Η αξιοποίηση της οδύνης στη συγγραφική δημιουργία
Μα αν δεν είχα μάθει να μάχομαι μέσα από την οδύνη δε θα είχα ξαναβρεί τη φωνή μου
Mary Shelley
Ο πόνος και η ακραία έκφανσή του, η οδύνη είναι ένα από τα βασικότερα ερεθίσματα της συγγραφής. Τα έργα της τέχνης του λόγου έχουν τροφοδοτηθεί επί αιώνες με το συναίσθημα του πόνου, της απώλειας, της ανείπωτης θλίψης, του θρήνου που έρχεται ως απόρροια των μεγάλων τραγωδιών της ζωής. Η οπτική αλλά και η πνευματική περιήγηση στα έργα ενός διάσημου Γάλλου ζωγράφου, χαράκτη και γλύπτη, του Πιερ Σουλάζ αποκαλύπτει πολλά σχετικά με την εναρμόνιση της σκοτεινής και της φωτεινής διάστασης. Ο Σουλάζ δούλεψε για χρόνια πάνω στις πολλαπλές αποχρώσεις του μαύρου επιδιώκοντας να αποκαλύψει το φως που αντανακλάται από τη μαύρη επιφάνεια αλλά και τα έντονα συναισθήματα που αυτό δημιουργεί. Συναισθήματα κάθε άλλο παρά μονόχρωμα ή μονότονα.
Στην ίδια ανακάλυψη είχαν προβεί και οι αρχαίοι τραγικοί όταν διαπίστωσαν την τραγική ουσία του βίου, η οποία διαπέρασε τα έργα τους αφήνοντας ανεξίτηλα τα σημάδια του «μόρου» στις συνειδήσεις των θεατών της τότε εποχής, αλλά ακόμη περισσότερο της σημερινής, όπου ο «μόρος» γιγαντώνεται και μεταλλάσσεται υπερκεράζοντας το προμηθεϊκό δώρο της ελπίδας, που πρόσφερε στον άνθρωπο την χαρά της προσωρινής ευδαιμονίας, αλλά και την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να ξεγελάσει το χρόνο. Ωστόσο, ακόμα και μέσα από τα πυκνότερα σκοτάδια, εδιδάσκετο την εποχή εκείνη η τέχνη της δημιουργίας των έντονων συναισθημάτων, της συγκίνησης και της νοητικής εγρήγορσης, που έδωσε άλλη διάσταση στον πολιτισμό του πνεύματος μεταλαμπαδεύοντας αξίες αιώνιες, ακατάλυτες, με τις οποίες ακόμα πορευόμαστε ανάμεσα στους κουρσάρους του φωτός, στους σκυλευτές της σημερινής ρημαγμένης ύπαρξης.
Είναι γεγονός πως η οδύνη, ο πόνος, είναι δύναμη δημιουργός. Ας ανατρέξουμε στη γενιά του 1920. Μια ολόκληρη ποιητική γενιά, αναδύθηκε μέσα από τις στάχτες που άφηνε η απώλεια και η διάχυτη θλίψη της εποχής. Μια γενιά απαισιόδοξη, παρακμιακή, που ωστόσο οι δημιουργίες της κυοφορούσαν το όνειρο, την αλλαγή της κοινωνίας προς το ανθρωπινότερο. Μια γενιά της μελαγχολίας , αλλά και της ουτοπίας. Μιας ουτοπίας, όμως, που θα αποτελούσε μοχλό αλλαγής, αναγέννησης και στροφής, μέσω της βαθύτερης και κεφαλαιώδους επίδρασής της σε μεταγενέστερες γενιές. Ο Όσκαρ Ουάιλντ είχε γράψει: «Πρόοδος είναι η υλοποίηση της μίας μετά την άλλη Ουτοπίας». Το ανέφικτο που γίνεται εφικτό μέσα από εξαντλητικές δοκιμασίες, μέσα από προσπάθειες ηρωικές.
Η φωνή μέσα από τη θλίψη δυναμώνει, θεριεύει. Ο επαναστατημένος άνθρωπος, δεν είναι παράγωγο του υλικού ευδαιμονισμού και της κοινωνίας των παραισθησιογόνων αγαθών, αλλά απότοκο αφενός της στέρησης και αφετέρου της ψυχικής καταπίεσης που του προκαλούν οι σύγχρονες παθολογικές καταστάσεις του ατομικισμού, του ανταγωνισμού και της υποκρισίας. Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι στο έργο του «Το όνειρο ενός γελοίου» παρουσιάζει τον αντι- ήρωά του έντονα επηρεασμένο από τον πόνο που του προκάλεσε ένα όνειρο μέσα από το οποίο «έζησε» την τραγική κατάπτωση του ανθρωπίνου γένους, ώστε να αναφωνεί γεμάτος ενθουσιασμό: «Ω , τώρα λαχταρούσα να ζήσω, να ζήσω όσο γίνεται περισσότερο!.. Πάω να κηρύξω, θέλω να κηρύξω. Τι; Την αλήθεια..», «…ξέρω πως οι άνθρωποι μπορούν να νιώθουν πεντάμορφοι και ευτυχισμένοι, χωρίς να χάσουν την ικανότητά τους να ζούνε στη γη.» Πρόκειται για την αλήθεια που γεννά η θλίψη, και είναι τόσο ζείδωρη και ανατρεπτική, που μόνο με μια φωτεινή ένδειξη θα μπορούσε να ταυτιστεί, για να μην πούμε έκρηξη, ίσως του μεγέθους ενός καινοφανούς αστέρα. Μόνο που θα συμβολίζει την ενεργοποίηση . Ενεργοποίηση του πάθους, ξαναζωντάνεμα της ενέργειας. Το Άλεφ της ύπαρξης.
Θα μπορούσα να σταθώ σε αμέτρητα παραδείγματα , περιπτώσεις , όπου το μαύρο, το σκοτεινό ή το οδυνηρό γέννησε αριστουργήματα. Αριστουργήματα της Τέχνης, της επιστήμης, ανδραγαθήματα ιστορικά. Ωστόσο, ότι ο πόνος, η ανείπωτη θλίψη, είναι κίνητρο ισχυρό όχι μόνο δημιουργίας, αλλά και κάθαρσης ηθικής μας το φανέρωσε πρώτος ο Όμηρος στο στίχο 18 της ραψωδίας υ, στην Οδύσσειά του. “Τέτλαθι δη, κραδίη και κύντερον άλλο ποτ’ έτλης” (κράτα καρδιά μου, πολύ χειρότερο έχεις βαστάξει πόνο), αναφώνησε ο Οδυσσέας, όταν επιστρέφοντας στην Ιθάκη ήρθε αντιμέτωπος με την απαράδεκτη κατάσταση που επικρατούσε στο παλάτι με τους μνηστήρες να κατασπαταλούν ξεδιάντροπα το βιος του. Ο πόνος μπορεί να πυροδοτήσει την οργή, την οργή για τη διασάλευση του δικαίου νόμου και κατ’ επέκταση τον αγώνα για την αποκατάστασή του. Η θλίψη, ενώ αρχικά καταβάλλει, σε δεύτερο στάδιο κάνει το πνεύμα να γρηγορεί, να μηχανεύεται λύσεις . την έξοδο προς την κάθαρση, την επαναφορά στην τάξη.
Οι συμβολισμοί ορατοί, όπως και η παράλληλη πορεία του ελληνισμού με την τραγική του μοίρα. Ένας ελληνισμός που με σύμμαχο τον πόνο μεγαλούργησε σε όλα τα πεδία, αποδεικνύοντας την ανεξάντλητη εσωτερική δύναμη του ανθρώπου, η οποία δρα μετασχηματιστικά μετουσιώνοντας τη θλίψη σε δράση, τη δράση σε εξιλέωση και αυτή σε λύτρωση. Την ευκταία λύτρωση από τη μέγγενη των αρνητικών συναισθημάτων που κατατρύχουν τη ύπαρξη αφήνοντάς την απονευρωμένη, ισχνή.
Δε χωράει αμφιβολία ότι ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου βρίσκεται σε ζωηρή αλληλεπίδραση με τον εξωτερικό, σε σημείο που να διεισδύουν ο ένας στον άλλον σε μία αέναη ζωική ανατροφοδότηση. Τη δική της ξεχωριστή θέση σε αυτή την αειθαλή κινητικότητα έχει η οδύνη , που μπορεί εύκολα να ολισθήσει στη μοιρολατρία, μπορεί όμως το ίδιο εύκολα να προάγει τον ηρωισμό. Και η ανθρώπινη προαίρεσις οφείλει να έλκεται από το δεύτερο.
