Γράφει ο Παντελής Λιάκας
Οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες έχουν ανάγκη ένα περιβάλλον, τόσο σε επίπεδο πρωτοβάθμιας όσο και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, το οποίο θα τους στηρίζει, διευκολύνει
και ωθεί να αλληλεπιδράσουν θετικά με τους υπόλοιπους συμμαθητές τους. Οι συγκεκριμένοι μαθητές καλούνται να διαδραματίσουν τον ρόλο του πομπού και δέκτη σε αυτό το περιβάλλον. Οι δυσκολίες όμως που παρατηρούνται κατά την μάθηση εμποδίζουν τον μαθητή να μετέχει στον ρόλο του πομπού, κάτι που προκαλεί προβλήματα στην ομαλή σχολική του πορεία και την ενεργό εμπλοκή του στο διδακτικό γίγνεσθαι.
Ο εκπαιδευτικός -σεβόμενος τις ανάγκες του κάθε μαθητή- πρέπει να επιλέγει το κατάλληλο διδακτικό περιβάλλον το οποίο καθορίζει τα πρόσωπα με τα οποία έρχεται σε επαφή ο μαθητής και με τα οποία αναπτύσσει τις κατάλληλες διαπροσωπικές σχέσεις.
Η επαφή του μαθητή με μαθησιακές δυσκολίες με άλλους μαθητές έχει θετικά αποτελέσματα τόσο για τον ίδιο( κοινωνική, γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη) όσο και για τους υπόλοιπους συμμαθητές του που δεν αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες. Οι επιλογές του κατάλληλου διδακτικού περιβάλλοντος είναι: 1) η τοποθέτηση του μαθητή σε κανονική τάξη αλλά με παράλληλη στήριξη από εκπαιδευτικό ειδικής αγωγής 2) η τοποθέτηση του μαθητή σε ειδικά τμήματα ένταξης εντός των σχολείων γενικής εκπαίδευσης, τα οποία αποτελούνται από εξειδικευμένο προσωπικό. Θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να επιδιώκεται η παραμονή του μαθητή στην κανονική τάξη και όχι σε τμήματα ένταξης ή σε ειδικά σχολεία, ιδρύματα ειδικής αγωγής, νοσοκομεία κτλ. αν μπορούν οι εκπαιδευτικές του ανάγκες να ικανοποιηθούν στην κανονική τάξη. Η μετακίνηση του μαθητή από τα τμήματα ένταξης στην κανονική τάξη πρέπει να γίνεται όταν ο μαθητής κριθεί οτι μπορεί να συμμετέχει απρόσκοπτα στο διδακτικό γίγνεσθαι της κανονικής τάξης. Τόσο η επιλογή της κανονικής τάξης όσο και του τμήματος ένταξης έχει σημαντικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, όπως παρουσιάζονται παρακάτω και τα οποία πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη.
ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΤΑΞΗ
ΘΕΤΙΚΑ
Ένας μαθητής με μαθησιακές δυσκολίες παραμένοντας στη κανονική τάξη έρχεται πιο κοντά με μαθητές που δεν χαρακτηρίζονται απο τέτοια προβλήματα και αλληλεπιδρά θετικά μαζί τους. Δημιουργείται το αίσθημα της συλλογικότητας και της συνεργασίας μεταξύ των μαθητών, ενώ οι αντιπαλότητες μέσα απο την ομαδικότητα ομαλοποιούνται και ο μαθητής δεν περιθωριοποιείται. Ο εκπαιδευτικός συνεργάζεται ενεργά με τον ειδικό παιδαγωγό παράλληλης στήριξης ο οποίος του παρέχει ειδικές διδακτικές προσεγγίσεις και μέσα αντιμετώπισης των δυσκολιών που παρουσιάζει ο μαθητής κατά την μαθησιακή διαδικασία. Η συνεργασία εκπαιδευτικού και ειδικού παιδαγωγού αποτρέπει την μετακίνηση μαθητών με ήπια προβλήματα σε τμήματα ένταξης, ενώ παράλληλα εξασφαλίζει την οικονομία σημαντικών πόρων που μπορούν να διατεθούν για άλλους σκοπούς της διδασκαλίας. Η εμπειρία του ειδικού παιδαγωγού τον καθιστά απαραίτητο σε μια κανονική τάξη καθώς μπορεί να ασχοληθεί με περισσότερους μαθητές, σε λιγότερο χρόνο και με καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα σε σύγκριση με τον εκπαιδευτικό της τάξης. Σε κάθε περίπτωση η συνολική προσπάθεια αποπνέει μια αίσθηση συνυπευθυνότητας ως προς την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών.
ΑΡΝΗΤΙΚΑ
Απεναντίας το περιβάλλον της κανονικής τάξης είναι πολυπληθές, με πολλούς μαθητές στην αίθουσα κάτι που λειτουργεί αρνητικά τόσο για τον εκπαιδευτικό, διότι δεν έχει αρκετό χρόνο για όλους, όσο και και για τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες που με αυτό τον τρόπο παραγκωνίζονται και παραμελούνται οι ιδιαίτερες ανάγκες τους. Ο εκπαιδευτικός αδυνατεί να οργανώσει το σχολικό πρόγραμμα με τρόπο ικανοποιητικό για όλους, ενώ παράλληλα δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τα σοβαρά προβλήματα που ανακύπτουν κατά την μαθησιακή διαδικασία. Ο εκπαιδευτικός ο οποίος έχει ελλιπή κατάρτιση ειδικής παιδαγωγικής σε συνδυασμό με την εφήμερη θέση του ειδικού παιδαγωγού ο οποίος δεν ανήκει στο προσωπικό του σχολείου, μεγιστοποιούν την αδυναμία παρεχόμενης βοήθειας προς τους μαθητές με μαθησιακές ανάγκες. Στην κανονική τάξη τέλος παρατηρείται έλλειψη ή και δυσκολία μεταφοράς των υποστηρικτικών μέσων(τεχνολογικά μέσα, υπολογιστές, πολυμέσα, κεκλιμμένοι πίνακες, ορθογράφοι κ.τ.λ) τα οποία χρησιμοποιούνται για να αναπτύξουν, διατηρήσουν, βελτιώσουν τις λειτουργικές δεξιότητες των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες.
ΤΜΗΜΑ ΕΝΤΑΞΗΣ
ΘΕΤΙΚΑ
Η μετακίνηση και η παραμονή ενός μαθητή με μαθησιακές δυσκολίες σε τμήμα ένταξης δημιουργεί μεταξύ των μαθητών μια ομοιομορφία ως προς τις μαθησιακές τους ανάγκες, ενώ μειώνεται το αίσθημα οποιασδήποτε περιθωριοποίησης. Η διδασκαλία διευκολύνεται και εξελίσσεται ομαλά από ειδικά εκπαιδευμένους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι συμβάλλουν με τις μεθόδους διδασκαλίας τους στην ομαλή ενσωμάτωση των μαθητών στην μαθησιακή διαδικασία. Μέσα από τις κοινές μαθησιακές τους ανάγκες οι μαθητές συνεργάζονται σε επίπεδο ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας η οποία τους επιτρέπει την θετική αλληλεπίδραση, διαπροσωπική επικοινωνία, τις εναλλαγές ρόλων, ενώ παράλληλα οι μαθητές δίνουν νόημα στη γνώση που παράγεται γύρω από ένα θέμα. Ο ειδικός παιδαγωγός δημιουργεί εξατομικευμένη διδασκαλία γύρω από τον κάθε μαθητή ξεχωριστά, καθώς ξεχωριστές και διαφορετικές είναι και οι μαθησιακές δυσκολίες του κάθε μαθητή. Αυτο αποτελει ένα μέσο κινητοποίησης, παρότρυνσης, υποστήριξης και ανάπτυξης των δεξιοτήτων των μαθητών προκειμένου να αποκτήσουν όσο το δυνατόν πιο σύντομα την μαθησιακή τους αυτονομία και να ενταχθούν ή να επανενταχθούν στο κοινό εκπαιδευτικό σύστημα. Επιπλέον διευκολύνει γονείς, εκπαιδευτικούς, προσωπικό και γενικά όσους εμπλέκονται στην εκπαίδευση αυτών των μαθητών να συμμετάσχουν και να βελτιώσουν τις συνθήκες μάθησης, επιτυγχάνοντας έτσι καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα. Τέλος τα τμήματα ένταξης έχουν συνήθως το απαραίτητο υποστηρικτικό υλικό(υπολογιστές, πολυμέσα, κτλ) τα οποία ικανοποιούν τις ιδιαίτερες και μοναδικές ανάγκες του κάθε μαθητή. Η δημιουργία του κατάλληλου υποστηρικτικού περιβάλλοντος και η επιλογή των αποτελεσματικών μέσων για το σκοπό αυτό αποτελούν μια μεγάλη πρόκληση για το σημερινό σχολείο. Το κάθε μέσο δεν είναι κατάλληλο για τον κάθε μαθητή, καθώς ο καθένας από αυτούς αποτελεί ένα μοναδικό σύνολο αναγκών, αδυναμιών, ειδικών ικανοτήτων, αξιών, στάσεων και εμπειριών. Σε ένα περιβάλλον και με έναν ορισμένο σκοπό μπορεί ένα υποστηρικτικό μέσο για κάποιον να είναι κατάλληλο, ενώ σε άλλο περιβάλλον και για άλλο σκοπό να μην είναι. Στόχος των εκπαιδευτικών είναι να δημιουργήσουν την κατάλληλη συναισθηματική στήριξη η οποία θα ωθήσει τον μαθητή να χρησιμοποιήσει και να μην απορρίψει το κατάλληλο υποστηρικτικό μέσο.
ΑΡΝΗΤΙΚΑ
Απεναντίας παρατηρούνται προβλήματα οργάνωσης του σχολικού περιβάλλοντος καθώς σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει ο κίνδυνος σχηματισμού πολυπληθών τμημάτων με αυξημένες ανάγκες σε συνάρτηση με τον λίγο χρόνο που τους αναλογεί. Πολλές φορές παρατηρείται σύγχυση των ρόλων των εκπαιδευτικών με τους ειδικούς παιδαγωγούς και διχογνωμίες, ενώ προβλήματα ανακύπτουν πολλές φορές σχετικά με την αξιολόγηση, τον σχεδιασμό της διδασκαλίας, των εποπτικών μέσων και την συμβουλευτική των γονέων. Τέλος πολλές φορές παρατηρείται ανομοιομορφία μεταξυ των μαθητών καθώς τα μαθησιακά προβλήματα που αντιμετωπίζουν άλλοι μαθητές είναι ήπια και άλλοι σοβαρά. Αυτό παρεμποδίζει την θετική αλληλεπίδραση των μαθητών και την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, ενώ ενισχύει το αίσθημα αντιπαλότητας, περιθωριοποίησης και ανταγωνισμού.
Εν κατακλείδι θα μπορούσαμε να πούμε οτι κριτήριο για τις επιλογές μας πρέπει να είναι ένα διδακτικό περιβάλλον που να ικανοποιεί την προσωπική θεωρία και τις προσδοκίες του εκπαιδευτικού, καθώς και την γνωστική, συναισθηματική, ψυχοκινητική και κοινωνική ανάπτυξη του κάθε μαθητή, τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του.
