Του Δημήτρη Χρυσόπουλου, Φιλόλογου – Ιστορικού
Η παραβατική μαθητική συμπεριφορά δεν αποτελεί ένα νέο φαινόμενο, αλλά μια κατάσταση που υφίσταται από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του σχολείου ως κρατικού θεσμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Εκείνο που είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό στις μέρες μας είναι η συνεχιζόμενη αύξηση έως και κλιμάκωσή του στο πλαίσιο μιας παραπαίουσας «ανεπτυγμένης» σύγχρονης κοινωνίας. Οι αιτίες είναι πολλές και κάποτε δυσανάγνωστες και οι λύσεις είναι ευάριθμες και απαιτητικές, τόσο στη σύλληψη, όσο και (κυρίως) στην εφαρμογή τους.
Το ζήτημα των σχολικών ποινών αποτελούσε και εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο έντονου προβληματισμού και διαφωνίας. Υπάρχουν αρκετοί υποστηρικτές της ύπαρξης ποινών στην εκπαιδευτική διαδικασία οι οποίοι τις θεωρούν ωφέλιμες κι απαραίτητες. Για κάποιους άλλους, όμως, οι ποινές αυτές έχουν αμφίβολη αποτελεσματικότητα και δε συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της σχολικής αγωγής. Η αλήθεια, βέβαια, βρίσκεται κάπου στη μέση.
Πρόσφατα ήρθε στο φως της δημοσιότητας μια είδηση σύμφωνα με την οποία 18 μαθητές γυμνασίου από την Ιεράπετρα στη γιορτή της Τσικνοπέμπτης, συμμετείχαν σε πάρτι στον χώρο του σχολείου, κατά τη διάρκεια του οποίου καταναλώθηκαν τέσσερα μπουκάλια αλκοόλ. Σίγουρα δεν πέφτουμε από τα σύννεφα με τη συγκεκριμένη είδηση, όμως η αντιμετώπιση του συμβάντος από την εκπαιδευτική κοινότητα σε κάθε περίπτωση ήρθε να μας υπενθυμίσει τον παιδαγωγικό ρόλο της τιμωρίας στη σχολική διαδικασία.
Αναντίρρητα η μαζική αυτή κατανάλωση αλκοόλ από τους συγκεκριμένους μαθητές γυμνασίου αντιμετωπίστηκε με μεγάλη αποφασιστικότητα και παιδαγωγική μέθοδο από τη διεύθυνση του σχολείου. Για το περιστατικό αυτό μάλιστα ο σύλλογος διδασκόντων αποφάσισε τη μονοήμερη αποβολή των μαθητών, την παραμονή τους στο σχολείο την ημέρα της αποβολής και τη συγγραφή μιας διδακτικής έκθεσης με θέμα τις επιπτώσεις από την κατανάλωση αλκοόλ, τον αποκλεισμό και των 18 μαθητών από την τετραήμερη εκδρομή, εκτός και αν επιθυμούν οι γονείς τους να τους συνοδεύσουν, και τη διοργάνωση εκδήλωσης στο τέλος της σχολικής χρονιάς με θέμα τις καταστροφικές συνέπειες της χρήσης του αλκοόλ από τους εφήβους.
Το σχολείο αποτελεί μια μικρογραφία της κοινωνίας και διέπεται όπως και αυτή από ορισμένους κανόνες οι οποίοι εξασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία του και την απρόσκοπτη τέλεση της αποστολής του, που είναι η παροχή γνώσεων, αλλά και η σωστή διαμόρφωση της προσωπικότητας των νέων. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο έχει θεσμοθετηθεί η επιβολή ορισμένων ποινών στους μαθητές των οποίων η συμπεριφορά κρίνεται προβληματική. Είναι αναγκαίο, λοιπόν, να μάθουν οι μαθητές – αυριανοί πολίτες ότι υπάρχει κόστος για κάθε πράξη εκτός «νόμου». Προφανώς και στην προκειμένη περίπτωση έπρεπε να αποβληθούν οι μαθητές και κατά τη γνώμη μας ορθά έπραξε ο διευθυντής, αφού τα παιδιά πρέπει να διδαχθούν και να αναγνωρίσουν τα όριά τους τόσο σε επίπεδο οικογένειας όσο και σε επίπεδο κοινωνίας (σχολείο). Η εξομοίωση και η ασάφεια των διακριτών ρόλων πάντα οδηγεί σε παρακμιακά φαινόμενα.
Για να καταφέρουμε όμως να πετύχουμε ένα σχολείο όπου οι ποινές δεν θα λειτουργούν τιμωρητικά αλλά πάνω από όλα σωφρονιστικά καταρχάς οφείλουμε να πραγματοποιήσουμε μια προσεκτική και λεπτομερή καταγραφή και ανάλυση του φαινομένου βασισμένη στην μακρόχρονη εμπειρία και στα πορίσματα των ανθρωπιστικών επιστημών (κυρίως της ψυχολογίας) και στη συνέχεια να προσπαθήσουμε να αντιμετωπίσουμε τη σχολική αταξία και παραβατικότητα μέσω της κατανόησης και αποδοχής των κανόνων ορθής σχολικής συμπεριφοράς, της συνεργασίας και προώθησης του ομαδικού πνεύματος, του θετικού, δημιουργικού και ευχάριστου κλίματος στην τάξη, της αποδοχής, αναγνώρισης και σεβασμού του προσώπου του άλλου, και τέλος της θυσιαστικής προσφοράς και αγάπης από όλους όσοι εμπλέκονται στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Η επιβολή ποινών σε όσους διαπράττουν παραβατικές συμπεριφορές μέσα στο σχολείο δεν αποβλέπει στην αντεκδίκηση, αλλά στο σωφρονισμό τους. Αποτελεί, δηλαδή, μια προσπάθεια επαναφοράς τους σε αποδεκτούς τρόπους συμπεριφοράς. Η λειτουργία της ποινής είναι, άρα, και αποτρεπτική, εκτός από το να αποτελεί μέσο συμμόρφωσης και σωφρονισμού. Αποτρεπτική τόσο για τον ίδιο τον δράστη, ο οποίος ερχόμενος αντιμέτωπος με τις συνέπειες των πράξεών του αντιλαμβάνεται πως οφείλει να αναδιαμορφώσει τη συμπεριφορά και τη στάση του, όσο και για τους άλλους μαθητές, οι οποίοι βλέποντας πως οι παράνομες πράξεις επιφέρουν σημαντικές κυρώσεις, διατηρούν μια σύννομη στάση.
Προκειμένου, βέβαια, η αποτρεπτική λειτουργία των ποινών να είναι αποτελεσματική, θα πρέπει να υπάρχει συνεπής εφαρμογή τους για το σύνολο των μαθητών, έτσι ώστε να γνωρίζουν πως κάθε αντισυμβατική πράξη οδηγεί στην επιβολή της ανάλογης ποινής. Αν, αντιθέτως, οι μαθητές έχουν την αίσθηση πως οι καθηγητές τους δεν αποδίδουν πάντα δικαιοσύνη με συνέπεια και αμεροληψία, αντιμετωπίζοντας με ευνοϊκό τρόπο κάποιους από αυτούς, τότε, όχι μόνο παύει να λειτουργεί αποτρεπτικά, αλλά χάνεται και η εμπιστοσύνη τους απέναντι σ’ αυτούς αφού βλέπου να υπάρχουν δύο μέτρα και δύο σταθμά.
Ο σύγχρονος παιδαγωγός πρέπει να διακατέχεται από ευελιξία και ψύχραιμη αντιμετώπιση των προβληματικών συμπεριφορών. Στην κατεύθυνση αυτή είναι αναγκαία η ενθάρρυνση και η επιβράβευση μιας καλής και κοσμιοτάτης συμπεριφοράς του μαθητή. Τα νέα παιδιά έχουν διάφορα πρότυπα ως σημείο αναφοράς και η προβολή μιας ενδεδειγμένης συμπεριφοράς μπορεί να έχει μόνο θετικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση ενός καλού σχολικού περιβάλλοντος που είναι πολύ σημαντικό για την διεκπεραίωση του παιδαγωγικού έργου.
Συμπερασματικά η ποινή οφείλει να υπάρχει μέσα στο σχολείο μόνο όμως ως παιδαγωγικό μέσον. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπηρετεί πάνω απ’ όλα το συμφέρον του τιμωρούμενου. Και ποιο είναι το συμφέρον του τιμωρούμενου; Προφανώς είναι η καλύτερη ένταξή του στο σχολικό περιβάλλον και ευρύτερα στην κοινωνία. Το παιδί επειδή λογίζεται ως πρόσωπο υπό διαμόρφωση πρέπει να κοινωνικοποιηθεί και κατάλληλα, για αυτό και η ποινή μόνο μέσα στο πλαίσιο της εξυπηρέτησης των αναγκών μιας επιτυχημένης κοινωνικοποίησης έχει πραγματικό νόημα.
