Μόνιμες Στήλες

[Ακούστε το ποίημα εδώ σε μελοποίηση Θάνου Μικρούτσικου και εκτέλεση Γιάννη Κούτρα και Χρίστου Θηβαίου. Εδώ μπορείτε να διαβάσετε το ανάλογο υπόμνημά μας στο ποίημα "Καφάρ" και εδώ στο "Καραντί"] “Είναι αξιοπερίεργο”, γράφει χαριτωμένα συνάδελφος blogger, “πως ενώ δεν καταλαβαίνεις σχεδόν ούτε μια λέξη, δεν βγάζεις ένα νόημα, [το ποίημα "Μαρέα"] σε πιάνει…”. Πρόκειται πράγματι για ένα από τα συμβολικότερα, κρυπτικότερα ποιήματα του Καββαδία, ένα bricolage ναυτικών όρων, αστρονομικών (και αστρολογικών) υπαινιγμών, ανθρωπωνυμίων, τοπωνυμίων, εικόνων και πυρηνικών περιγραφών της ζωής σ’ ένα καράβι που φαίνεται να ταξιδεύει διηνεκώς·

Το ποίημα συμπεριλαμβάνεται στο “Πούσι” (1947) και αφιερώνεται στον Γιώργο Θεοτοκά, ο οποίος, όπως μας πληροφορεί ο Φίλιππος Φιλίππου, τρία χρόνια πριν τη δημοσίευση αυτής της συλλογής, σε άρθρο του στο περιοδικό “Ορίζοντες” (τεύχος 9-10, 1944) είχε εκφραστεί θετικά για το νεανικό “Μαραμπού” (1933) θεωρώντας ότι η συλλογή αυτή εκπροσωπούσε την ελπίδα να ανθήσει κάποτε μια ελληνική ναυτική ποίηση. Η σχέση του Καββαδία πάντως με τη γενιά του 1930 ήταν προβληματική, αφού, παρά τον ενθουσιασμό που προκάλεσε το “Μαραμπού”, ο Καββαδίας θεωρούσε πως οι εκπρόσωποι της ποιητικής αυτής γενιάς δεν του απέδωσαν την αναγνώριση που του άρμοζε. Φέρεται μάλιστα να είχε ιδιαίτερο παράπονο από τον Σεφέρη (δείτε περισσότερα σε αυτό το βίντεο). Το ποίημα είναι αφηγηματικό και εφάπτεται σε πολλά σημεία με τα ποιήματα “William George Allum” και “Ένα Μαχαίρι” από το “Μαραμπού”.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το ποίημα συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή “Πούσι” (1947) και αφιερώνεται στον ποιητή και θεατρικό συγγραφέα Νίκο Τουτουντζάκη. Η έννοια της “στεριανής ζάλης” περιγράφει το αίσθημα που βαραίνει τον ναυτικό, όταν βρίσκεται στη στεριά. Πρόκειται για μια αίσθηση αστάθειας, ιλίγγου και αποπροσανατολισμού ανάλογη με τη ναυτία που προκαλεί στους στεριανούς η θάλασσα και που οφείλεται στο γεγονός ότι ο στεριανός νιώθει πως η στεριά είναι χώρος στον οποίο δεν ανήκει. Για τη “στεριανή ζάλη” βλ. περισσότερα στη σχετική μας σημείωση στο ποίημα “Μαρέα”, όπου παρατίθεται και ενδεικτικό απόσπασμα από τη “Βάρδια”.

Το ποίημα ανήκει στη συλλογή “Μαραμπού”, δεν κυκλοφόρησε όμως στην αρχική έκδοση του 1933, αλλά προστέθηκε στη δεύτερη (1947), μαζί με τα ποιήματα «Coaliers» και «Μαύρη λίστα». «Καφάρ» είναι η θλίψη, η μελαγχολία, μια κατάσταση πλήρους απάθειας και κατατονίας, μια κατάσταση ζωντανού θανάτου (από το γαλλικό cafard). Η επιλογή του γαλλικού όρου – γραμμένου με ελληνικούς χαρακτήρες – είναι βεβαίως ειρωνική: ο εξωτισμός της λέξης ορίζει ακριβώς την αιτία της θλίψης, την έλλειψη του εξωτισμού από τη ζωή του ποιητή, o οποίος έχει «των αναχωρήσεων τη μανία», αλλά είναι φυλακισμένος «στην ίδια πολιτεία παντοτινά». Το ποίημα κινείται στο κλίμα του γνωστότερου «Mal du Départ», επίσης από το “Μαραμπού”.

Χθες το βράδυ, ανήμερα της θυσίας του Γρηγόρη Αυξεντίου στον Μαχαιρά, ρίχνοντας τιμής ένεκεν, όπως συνηθίζω να κάνω κάθε χρόνο,

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η “Πικρία”, που συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή “Τραβέρσο” (1975), αποτελεί το τελευταίο ποίημα που έγραψε ποτέ ο Καββαδίας. Το ολοκλήρωσε μάλιστα λίγες μόλις μέρες πριν πεθάνει (το ποίημα φέρει ημερομηνία 7 Φεβρουαρίου 1975· ο Καββαδίας πεθαίνει στις 10 Φεβρουαρίου). Ο τίτλος του ποιήματος θυμίζει το «Καφάρ». Τα δύο αυτά ποιήματα, όπως και τοMal du depart, είναι κατεξοχήν δείγματα της καββαδιακής εκδοχής του spleen, η οποία διαφέρει από την καρυωτακική ή την μπωντλερική: είναι η μελαγχολία που προκύπτει από τον οντολογικό διχασμό του ναυτικού ανάμεσα στη στεριανή ζωή από τη μια, που του επιβάλλεται ως ανάγκη ή που τον παγιδεύει (κατά κανόνα με το φευγαλέο και εν τέλει διαψευσμένο δέλεαρ του έρωτα), και του θαλασσινού ταξιδιού από την άλλη, που ρέει στο αίμα του σαν μοίρα και τον καλεί σαν Σειρήνα. Ο Ν. Καββαδίας σε προχωρημένη ηλικία Η “Πικρία” όμως είναι πιο πολυστρωματικό ποίημα από τα προαναφερθέντα.