υπερεκμεταλλεύεται τη Γη, καταναλώνει περισσότερους φυσικούς πόρους απ’ όσους μπορεί να αποκαταστήσει ο πλανήτης: καταναλώνει περισσότερα ψάρια απ’ όσα γεννιώνται, εκπέμπει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα απ’ όσο μπορούν να απορροφήσουν τα δάση και οι ωκεανοί… Σήμερα χρειαζόμαστε τη δημιουργική δυνατότητα μιάμισης Γης για να έχουμε στη διάθεσή μας τις οικολογικές υπηρεσίες που απολαμβάνουμε κάθε χρόνο. Και η «βιο-ικανότητα», δηλαδή η διαθέσιμη επιφάνεια για να εξασφαλιστούν αυτά τα αγαθά και οι υπηρεσίες, δεν σταματάει να συρρικνώνεται με την παγκόσμια δημογραφική έκρηξη. Από το 1961 ως το 2010, ο πληθυσμός αυξήθηκε από 3,1 σε σχεδόν 7 δισ. κατοίκους και η διαθέσιμη κατά κεφαλήν βιο-ικανότητα από 32 σε 17 στρέμματα παγκοσμίως.
Ποιός φταίει; Οι πλουσιότερες χώρες είναι συνολικά αυτές των οποίων το οικολογικό αποτύπωμα ανά κάτοικο είναι το πιο υψηλό. Το 2010 το Κουβέιτ ερχόταν επικεφαλής και ακολουθούσαν το Κατάρ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Δανία, το Βέλγιο, το Τρινιντάντ και Τομπάγκο, η Σιγκαπούρη, οι ΗΠΑ, το Μπαχρέιν και η Σουηδία. Η Γαλλία βρισκόταν στην 23η θέση και στην προτελευταία θέση ήταν η Κίνα, η οποία κατέχει ωστόσο την πρώτη θέση για το συνολικό αποτύπωμά της, μπροστά από τις ΗΠΑ και την Ινδία».
Η απότομη και αντίθετη στους οικολογικούς ρυθμούς εξαφάνιση των ζώων δεν είναι μακρινό πρόβλημα, δεν είναι πρόβλημα του μέλλοντος. Είναι σημερινό και άκρως επιτακτικό πρόβλημα που συνδέεται με την ίδια τη δυναμική της ζωής στη Γη, με την ποιότητα ζωής του ανθρώπου, με την ίδια την προοπτική της ζωής του ανθρώπου. Βέβαια όσο δεν αμφισβητείται ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής – που είναι και ο πιο ληστρικό πολιτισμικό μοντέλο στην ιστορία του ανθρώπου -, τόσο θα λεηλατούνται έμβιοι οργανισμοί και φυσικοί πόροι, τόσο θα αυξάνει η εκμετάλλευση των κοινωνιών από το κεφάλαιο και θα υπονομεύεται αυτή καθεαυτή η πορεία του πολιτισμού αλλά και η δυναμική του φαινομένου της ζωής. Ο αγώνας εκ τούτου είναι αγώνας κοινωνικός και πολιτικός, είναι αγώνας για το μέλλον του ίδιου του ανθρώπου.