Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΔΟΥΚΑ
Σε κάποιο απροσδιόριστο χρόνο, στο όχι μακρινό μέλλον, το Υπουργείο Παιδείας αφήνει ελεύθερους τους μαθητές/τριες να αποφασίσουν μόνοι τους αν θα παραμείνουν στο σχολείο ή θα προτιμήσουν την έξοδο σε μια μάθηση μέσα στη ζωή. Ο R. Elmore του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, ο αποκαλούμενος «πατέρας της εκπαιδευτικής αλλαγής από τους κορυφαίους διανοητές του χώρου, εκείνος που έθεσε το ερώτημα, δεν έχει καμμιά αμφιβολία: Θα προτιμούσαν την έξοδο.
«Αν στον «έξω κόσμο» η πληροφορία είναι εύκολη και φτηνή, αν μπορούν να διερευνούν-δημιουργούν αυτόνομα, να χτίζουν με μικρές πρακτικές δίκτυα εκπαιδευομένων γύρω από γνώσεις και ενδιαφέροντα, χωρίς γεωγραφικούς-χρονικούς περιορισμούς. Αν όλα αυτά συμβαίνουν, εσείς, αν επρόκειτο να διαλέξετε, σε ποιο περιβάλλον θα διαλέγατε να περάσετε τον περισσότερο χρόνο σας;»
Αναρωτιέται κανείς, τί μάθηση θα είναι αυτή με γιγαντοοθόνες μέσω skype αντί σχολικά εγχειρίδια- αποστήθιση ύλης- τετράδια-κουδούνι και βαριές τσάντες. Ο Sugata Mitra της Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας στο Newcastle, σχεδιαστής του πολύκροτου Προγράμματος The Hole in the Wall, πειραματίζεται στις φτωχογειτονιές, εδώ και χρόνια, με τις δεξιότητες που αποκτούν οι μαθητές/μαθήτριες μόνο με την παρουσία υπολογιστών, χωρίς καμμιά, ή ελάχιστη εξωτερική υποστήριξη. Τα συμπεράσματά του είναι ότι οι μαθητές μαθαίνουν από μόνοι τους πολλά στοιχεία του ψηφιακού γραμματισμού (πχ πλοήγηση, άντληση δεδομένων, αρχείων κ.α. ).
Το πρόβλημα εδώ είναι ότι οι γραμματισμοί της εποχής, δεν εξαντλούνται στην πρόσβαση και τη χρήση του διαδικτύου, αλλά διευρύνουν τους παραδοσιακούς γραμματισμούς με ικανότητες αναζήτησης-επιλογής-συνεργατικής μάθησης-δημιουργικής δράσης για ενεργό συμμετοχή, για διαπραγμάτευση του νοήματος των γνωστικών πειθαρχιών στις δικτυακές μορφές οργάνωσης των κοινωνιών, χωρίς αποκλεισμούς. Μια ενόραση Δια Βίου Μάθησης και πέραν της σχολικής, παντού και πάντα, στις Άτυπες μορφές της προσωπικής-κοινωνικής ζωής. Η κατάκτηση παρόμοιων περιζήτητων μορφωτικών αξιών, τί άλλο σημαίνει από την περαιτέρω ενίσχυση της θεμελιακής αξίας σχολείων-εκπαιδευτικών, φυσικά με διαφορετική στοχοθεσία-ταυτότητα.
Επικοινωνήσαμε για τα προβλήματα αυτά με τον Elmore (διαδικτυακά εννοείται, αφότου η εικονική πραγματικότητα έγινε πλέον παράμετρος νοηματοδότησης). Να τι μας είπε: «Μπορούμε να σκεφτούμε τρία σενάρια για το μέλλον. Το πρώτο είναι το σενάριο της στασιμότητας με τα πράγματα να παραμένουν σχεδόν τα ίδια. Το δεύτερο είναι το σενάριο της αναπροσαρμογής προγραμμάτων, ρόλων εκπαιδευτικών, σχέσεων μάθησης κ.α., χωρίς μετασχηματισμό εκ βάθρων. Το τρίτο είναι η αντικατάσταση των σχολείων από κοινωνικά δίκτυα οργανωμένα γύρω από μαθησιακούς στόχους, portfolio αποκτώμενων ικανοτήτων-αυτό-οργάνωση-πολυμορφία κ.α.»
«Η μεγάλη αντίφαση», υποστήριξε, «είναι ότι το εκπαιδευτικο σύστημα είναι οργανωμένο ως ένα περίκλειστο γραφειοκρατικό κέλυφος, ενώ η εξέλιξη των κοινωνιών είναι προς ανοικτές, δικτυακές γνωσιοκεντρικές δομές. Η αντίφαση αυτή οδηγεί τα σχολεία με τη σημερινή δομή σε οιονεί κρίση ταυτότητας, μέχρι να μετασχηματισθούν τα ίδια».
Ζητήσαμε τη γνώμη του M. Fullan, συγγραφέα του εμβληματικού βιβλίου “The New Meaning of Educational Change,” από τους θεμελιωτές των νέων απόψεων για τις εκπαιδευτικές αλλαγές: «Δεκαετίες αποτυχιών, μας έμαθαν ότι βασικό κριτήριο επιτυχίας των αλλαγών δεν είναι μόνο η αναμόρφωση των δομών του σχολείου (restructuring), αλλά κυρίως η αναμόρφωση των σχέσεων επικοινωνίας-εμπιστοσύνης-συνεργασίας-πολιτισμικό κεφάλαιο των σχολείων (reculturing). Τα κλειδιά βελτίωσης είναι: Κίνητρα ενεργοποίησης , οικοδόμηση Ικανοτήτων, Υποδομές Υποστήριξης με έμφαση στην Εσωτερική Λογοδοσία».
«Γίνεται ευδιάκριτη», τόνισε, «η πρόκληση των εκπαιδευτικών συστημάτων προς μια «Βαθιά Μάθηση» οργανωμένη σε Νέες Παιδαγωγικές όπως Συνεργατική Μάθηση, Νέα Δέσμη Εγγραμματισμών, Παιδαγωγική ενσωμάτωση Ψηφιακών Εργαλείων-Μέσων, Ισότητα Ευκαιριών».
Απευθυνθήκαμε για τα παραπάνω σε μάχιμο εκπαιδευτικό που βίωσε τις αλλαγές στο ελληνικό σχολείο τα τελευταία είκοσι χρόνια. «Οι μεγαλύτεροι εχθροί των εκπαιδευτικών μέτρων», υποστήριξε, «είναι ο κατακερματισμός σε πολλά ασύνδετα μέτρα, η υπερφόρτωση προγραμμάτων, η έλλειψη συνοχής-οργάνωσης. Καινούργιες ρυθμίσεις ανακοινώνονται με την ίδια ευκολία που καταργούνται πριν καλά-καλά προφτάσουν να μπουν στις σχολικές τάξεις, συχνά δεν μπαίνουν καθόλου. Δεν κατανοείται ότι μεταξύ της εισαγωγής μιας καινοτομίας και της εφαρμογής της, μεσολαβεί μια διαδικασία εκμάθησης νέων διδακτικών-παιδαγωγικών πρακτικών. Πώς αλλάζουν οι πρακτικές των σχολείων;- το ερώτημα δεν απαντάται σχεδόν ποτέ. Κάτω από τις συνθήκες αυτές, πώς να ενταχθούν σχολεία-εκπαιδευτικοί στο όποιο απαιτητικό εγχείρημα;»
Ρωτήσαμε αν- σύμφωνα με το πρώτο σενάριο του Elmore – η πρόσφατη «επταετία στασιμότητας» (2012-2019), μπορεί να ανατραπεί από μια περίοδο αναδημιουργίας. «Δεν είναι ότι δεν γίνονται αλλαγές. Αντίθετα ψηφίζονται νόμοι, εκδίδονται εγκύκλιοι, ανακοινώσεις, κυρίως για εκκλησιαστικές ρυθμίσεις, σημαιοφορία, διαδικαστικά εξετάσεων, επιλογές στελεχών, κάποιες διδακτικές παρεμβάσεις, «τακτοποιήσεις» ημετέρων, τα ίδια περίπου κάθε φορά, δεν αλλάζει, δεν βρήκαν να κάνουν κάτι διαφορετικό. Το πρόβλημα είναι ότι παρόμοιες «αλλαγές», πολύ μικρή σχέση έχουν με ένα κόσμο αλλαγών και πολυπλοκότητας που αντιμετωπίζουν οι νέοι/ες».
«Το παρήγορο είναι», κατέληξε, «ότι τα σχολεία έχουν μια δυναμική αυτό-οργάνωσης που τους επιτρέπει να επιβιώνουν σε αντίξοες συνθήκες, όπως έδειξε η κρίση. Είναι ανοικτοί οργανισμοί στις εξωτερικές επιδράσεις. Θα τις ενσωματώσουν ή θα τις απορρίψουν, αλλά δεν θα τις αγνοήσουν. Θα αντισταθούν, θα αναζητήσουν νέες πύλες ανάπτυξης, καινούργια ισορροπία».
