Θεσμοί ενταξιακής εκπαίδευσης
Στη δημοσιότητα η εγκύκλιος με τις οδηγίες – κατευθύνσεις για τη λειτουργία των θεσμών ενταξιακής εκπαίδευσης
Κατόπιν ερωτημάτων που τέθηκαν στο υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, το τελευταίο εξέδωσε εγκύκλιο με οδηγίες – κατευθύνσεις για τη λειτουργία των θεσμών ενταξιακής εκπαίδευσης, τις οποίες και θα δούμε σήμερα αναλυτικά μέσα από την πάντα φιλόξενη στήλη του «www.filologikos–istotopos.gr».
Γράφει ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
Αρχικά, στην εγκύκλιο επισημαίνεται ότι στο έργο των Επιτροπών Διεπιστημονικής Υποστήριξης (ΕΔ.Υ.) στα σχολεία «γενικής εκπαίδευσης»
περιλαμβάνονται η υλοποίηση τόσο ομαδικών όσο και εξατομικευμένων δράσεων. Στόχος των δράσεων είναι η διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης όλων ανεξαιρέτως των μαθητών στην εκπαίδευση και η προαγωγή συνολικά της γνωστικής και ψυχοκοινωνικής τους ανάπτυξης, μέσω διεπιστημονικών πρακτικών. Σε αυτό το πλαίσιο οι ομαδικές δράσεις είναι σκόπιμο να έχουν πρωτεύοντα ρόλο. Οι εξατομικευμένες δράσεις σε ιδιαίτερο χώρο εκτός της τάξης, σχεδιάζονται και υλοποιούνται προσανατολισμένες στην ένταξη των μαθητών και είναι τόσες όσες χρειάζονται για την υποστήριξη αυτού του στόχου. Στις περιπτώσεις που υπάρχει ανάγκη πρόσθετων παρεμβάσεων η Ε.Δ.Υ. καθοδηγεί και διασυνδέει την οικογένεια με τους αρμόδιους φορείς.
Επιπρόσθετα, στην εγκύκλιο διευκρινίζεται, μεταξύ άλλων, ότι «η Ε.Δ.Υ. συνεργάζεται με τους γονείς ή κηδεμόνες του μαθητή, τους οποίους ενημερώνει για τις διαδικασίες εκπαιδευτικής αξιολόγησης και υποστήριξης που προτείνει να ακολουθηθούν. Οι όροι της συνεργασίας και οι διαδικασίες εκπαιδευτικής αξιολόγησης και υποστήριξης αποτυπώνονται σε πρωτόκολλο συνεργασίας και δεσμεύουν τη σχολική μονάδα και τους γονείς ή κηδεμόνες».
Τμήματα ένταξης
Παράλληλα, σχετικά με τη λειτουργία των τμημάτων ένταξης στα σχολεία «γενικής εκπαίδευσης» τονίζεται ότι «για όλους τους μαθητές που υποστηρίζονται από το συγκεκριμένο θεσμό τηρείται ατομικός φάκελος και υλοποιείται εξατομικευμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης», ενώ «για την εκπαίδευση των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, που φοιτούν στα σχολεία γενικής και τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης εφαρμόζονται ειδικά προσαρμοσμένα και εξατομικευμένα υποστηρικτικά εκπαιδευτικά προγράμματα».
Το εξατομικευμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης αποτελεί παιδαγωγικό κείμενο δυναμικού και εξελίξιμου χαρακτήρα, το οποίο σχεδιάζεται και υλοποιείται με συνεργατικές διαδικασίες. Στην υλοποίησή του δύναται να συμμετέχει όλο το εκπαιδευτικό προσωπικό
του σχολείου. Για την εφαρμογή του, τους στόχους και την πορεία υλοποίησής του ενημερώνεται σε τακτική βάση, ο γονέας / κηδεμόνας του μαθητή.
Σε κάθε περίπτωση, η δυνατότητα υποστήριξης μαθητή από τον εκπαιδευτικό του τμήματος ένταξης παρέχεται ως ενισχυτικός και ενταξιακός θεσμός της μαθησιακής διαδικασίας και της παιδαγωγικής πράξης σε μαθητές με αναπηρία ή και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Χαρακτηριστικά επισημαίνεται ότι «σκοπός των τμημάτων ένταξης είναι η πλήρης ένταξη των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή και αναπηρία στο σχολικό περιβάλλον μέσα από ειδικές εκπαιδευτικές παρεμβάσεις. Ο εκπαιδευτικός του τμήματος ένταξης υποστηρίζει τους μαθητές εντός του περιβάλλοντος της τάξης τους, σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς των τάξεων, με στόχο τη διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων και των διδακτικών πρακτικών, καθώς και την κατάλληλη προσαρμογή του εκπαιδευτικού υλικού και του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. Η υποστήριξη σε ιδιαίτερο χώρο υλοποιείται εφόσον το επιβάλλουν οι ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών, με απώτερο στόχο τη δυνατότητα μελλοντικής υποστήριξης αυτών εντός του περιβάλλοντος της τάξης τους».
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι «τόσο στο σχεδιασμό του εξατομικευμένου προγράμματος εκπαίδευσης όσο και στην κατάρτιση του ωρολογίου προγράμματος του εκπαιδευτικού τμήματος ένταξης δίνεται προτεραιότητα στην υποστήριξη του μαθητή εντός της τάξης του. Η υποστήριξη σε ιδιαίτερο χώρο υλοποιείται εφόσον το επιβάλλουν οι ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών. Μια τέτοια ανάγκη μπορεί να είναι ενδεικτικά, όταν οι μαθησιακοί στόχοι του εξατομικευμένου προγράμματος εκπαίδευσης αφορούν την εκπαίδευση του μαθητή σε γνωστικά αντικείμενα που αποτελούν μέρος του αναλυτικού προγράμματος προηγούμενων τάξεων από την τάξη φοίτησης».
Ακόμη, στην εγκύκλιο υπογραμμίζεται ότι «η υποστήριξη του μαθητή εκτός της τάξης στις περιπτώσεις τμήματος ένταξης με «κοινό και εξειδικευμένο πρόγραμμα» γίνεται ατομικά ή με συμμετοχή σε μικροομάδα, για τόσο χρονικό διάστημα όσο είναι απαραίτητο. Δεν προβλέπεται από τη νομοθεσία (και επομένως δεν επιτρέπεται) η δημιουργία ενός ξεχωριστού τμήματος με συγκεκριμένο αριθμό μαθητών οι οποίοι αποκόπτονται σε μόνιμη βάση από το τμήμα φοίτησής τους για να «φοιτούν» για ένα ή περισσότερα μαθήματα αποκλειστικά στην αίθουσα του τμήματος ένταξης».
Παράλληλη στήριξη
Στην εγκύκλιο ακόμη δίνονται διευκρινήσεις και σχετικά με την παράλληλη στήριξη. Ειδικότερα, τονίζεται πως «η εκπαίδευση και υποστήριξη των μαθητών, συμπεριλαμβανομένων και όσων έχουν έγκριση παράλληλης στήριξης – συνεκπαίδευσης, αποτελεί ευθύνη του σχολείου (συνολικά) ως φορέα. Η έμφαση στην ευθύνη του σχολείου ως φορέα, ενισχύει την ιδέα ότι ένα περιβάλλον μάθησης χωρίς αποκλεισμούς ωφελεί όλους τους μαθητές και τις μαθήτριες προάγοντας την ενσυναίσθηση, την κατανόηση και την ανταλλαγή ιδεών. Η παράλληλη στήριξη – συνεκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία ή και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες αποτελεί έναν ενισχυτικό, ενταξιακό θεσμό, μια εκπαιδευτική προσέγγιση που διέπεται από την ενταξιακή παιδαγωγική και ως εκ τούτου θα πρέπει να υλοποιείται σύμφωνα με τις προτεινόμενες διεθνείς ενταξιακές πρακτικές, ώστε να αποφεύγεται ο διαχωρισμός ή και ο στιγματισμός των μαθητών με αναπηρία και να επιτυγχάνονται τα μέγιστα παιδαγωγικά οφέλη».
Επίσης, «ο εκπαιδευτικός του θεσμού της παράλληλης στήριξης – συνεκπαίδευσης είναι εκπαιδευτικός του σχολείου και έτσι θα παρουσιάζεται στους μαθητές. Δεν λειτουργεί, ως προσωπικός δάσκαλος των μαθητών που υποστηρίζει, αλλά ως καταλύτης / διευκολυντής για τη μετάβασή τους από την εξατομικευμένη βοήθεια, στην αυτόνομη λειτουργία εντός της τάξης. Η διεθνής ερευνητική δραστηριότητα καταδεικνύει πως η παροχή συνεχούς και υψηλού βαθμού υποστήριξης των μαθητών με αναπηρία μέσω της παράλληλης στήριξης – συνεκπαίδευσης ενέχει τον κίνδυνο να παρεμποδίσει την πρόοδό τους και να καταστούν άτομα μη παραγωγικά».
Η εξατομικευμένη υποστήριξη μπορεί, αρχικά, να στοχεύει στην άμεση και αποκλειστική καθοδήγηση του μαθητή, ωστόσο, προοδευτικά, ο εκπαιδευτικός της παράλληλης στήριξης – συνεκπαίδευσης οφείλει να αναζητά τρόπους για να διευρύνει την αυτονομία του μαθητή και να «απομακρύνεται» διακριτικά ώστε να αρχίσει να λειτουργεί ως συνεργάτης του εκπαιδευτικού της τάξης, επανερχόμενος στο συγκεκριμένο μαθητή όταν υπάρχει ανάγκη. Η υλοποίηση εξατομικευμένου προγράμματος εκπαίδευσης δεν ταυτίζεται με τη διδασκαλία «ένας προς έναν». Η υποστήριξη με τη μορφή 1:1 μπορεί να αποτελεί μέρος της εφαρμογής του εξατομικευμένου προγράμματος εκπαίδευσης.
Επιπρόσθετα, «ο εκπαιδευτικός που διδάσκει στο τμήμα και ο εκπαιδευτικός παράλληλης στήριξης – συνεκπαίδευσης συνεργάζονται συνεχώς υποχρεωτικά για την ολόπλευρη υποστήριξη των μαθητών με έγκριση παράλληλης στήριξης – συνεκπαίδευσης, καθώς και του συνόλου των μαθητών του τμήματος. Πρακτικά αυτό σημαίνει πως ο εκπαιδευτικός της παράλληλης στήριξης – συνεκπαίδευσης και ο εκπαιδευτικός της τάξης συνεργάζονται (συνδυαστικά με το Ε.Π.Ε.) σε επίπεδο: α) σχεδιασμού και προγραμματισμού της διδασκαλίας και β) εφαρμογής των διαφοροποιημένων παρεμβάσεων. Απώτερο στόχο του συνεργατικού μοντέλου διδασκαλίας αποτελεί η ενσωμάτωση συγκεκριμένων διαφοροποιημένων πρακτικών και παρεμβάσεων στο πλαίσιο της συνδιδασκαλίας, οι οποίες υποστηρίζουν τις εξατομικευμένες ανάγκες του κάθε μαθητή στο πλαίσιο της τάξης – ομάδας με σκοπό την αυτονομία / ανεξαρτησία και την πρόοδο των μαθητών με αναπηρία ή και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
Ακόμη, διευκρινίζεται ότι «Η διαφοροποιημένη διδασκαλία δεν ταυτίζεται με την εξατομικευμένη διδασκαλία. Η εξατομικευμένη μπορεί (όταν χρειάζεται) να αποτελεί τεχνική της διαφοροποιημένης διδασκαλίας. Το εξατομικευμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης (Ε.Π.Ε.) αποτελεί παιδαγωγικό κείμενο δυναμικού και εξελίξιμου χαρακτήρα, το οποίο σχεδιάζεται και υλοποιείται με συνεργατικές διαδικασίες.
Τέλος, για όλους τους μαθητές που υποστηρίζονται από το θεσμό της παράλληλης στήριξης – συνεκπαίδευσης τηρείται ατομικός φάκελος που φυλάσσεται με ευθύνη του διευθυντή του σχολείου και για στοιχεία του φακέλου ενημερώνονται όλα τα μέλη του προσωπικού του σχολείου που εμπλέκονται στην εκπαίδευση του μαθητή, με σκοπό την καλύτερη υποστήριξή του σε μαθησιακό και ψυχοκοινωνικό επίπεδο, ενώ για όλους ισχύει το επαγγελματικό και επιστημονικό απόρρητο των πληροφοριών.
