Θέματα 2023 – Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία – Ημερήσιο – Ημερήσιο Λύκειο – Εσπερινό Λύκειο
Πανελλήνιες 2023 | 02.06.2022
Νέα Ελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία
………………………………………………………………..
Σχολιασμός εκφωνήσεων
Σ’ ένα θεματικό χώρο ιδιαίτερα ευαίσθητο (έμφυλες ανισότητες και στερεοτυπικές αγκυλώσεις) η εξεταστική επιτροπή πέτυχε όχι μόνο να παρουσιάσει τα επιμέρους νοηματικά επίκεντρα με ισορροπημένη πληρότητα (συνοδευόμενη από θετικά κοινωνικά μηνύματα), αλλά πέτυχε ακόμα να διαμορφώσει/διατυπώσει εκφωνήσεις σαφείς, κατανοητές και αρκετά βοηθητικές για τις αντιληπτικές δυνατότητες και τις ιδεολογικές προσλαμβάνουσες των υποψηφίων.
………………………………………………………………..
Ενδεικτικές απαντήσεις
Θέμα Α
Η απαξίωση της γυναίκας αποτελεί, σύμφωνα με τον συγγραφέα, μια διαχρονική μορφή ανισότητας. Καμία άλλη κοινωνική ομάδα δεν έχει υποστεί τόση κακομεταχείριση και εκμετάλλευση, ενώ, ακόμα και σήμερα, η ωμή βία κατά των γυναικών αποτελεί καθημερινή πρακτική, εξαιτίας της στερεοτυπικής αντίληψης που παρουσιάζει την γυναίκα κοινωνικά κατώτερη. Το νομοθετικό πλαίσιο των δυτικών κοινωνιών καταδικάζει τέτοια φαινόμενα, αλλά εξακολουθούν να υφίστανται. Ο συντάκτης θεωρεί καθήκον μας να αναστοχαστούμε, με ενοχή και συμπόνια, τα θύματα που αξίζουν αγώνες για δικαιοσύνη. (74 λέξεις)
Θέμα Β1
- γ
- γ
- β
- β
- α
Θέμα Β2
Προφανώς: Η λέξη δηλώνει επιβεβαίωση/έμφαση. Στην προηγούμενη περίοδο γίνεται αναφορά στις διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, ενώ η περίοδος που ξεκινά με τη λέξη «Προφανώς» επιβεβαιώνει την ύπαρξη των διαφορών.
όμως: Η λέξη δηλώνει αντίθεση. Στην προηγούμενη πρόταση επιβεβαιώνεται η ύπαρξη διαφορών μεταξύ ανδρών και γυναικών, ενώ η πρόταση που ξεκινά με τη λέξη «όμως» τονίζει την ομοιότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών: «στις περισσότερες εκφάνσεις της ζωής μας είμαστε άτομα, άνθρωποι που δρούμε».
δηλαδή: Η λέξη δηλώνει επεξήγηση/διευκρίνιση. Στην προηγούμενη περίοδο γίνεται αναφορά στην ομοιότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών («στις περισσότερες εκφάνσεις της ζωής μας είμαστε άτομα, άνθρωποι που δρούμε»), ενώ η περίοδος που ξεκινά με το «δηλαδή» επεξηγεί/διευκρινίζει αυτή την ομοιότητα: «είμαι δηλαδή ένας άνθρωπος που ασχολείται με αυτές τις δραστηριότητες, όχι πρωτίστως μια γυναίκα που ασχολείται με όλα αυτά».
επειδή: Η λέξη δηλώνει αιτιολόγηση. Η προηγούμενη πρόταση αναφέρεται στη βία που υφίστανται οι γυναίκες, ενώ η πρόταση που ξεκινά με το «επειδή» αποδίδει την αιτία της βίας αυτής, έστω και από μια οπτική γωνία υποκειμενική ή μεροληπτική.
ώστε: Η λέξη δηλώνει συμπέρασμα/αποτέλεσμα. Η προηγούμενη πρόταση αναφέρεται στο μέγεθος της έντασης του διαλόγου για τα θύματα-γυναίκες, ενώ η πρόταση που ξεκινά με το «ώστε» αποδίδει ένα αποτέλεσμα: «το να είσαι θύμα γίνεται εύσημο».
Θέμα Β3α
Στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 1 πρόθεση του συγγραφέα είναι να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη / την αναγνώστρια για τις αδικίες σε βάρος των γυναικών. Η πρόθεση αυτή υπηρετείται από διάφορες γλωσσικές επιλογές (εκφραστικά μέσα), από τις οποίες οι σημαντικότερες είναι το πρώτο πληθυντικό ρηματικό πρόσωπο («αναλογιζόμαστε … συμπονούμε … προσπαθούμε … οραματιζόμαστε») και η υποτακτική έγκλιση («να αναλογιζόμαστε … να συμπονούμε … να προσπαθούμε να οραματιζόμαστε»).
Με το πρώτο πληθυντικό ρηματικό πρόσωπο αναπτύσσονται οικειότητα και αμεσότητα ανάμεσα στον πομπό και στον δέκτη, ο πομπός δείχνει ότι συμμετέχει ενεργά στον προβληματισμό που μοιράζεται με τον αναγνώστη, ενώ παράλληλα εντάσσει τον εαυτό του μέσα στο ευρύτερο σύνολο που καλεί για ευαισθητοποίηση πάνω στο θέμα (την ανάγκη αντιμετώπισης της ανισότητας εις βάρος των γυναικών), ο λόγος χρωματίζεται συναισθηματικά κάνοντας αποτελεσματικότερη την ευαισθητοποίηση του κοινού, δίδεται ακόμα έμφαση στη συλλογική ευθύνη απέναντι στο πρόβλημα της έμφυλης βίας και στην ανάγκη για άμεση συλλογική ενεργοποίηση, ο λόγος γίνεται περισσότερο δεκτικός και λιγότερο δογματικός ή διδακτικός, το ύφος περισσότερο άμεσο, ζωντανό και παραστατικό και ως εκ τούτων η πρόθεση του συγγραφέα να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη / την αναγνώστρια ικανοποιείται αποτελεσματικότερα. Από την άλλη, η υποτακτική έγκλιση έρχεται να συμπληρώσει την προσπάθεια του πομπού για άμεση ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση του κοινού πάνω στο θέμα της προβληματικής του, εφόσον το πνεύμα της συλλογικά συνειδητοποιημένης προσπάθειας που παράγεται από το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο συμπληρώνεται από την προτρεπτική αίσθηση της υποτακτικής, ενώ το οικεία συναισθηματικό και ήπια διδακτικό ύφος της έγκλισης ολοκληρώνει ικανοποιητικά την εξυπηρέτηση της πρόθεσης του πομπού.
Θέμα Β3β
Η δεύτερη παράγραφος του Κειμένου 2 οργανώνεται στη βάση της αντίθεσης. Τα δύο (2) μέρη της αντίθεσης είναι ο «κλασικός» φεμινισμός και ο νεοφεμινισμός. Για την Κανόν ο «κλασικός» φεμινισμός είναι «ένα κίνημα χαρούμενο που ωθεί τις γυναίκες να αποκτήσουν περισσότερη ισχύ, να διεκδικούν την ισότητα με τους άνδρες». Στον «κλασικό» φεμινισμό οι φεμινίστριες επιμένουν στα χαρακτηριστικά που μπορούν να αλλάξουν, επιμένουν στην ελευθερία και στη δυνατότητα να αλλάξουν τα πράγματα, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά. Αντίθετα, ο νεοφεμινισμός, κατά την Κανόν, προτάσσει το φύλο ή το χρώμα του δέρματος ως ταυτότητα, άρα επιμένει σε χαρακτηριστικά τα οποία δεν μπορούν να αλλάξουν. Για την Κανόν, ο νεοφεμινισμός και οι θεωρίες ταυτότητας φύλου επιμένουν σε ένα είδος ντετερμινισμού, τον οποίο οι «κλασικές» φεμινίστριες επιδιώκουν να ξεπεράσουν. Χαρακτηριστική είναι η διαρθρωτική λέξη «αντιθέτως» που χρησιμοποιείται από τον συντάκτη του κειμένου.
Μέσα από αυτή την αντίθεση η Μπελίντα Κανόν δεν επιθυμεί μόνο να διασαφηνίσει τις δύο έννοιες που πραγματεύεται (φεμινισμός, νεοφεμινισμός), διευκρινίζοντας τις διαφορές τους, αλλά πολύ περισσότερο να εκφράσει την προσωπική της τοποθέτηση πάνω στη λανθασμένη κατεύθυνση που έχει στραφεί το φεμινιστικό κίνημα, μια κατεύθυνση που, κατά τη γνώμη της Κανόν, δεν θα βοηθήσει την πραγματική χειραφέτηση της γυναίκας, αλλά αντίθετα θα οδηγήσει, μοιραία, στη σύγκρουση ανδρών και γυναικών, γεγονός καταστροφικό, όπως τονίζεται στην αρχή του κειμένου.
Θέμα Γ
Φαινομενικά η απώλεια της εργασίας αποτελεί την αιτία της κακής συναισθηματικής κατάστασης του αφηγητή. Συναισθήματα βαθιάς θλίψης, απογοήτευσης και προσωπικής ακύρωσης κυριαρχούν στην ψυχή του και αυτό είναι φανερό τόσο στις λέξεις που χρησιμοποιεί, για να περιγράψει την κατάστασή του («με σούταραν… με έδιωξαν…») όσο και στον τρόπο που διαχειρίζεται την πραγματικότητα: «τρεις βδομάδες τώρα φεύγω κάθε πρωί κανονικά από το σπίτι, αλλά δεν πάω στη δουλειά, αφού δεν έχω πια δουλειά, μόνο γυροφέρνω με το Micra ώρες ολόκληρες από τη μια άκρη της Αθήνας στην άλλη κι ακόμα παραπέρα». Μοναδικός σκοπός του, για την ώρα, είναι να καθυστερήσει το μοίρασμα της αλήθειας του με τη σύντροφό του και «μοναδική παρηγοριά» του (χαρακτηριστικός ο τίτλος του αποσπάσματος «Μια φοβερή παρηγοριά») η απασχόληση των αισθήσεων μέσω της βιωματικής εμπειρίας του περιβάλλοντος, είτε πρόκειται για τις σταγόνες που σκάνε στο παρμπρίζ του αυτοκινήτου σαν… αλεξιπτωτιστές είτε πρόκειται για τον κόσμο που κυκλοφορεί στο κέντρο της Αθήνας συμμετέχοντας στις συνήθεις διαδηλώσεις ή βιώνοντας τις επιπτώσεις τους.
Ο πραγματικός όμως λόγος της θλίψης του είναι διαφορετικός και αποκαλύπτεται εύκολα μέσα στα πλούσια συμφραζόμενα του προσωπικού αναστοχασμού του. Δεν είναι τυχαίος ο εξομολογητικός τόνος που χαρίζει στην αφήγηση το πρώτο ενικό πρόσωπο («με σούταραν … κοίταζα … αναρωτιόμουν … θα τα κατάφερνα … να φανώ άνδρας … να πω την αλήθεια … να φανώ άντρας, να πάψω να κρύβομαι, να τη βάλω … απέναντί μου, να την κοιτάξω … να της πω…»), ο οποίος δεν χάνεται ούτε όταν το πρόσωπο γυρίζει σε τρίτο ενικό/πληθυντικό: «Τι σόι άντρας είναι αυτός που κρύβεται από τη γυναίκα του, που της λέει ψέματα, που αρνείται να αντιμετωπίσει στα ίσα την πραγματικότητα… Οι αληθινοί άντρες, οι άντρες οι σωστοί, δεν αναχαράζουν* τα περασμένα, δεν κολλάνε στο παρελθόν…». Μέσα στην ψυχή του είναι βαθιά χαραγμένη η πραγματική αιτία της θλίψης του, η ακύρωση ή, έστω, αμφισβήτηση, της ανδρικής του αξίας, η απώλεια του ανδρικού ρόλου, τουλάχιστον όπως αυτός προβάλλεται από το καθιερωμένο κοινωνικό στερεοτυπικό πρότυπο. Αυτός ο βαθύτερος πόνος είναι που τον βασανίζει περισσότερο, ιδιαίτερα όταν αναλογίζεται τη στιγμή που θα κληθεί να «αντιπαρατεθεί ανταγωνιστικά» («να τη βάλω να καθίσει απέναντί μου») – γιατί άραγε; – με τη σύντροφό του, την Αντριάνα, ένα όνομα που φανερά του δημιουργεί υποτιμητικούς συνειρμούς, όπως φαίνεται στο παρενθετικό σχόλιο της διπλής παύλας: «μα είναι τώρα όνομα αυτό για γυναίκα;». Τελικά μπορεί μια γυναίκα να αποδεικνύεται περισσότερο «άνδρας» από τον άνδρα; Αξίζει ο άνεργος – άρα και αποτυχημένος; – σύντροφος την αγάπη μιας γυναίκας; Πώς μπορεί ένας άνδρας να ανακοινώσει κάτι τόσο δυσάρεστο; Κάποια στιγμή είναι φανερό ότι ο πρωταγωνιστής της ιστορίας μας επιχειρεί να αναθαρρήσει: «ξέρω βέβαια πως δεν μπορεί να συνεχιστεί για πολύ ακόμα αυτό». Οι «επαναστατικές» φωνές των διαδηλωτών (ακουστική εικόνα) ίσως παίζει κάποιο ρόλο σε αυτή τη στιγμιαία ανύψωση του ηθικού. Η σκέψη του όμως δεν παύει να λειτουργεί στερεοτυπικά. Η ανδρική του φύση επιτάσσει όχι μόνο υποχρεώσεις και ευθύνες, αλλά και συγκεκριμένους τρόπους αντίδρασης απέναντι στη δυσκολία της ζωής: «Τι σόι άντρας είναι αυτός που κρύβεται από τη γυναίκα του, που της λέει ψέματα, που αρνείται να αντιμετωπίσει στα ίσα την πραγματικότητα … Οι αληθινοί άντρες, οι άντρες οι σωστοί, δεν αναχαράζουν τα περασμένα, δεν κολλάνε στο παρελθόν. Οι αληθινοί άντρες έχουν κοντή μνήμη και ψηλά ποδάρια, ξεχνούν και τρέχουν, ξεχνούν και τρέχουν μπροστά. Οι αληθινοί άντρες προχωράνε μπροστά, δεν κάνουν κύκλους. Οι αληθινοί άντρες είναι πραχτικοί, έχουν τετράγωνο μυαλό και τρίγωνη καρδιά. Οι αληθινοί άντρες σκέφτονται πρακτικά, αντιδρούν πρακτικά, πονάνε πρακτικά. Οι αληθινοί άντρες πράττουν πρακτικά». Ο στερεοτυπικός τρόπος σκέψης τονίζεται εμφατικά με την επίμονη επανάληψη «οι αληθινοί άντρες» και προφανώς εμποδίζει τον ήρωα της ιστορίας μας να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα με ρεαλιστικό και ορθολογικό τρόπο.
Τα κοινωνικά στερεότυπα για τους έμφυλους ρόλους, δυστυχώς, επιβιώνουν σταθερά και αμετακίνητα ακόμα και στην εποχή μας που τα κοινωνικά ζητήματα έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο. Άνδρες και γυναίκες πολύ συχνά και παρά τις διαβεβαιώσεις περί του αντιθέτου επηρεάζονται από αυτά τα στερεότυπα, με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε λανθασμένες ή, τουλάχιστον, μη λειτουργικά αποτελεσματικές προσεγγίσεις των προβλημάτων της καθημερινότητας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχουμε πολύ δρόμο να διανύσουμε ακόμα μέχρι τη μέρα που οι άνθρωποι δεν θα διαχειρίζονται τη ζωή τους βάσει των παράλογων, αναχρονιστικών, και εντέλει ανεδαφικών κοινωνικών συμβάσεων. Η προσπάθεια θα είναι σίγουρα δύσκολη, καθότι η κοινωνική φύση του ανθρώπου πάντα θα δημιουργεί συνθήκες για την επώδυνη σύγκρουση ανάμεσα στις επιθυμίες του «εγώ» και τις επιταγές της κοινωνίας.
(περίπου 250 λέξεις χωρίς τα χωρία του λογοτεχνικού κειμένου)
Θέμα Δ
Αξιότιμες συμπολίτισσες, αξιότιμοι συμπολίτες,
κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι,
συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ, στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Προστασίας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, για να ασχοληθούμε με ένα σημαντικό κοινωνικό θέμα που μας αφορά όλους, καθώς καθημερινά πληθαίνουν – και αυτό είναι το δυστύχημα – τα περιστατικά βίας εις βάρος των γυναικών. Όλοι μας οφείλουμε να σταθούμε με ιδιαίτερη περίσκεψη πάνω σε αυτό το θέμα και αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για μένα να εκφράζω τις απόψεις μου εκπροσωπώντας τη μαθητική μας κοινότητα.
Πολλά είναι τα φαινόμενα του δημόσιου και ιδιωτικού βίου που τεκμηριώνουν την παραβίαση των δικαιωμάτων της γυναίκας στη σύγχρονη εποχή. Όπου και αν στρέψουμε το βλέμμα μας, θα έρθουμε αντιμέτωποι με διαφημίσεις είτε στα «social media» είτε σε γιγαντοαφίσες στους δρόμους και στους τηλεοπτικούς μας δέκτες, όπου η γυναίκα προβάλλεται ως εργαλείο σεξουαλικού πόθου. Το αψεγάδιαστο πρόσωπο, το γυμνασμένο σώμα αποτελούν «επιβεβλημένα» στοιχεία, προκειμένου η γυναίκα να είναι ποθητή και αρεστή στο άλλο φύλο, αλλιώς υφίσταται υποτιμητικά σχόλια ή αρνητικές κριτικές. Η βία σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πρωτίστως ψυχολογική, ενώ παράλληλα παραβιάζεται το οικουμενικό και κατοχυρωμένο ανθρώπινο δικαίωμα του σεβασμού στον άλλο άνθρωπο.
Αλλά και στον χώρο εργασίας πολύ συχνά είναι τα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης που υφίσταται η γυναίκα, την ίδια ώρα που η ενδοοικογενειακή βία και οι γυναικοκτονίες έχουν πληθύνει τα τελευταία χρόνια. Όλοι μας δεν έχουμε ακούσει, διαβάσει ή, ακόμη, δεν έχουμε γίνει μάρτυρες κάποιου βίαιου περιστατικού στο δρόμο; Οι γυναίκες δεν μπορούν να είναι καλοί οδηγοί, δεν μπορούν να αναλάβουν κάποια ηγετική θέση, δεν μπορούν να διευθετήσουν σοβαρά πολιτικά ζητήματα είναι κάποιες μόνο ιδεοληψίες που εμφανώς αποδεικνύουν ότι οι κοινωνίες μας σήμερα δεν έχουν καταφέρει ακόμα να αποβάλλουν τις στερεοτυπικές αντιλήψεις του παρελθόντος και να πετύχουν τον απόλυτο εκδημοκρατισμό τους.
Απέναντι σε αυτή τη δυσάρεστη πραγματικότητα εμείς οι νέοι που οραματιζόμαστε έναν κόσμο ισότητας και δικαιοσύνης έχουμε χρέος να βοηθήσουμε έμπρακτα στην εξάλειψη των υποτιμητικών για τη γυναίκα φαινομένων. Η ενημέρωσή μας σε τέτοια θέματα είναι σημαντική. Η δημοκρατία απαιτεί την ενεργό συμμετοχή όλων μας σε υγιείς πολιτικές και κοινωνικές δράσεις. Σίγουρα δεν πρέπει να εφησυχάζουμε. Η αδιαφορία δεν είναι λύση. Μπορούμε να καταγγέλλουμε τέτοια περιστατικά στις αστυνομικές αρχές, σε ειδικές γραμμές στήριξης που έχουν δημιουργηθεί, να δημοσιοποιούμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σαθρά φαινόμενα που γνωρίζουμε ότι λαμβάνουν χώρα καθημερινά, να αρθρώνουμε τον λόγο μας σε ιστοσελίδες, στη σχολική μας εφημερίδα ή να συμμετέχουμε σε εθελοντικά προγράμματα και δράσεις που στοχεύουν στην εξάλειψη τέτοιων φαινομένων.
Πάνω απ’ όλα όμως εμείς οι νέοι, που επηρεαζόμαστε συχνά από τον εικονικό κόσμο της τεχνολογίας, οφείλουμε να ανακαλύψουμε την πραγματική ουσία της ζωής. Αυτής που δεν προβάλλεται, αλλά κατακτάται με κόπο και σεβασμό στον άλλο άνθρωπο. Η δημοκρατία μας, για να είναι υγιής, απαιτεί τον σεβασμό στον συνάνθρωπο, τον διάλογο, τη συνεργασία, την αμοιβαιότητα, την προσφορά. Και όλ’ αυτά να δηλώνονται και να εκδηλώνονται έμπρακτα – όχι μόνο στη θεωρία – από όλους, άνδρες και γυναίκες. Η απεμπλοκή μας από τα στερεοτυπικά πρότυπα του παρελθόντος, η αναγνώριση της ισότητας, της διαφορετικότητας, των ίσων ευκαιριών και των δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων θα επιτευχθούν μόνο μέσα από την ουσιαστική παιδεία, την επαφή με την τέχνη και την, ατομική και συλλογική, ενεργοποίηση.
Φίλες και φίλοι, δεν χωράει αμφιβολία ότι συμπλέουμε, όλοι μας, σε έναν κοινό πόθο: επιθυμούμε κοινωνίες προοδευτικές, πολιτισμένες και δημοκρατικές. Είμαστε όλοι διαφορετικοί αλλά και ίσοι ταυτόχρονα. Είμαστε όλοι άνθρωποι με όνειρα και επιθυμίες. Η σημερινή εκδήλωση ας αποτελέσει για όλους μας αφορμή για ουσιαστική σκέψη, περίσκεψη και δράση.
Σας ευχαριστώ πολύ.
(περίπου 450 λέξεις)
………………………………………………………………..
Καλή δύναμη και καλή συνέχεια σε όλα τα παιδιά που διαγωνίζονται στον επίπονο στίβο των εξετάσεων.
Βασιλική Ανάγνου | Δημήτρης Περβολιανάκης
