Αρχαία Ελληνικά Γ´ Λυκείου-Διδακτική ενότητα 12: Η ηθική αρετή (Κριτήριο αξιολόγησης)
Διδαγμένο κείμενο: Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, Β 1.5-8, 1103b2-25
Μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν· οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς, καὶ τὸμὲν βούλημα παντὸς νομοθέτου τοῦτ᾽ ἐστίν, ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν ἁμαρτάνουσιν, καὶ διαφέρει τούτῳπολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης. Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται,ὁμοίως δὲ καὶ τέχνη· ἐκ γὰρ τοῦ κιθαρίζειν καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ κακοὶ γίνονται κιθαρισταί. ἀνάλογον δὲ καὶοἰκοδόμοι καὶ οἱ λοιποὶ πάντες· ἐκ μὲν γὰρ τοῦ εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κακοί. εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί.
Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει· πράττοντες γὰρ τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδικοι, πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί. ὁμοίως δὲ καὶ τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει καὶ τὰ περὶ τὰς ὀργάς· οἳ μὲν γὰρ σώφρονες καὶ πρᾶοι γίνονται, οἳ δ᾽ ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι, μὲν ἐκ τοῦ οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρέφεσθαι, οἳ δὲ ἐκ τοῦ οὑτωσί. καὶ ἑνὶ δὴλόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται. διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς ἀποδιδόναι· κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι, ἀλλὰπάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.
Α1.Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό που αντιστοιχεί σε καθεμιά από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασμένη, με βάση το αρχαίο κείμενο (μονάδες 3) και να τεκμηριώσετε κάθε
απάντησή σας γράφοντας τις λέξεις/φράσεις του αρχαίου κειμένου που την επιβεβαιώνουν (μονάδες 3):
- Οι νομοθέτες δεν επιτυγχάνουν όλοι στον ίδιο βαθμό να βοηθήσουν τους πολίτες στην άσκηση της αρετής.
- Το παράδειγμα του δασκάλου αποδεικνύει ότι οι άνθρωποι γεννιούνται καλοί ή κακοί.
- Ο άνθρωπος πρέπει να συνηθίζει από μικρή ηλικία σε ηθικές ενέργειες για να φτάσει στην κατάκτηση των ηθικών αρετών.
Α1.Β.
- «ἐν αὐτοῖς»: σε ποιες λέξεις του αρχαίου κειμένου αναφέρεται η αντωνυμία «αὐτοῖς»; (Μονάδες 2)
- Ποια λέξη του αποσπάσματος «Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν {…} καὶ τέχνη·» επιλέγει να χρησιμοποιήσει ο φιλόσοφος προκειμένου να εισάγει ένα ακόμη επιχείρημά του; (Μονάδες 2)
Β1. «πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς {…} ἐκ τοῦ οὑτωσί. Αξιοποιώντας το παραπάνω απόσπασμα του κειμένου να παρουσιάσετε τα παραδείγματα των βασικών ηθικών αρετών και των αντίθετων εννοιών τους που παραθέτει ο φιλόσοφος. (Μονάδες 10)
Β2. «Μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν· οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς»: Ποια άποψη διατυπώνει ο Αριστοτέλης στο χωρίο σχετικά με την επιδίωξη των νομοθετών (μονάδες 8) και πώς αυτή ενισχύεται από τη χρησιμοποίηση του συνδέσμου «καί»; (Μονάδες 2)
Β3. Να γράψετε σε καθεμία από τις παρακάτω θέσεις, τη λέξη Σωστό, αν είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν είναι λανθασμένη. (Μονάδες 10)
- Κατά την πρώτη περίοδο της φιλοσοφικής του δραστηριότητας ο Αριστοτέλης ήταν απόλυτος.
- Στα 350 π.Χ. Ο Αριστοτέλης βρίσκεται στα Στάγειρα.
- Το κυρίως μέρος των «Μετά φυσικά», ο Αριστοτέλης το γράφει, όταν διδάσκει στην Ακαδημία.
- Ενέργειες για τη διαφύλαξη της διδασκαλίας του Αριστοτέλη έκανε ο Θεόφραστος.
- Ο Αριστοτέλης αισθάνθηκε ότι η ζωή του κινδυνεύει στα 328 π.Χ.
Β4. Α. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου (φοβεῖσθαι, ἀναστρέφεσθαι, ἀποδιδόναι, ἐθιζόμενοι, πράττοντες, ἀγαθοὶ) να γράψετε μία ετυμολογικά συγγενή λέξη της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, απλή ή σύνθετη. (Μονάδες 6)
Β4. Β. Για καθεμιά από τις δύο παρακάτω λέξεις να γράψετε μία περίοδο λόγου στα νέα ελληνικά, όπου η ίδια λέξη, σε οποιαδήποτε μορφή της (μέρος του λόγου, πτώση, αριθμό, γένος, έγκλιση, χρόνο), χρησιμοποιείται με διαφορετική σημασία από αυτήν που έχει στο αρχαίο κείμενο: ἀγαθούς, φαύλης. (μονάδες 4).
Β5. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
- Ιωάννης Δαμασκηνός
Βαρλαάμ καὶ Ἰωάσαφ, 290-292
«Με όλη σου τη δύναμη κράτα τον εαυτό σου μακριά από κάθε σκέψη και ανάμνηση κακή, από κάθε συνήθεια φορτισμένη με πάθος. Μάλλον έθιζε τον εαυτό σου στις αρετές. Απόκτησε την έξη να τις ασκείς. Λίγο να κοπιάσεις στις αρετές και να καταφέρεις να τις κάνεις έξεις σου, εύκολα
με τη βοήθεια του Θεού θα προκόψεις. Εάν η έξη της αρετής γίνει μια ποιότητα της ψυχής σου, θα είναι πολύ δύσκολο να φύγει από εκεί, θα είναι εξασφαλισμένη. Ο λόγος: από τη μία όντως η αρετή και η ψυχή συγγενεύουν, από την άλλη θα έχεις τη βοήθεια του Θεού».
(μετάφραση Ν. Καλομπάτσος)
- Με βάση το παρακάτω απόσπασμα να εξηγήσετε το ρόλο που διαδραματίζει η λέξη «έξη» για τον Ιωάννη Δαμασκηνό. Υπάρχει κάποια ταύτιση με την αριστοτελική «ἕξις»; (Μονάδες 10)
Γ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Θουκυδίδης Ἱστορίαι [4.78.3 – 4.78.4]
Στο παρακάτω απόσπασμα από το έργο του Θουκυδίδη ο Λακεδαιμόνιος στρατηγός Βρασίδας στην προσπάθειά του να βοηθήσει ορισμένες πόλεις της Μακεδονίας που είχαν σκοπό να αποχωρήσουν από την αθηναϊκή συμμαχία, βιώνει μία έκπληξη.
Ώστε εἰ μὴ δυναστείᾳ μᾶλλον ἢ ἰσονομίᾳ ἐχρῶντο τὸ ἐγχώριον οἱ Θεσσαλοί, οὐκ ἄν ποτε προῆλθεν, ἐπεὶ καὶ τότε πορευομένῳ αὐτῷ ἀπαντήσαντες ἄλλοι τῶν τἀναντία τούτοις βουλομένων ἐπὶ τῷ Ἐνιπεῖ ποταμῷ ἐκώλυον καὶἀδικεῖν ἔφασαν ἄνευ τοῦ πάντων κοινοῦ πορευόμενον. Οἱ δὲ ἄγοντες οὔτε ἀκόντων ἔφασαν διάξειν, αἰφνίδιόντε παραγενόμενον ξένοι ὄντες κομίζειν. ἔλεγε δὲ καὶ αὐτὸς ὁ Βρασίδας τῇ Θεσσαλῶν γῇ καὶ αὐτοῖς φίλος ὢνἰέναι καὶ Ἀθηναίοις πολεμίοις οὖσι καὶ οὐκ ἐκείνοις ὅπλα ἐπιφέρειν, Θεσσαλοῖς τε οὐκ εἰδέναι καὶΛακεδαιμονίοις ἔχθραν οὖσαν ὥστε τῇ ἀλλήλων γῇ μὴ χρῆσθαι, νῦν τε ἀκόντων ἐκείνων οὐκ ἂν προελθεῖν (οὐδὲγὰρ ἂν δύνασθαι), οὐ μέντοι ἀξιοῦν γε εἴργεσθαι. Καὶ οἱ μὲν ἀκούσαντες ταῦτα ἀπῆλθον, ὁ δὲ κελευόντων τῶν ἀγωγῶν, πρίν τι πλέον ξυστῆναι τὸ κωλῦσον, ἐχώρει οὐδὲν ἐπισχὼν δρόμῳ.
Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του παρακάτω αποσπάσματος: «ἔλεγε δὲ καὶ αὐτὸς… ἀξιοῦν γε εἴργεσθαι». (μονάδες 10)
Γ2. Με βάση το αδίδακτο κείμενο, ποια ήταν η έκπληξη που συνάντησε ο Βρασίδας τη στιγμή που περνούσε από τη Θεσσαλία με προορισμό τη Μακεδονία; (μονάδες 10)
Γ3 α. Να μεταφέρετε τις παρακάτω ρηματικές λέξεις του κειμένου στον ενεστώτα και παρακείμενο της ίδιας φωνής, διατηρώντας τον ίδιο γραμματικό τύπο: ἐχρῶντο, ἐπιφέρειν, κωλῦσον, ἐπισχὼν. (μονάδες 4)
β. Να μεταφέρετε τους παρακάτω τύπους του κειμένου στη γενική ενικού και γενική πληθυντικού στο ίδιο γένος: δυναστείᾳ, Λακεδαιμονίοις, ἔχθραν, τούτοις. (μονάδες 4)
γ. Για το επίρρημα του αποσπάσματος «Ώστε εἰ μὴ δυναστείᾳ μᾶλλον ἢ ἰσονομίᾳ ἐχρῶντο τὸ ἐγχώριον οἱΘεσσαλοί» που βρίσκεται στο συγκριτικό βαθμό, να γράψετε τους άλλους δύο βαθμούς του. (μονάδες 2)
Γ4 α. Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τούς όρους: χρῆσθαι, τἀναντία, τῷ Ἐνιπεῖ, αἰφνίδιόν, ἀλλήλων, δρόμῳ. (μονάδες 6)
β. Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τη μετοχή ἀκούσαντες και να την αναλύσετε σε ισοδύναμη δευτερεύουσα πρόταση. (μονάδες 2)
γ. «πρίν τι πλέον ξυστῆναι τὸ κωλῦσον»: Να χαρακτηρίσετε το είδος της πρότασης και να επισημάνετε τον συντακτικό της ρόλο. (μονάδες 2)
