Του Δημήτρη Χρυσόπουλου, Φιλόλογου – Ιστορικού
Καιρός για στροφή στην παράδοση
Πολλές φορές έχουμε δει τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερους να ενστερνίζονται την άποψη για «επιστροφή στην παράδοση». Μια άποψη, ένα σύνθημα θα πρόσθετα, που μπορεί να πάρει νόημα και περιεχόμενο, όχι με την αντιγραφική τήρηση των παραδοσιακών αξιών, αλλά με την αναγνώριση και εμπέδωση των καλών τους στοιχείων, που θα μπολιάζονται στο δικό μας πολιτισμό…
Η παράδοση είναι μια ζωντανή διαδικασία παράδοσης έργου. Μπορεί ως έννοια να ταυτιστεί με την ίδια τη ζωή. Όπως η ζωή, έτσι και η παράδοση ανανεώνεται συνεχώς και έτσι εξασφαλίζει τη διάρκειά της. Η ζωή του ανθρώπου δεν είναι στατική, στάσιμη. Το ίδιο συμβαίνει και με την παράδοση: κρατά αυτό που έχει και προσθέτει αυτό που δημιουργεί το παρόν.
Είναι απαραίτητο, όμως, να κατανοήσουμε ότι η παράδοση δεν ταυτίζεται με το πνεύμα του συντηρητισμού. Ό, τι χαρακτηρίζεται ως παραδοσιακό, παρότι προέρχεται από το παρελθόν δεν είναι οπισθοδρομικό. Δεν πρέπει να μας πλανά ο χείμαρρος των νέων, ξενικών τάσεων, ιδεών οι οποίες εισβάλοντας στην καθημερινότητα μας ωθούν στην πλήρη απόρριψη του πλούτου της παράδοσής μας. Η τελευταία είναι σπόρος νέας δημιουργίας για αυτό και έχουμε χρέος να την εμπλουτίζουμε και να την προσαρμόζουμε στα νέα δεδομένα των καιρών μας.
Η έννοια της παράδοσης, η οποία επί της ουσίας περιλαμβάνει όχι μόνο τα προφορικώς μεταδιδόμενα στοιχεία, αλλά κι εκείνα που εμπεριέχονται σε γραπτά κείμενα, όπως και στοιχεία του υλικού πολιτισμού, αποτελεί το συνεκτικό δεσμό με το παρελθόν, που επιτρέπει στους πολίτες του σήμερα να σχηματίζουν μια εικόνα για τις ιδέες, τις απόψεις, τις αντιλήψεις και τα επιτεύγματα των απώτερων και απώτατων προγόνων τους.
Ιδίως στην περίπτωση της Ελλάδας η παράδοση είναι ευρύτατη, όσο και η μακραίωνη ιστορία του ελληνικού λαού, και εμπεριέχει στοιχεία από διάφορες περιόδους, όπως είναι οι αρχές του πρόσφατα σχηματισμένου ελληνικού κράτους, η τουρκοκρατία, τα χρόνια του Βυζαντίου, η ρωμαϊκή και η ελληνιστική περίοδος και φυσικά η αρχαία Ελλάδα. Προκύπτει, έτσι, ένα πλούσιο κράμα στοιχείων, που αντανακλούν σε κάθε περίπτωση τις καλύτερες ποιότητες του ελληνικού έθνους, όπως είναι η άκαμπτη αγωνιστικότητα, η ακατάβλητη δύναμη επιβίωσης και γόνιμης αφομοίωσης ετερόκλητων επιδράσεων, η απαράμιλλη καλαισθησία, το δημοκρατικό πνεύμα, η φιλοσοφική αναζήτηση, η τοποθέτηση του ανθρώπου στο κέντρο του ενδιαφέροντος, μα και η χριστιανική αλληλεγγύη και φιλανθρωπία, που δέθηκε από ένα σημείο και μετά αξεδιάλυτα με την ελληνική συνείδηση.
Θα ήταν παράλειψη όμως να μην αναφερθώ και στα αρχαία Ελληνικά που δεν είναι κάτι το απολιθωμένο, όπως ακούω πολλές φορές να λέγεται, αλλά αφορούν τη γλώσσα μας, αφορούν αξίες, τον τρόπο που σκεφτόμαστε, είναι τα πάντα. Δεν είναι μόνο γλώσσα, αφορά τα πάντα, είναι μια διαλεκτική σχέση με το παρελθόν. Και πρέπει να συζητήσουμε τι έχουμε τώρα, τι είχαμε τότε. Θεωρώ ότι είναι προνόμιο που ως λαός έχουμε τα Αρχαία Ελληνικά. Δεν είναι ξένη γλώσσα τα Αρχαία Ελληνικά, διαφωνώ πλήρως με αυτή την άποψη που έχει περάσει. Είναι η γλώσσα μας, είναι η παράδοσή μας…
Σίγουρα οι καιροί είναι δύσκολοι. Κοινωνικοί μετασχηματισμοί, ενώσεις και συγχύσεις λαών, γλωσσών, πολιτισμών, βρίσκονται πάνω στη μεγάλη τους ζύμωση. Μέσα σ’ αυτόν τον καταιγισμό των αλλαγών και τη ματαιοδοξία των οικονομικών συμφερόντων οφείλουμε ως νεοέλληνες να κρατήσουμε την εθνική μας ταυτότητα… Κάθε λαός οφείλει να υπερασπίζεται την παράδοσή του, εφόσον αυτή αποτελεί θεμέλιο στοιχείο της ταυτότητάς του. Κι ένας υπαρκτός κίνδυνος για κάθε λαό -και ιδίως για έναν λαό με ιδιαίτερα αναπτυγμένο τουρισμό, όπως είναι ο δικός μας- είναι το φαινόμενο της εμπορευματοποίησης της παράδοσης. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την ιδιαίτερη αξία της παράδοσής μας και να αποφεύγουμε τη χρησιμοθηρική αντιμετώπισή της, καθώς αν εμείς οι ίδιοι τη μεταχειριζόμαστε ως μια γραφικότητα, που έχει αξία μόνο για εμπορικούς λόγους, σύντομα και οι άλλοι λαοί θα θεωρήσουν πως έχουν το δικαίωμα να υποτιμούν με παρόμοιο τρόπο την παράδοσή μας.
Η Ελληνική παράδοση ποτέ δεν νεκρώθηκε, παρ’ όλες τις περιπέτειες. Η Ελληνική πνευματική παράδοση γινόταν πάντοτε δεκτή με ενθουσιασμό από τους άλλους λαούς, γιατί το πνεύμα της άγγιζε σωστά τα καίρια σημεία της ύπαρξης του ανθρώπινου βίου. Ζητούμενο, λοιπόν, είναι η ύπαρξη μιας ισόρροπης κατάστασης ανάμεσα στην επιδίωξη του εκσυγχρονισμού και τη στερεή επαφή με τις αξίες και τα ιδανικά της παράδοσής μας, εφόσον κάτι τέτοιο επιτρέπει την εξέλιξη του έθνους, χωρίς να θυσιάζεται στην πορεία η ιδιαίτερη ταυτότητά του. Η επιθυμία για πρόοδο δεν θα πρέπει να μας εξωθεί σε μια στάση συναίνεσης στα φαινόμενα εξομοίωσης του έθνους μας με κοινωνίες που θέτουν το κέρδος πάνω από κάθε άλλη αξία.
Συμπερασματικά είναι προφανές πως πολλοί Ελληνες παρασυρμένοι κυρίως από την τεχνολογική εξέλιξη και την τάση ξενομανίας δείχνουν να υποτιμούν την παράδοση και να απαξιώνουν συνολικά το παρελθόν τους. Όμως μία διαφορετική προσέγγιση των στοιχείων της παράδοσης θα αναδείξει την αξία τους και ίσως αποτελέσει τη βάση, για να ανταποκριθεί το έθνος στις απαιτήσεις των καιρών αλλά και να διατηρήσει συγχρόνως τη μοναδικότητά του στο παγκόσμιο στερέωμα.
